ŞANLIURFA BÖLGESİNDE SONDAJ KUYULARI İLE SULAMA YAPAN ÇİFTÇİLERİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Şanlıurfa ili ÇKS`ye kayıtlı çiftçi sayısı 58.852 olup, Türkiye çiftçi sayısı olan 2.7 Milyon (2.779.000) kişinin % 2.6`sını oluşturmaktadır. Şu anda ilimizde sulanan alan yaklaşık 4.504.524 Dekardır. Bu alanın 2.048.894 dekarı (% 46) Devlet Sulaması (Cazibe) ile yapılmakta olup, kanalet sulaması yapan AKÇAKALE 5.241 ve HARRAN 4.534 olmak üzere toplam 9.775 çiftçimiz kanaletlerle sulanmaktadır. BOZOVA 3.419 çiftçimiz ise pompaj sulaması ile sulama yapmaktadırlar.
Sulanan alanların 2.455.390 dekarı (% 54) ise halk sulamasıdır. Halk sulaması, derin kuyu sulaması veya yer altı sulaması olarak adlandırılan sulama sistemlerinde ise MERKEZ 12.837, SİVEREK 7.728, BİRECİK 4.575, VİRANŞEHİR 5.434, CEYLANPINAR 2.497, HALFETİ 2.349, HİLVAN 3.590 ve SURUÇ 5.823 ilçelerinde 44.833 çiftçi elektrik enerji kaynaklı bu sulama sistemlerini kullanmaktadır.
2013 yılında Ülkemizin; Pamuk üretiminin % 42`si, Buğday üretiminin % 8`i, Mercimek üretiminin%36`sı, Arpa üretiminin %12`i, Mısır üretiminin %15`i ve Fıstık üretiminin %41`i ilimizde gerçekleşmektedir. Bununla beraber 2013 yılında ilimizde yetiştirilen arpanın 123.509, buğdayın 2.260.821, mercimeğin 136.635, pamuğun 2.206.820 ve mısırın 1.016.104 dekarı sulanarak üretilmektedir. İlimiz yıllık TARIMSAL ÜRETİM DEĞERİ yaklaşık 5,1 Milyar TL`dir.
GAP projesi tamamlandığında Şanlıurfa İlinde sulanacak alan miktarı 8.3 Milyon dekar (8.349.000) olarak planlanmıştır. Ne yazık ki yatırımların yetersizliğinden dolayı sulama projelerinin % 17`lik kısmı ancak tamamlanabilmiştir.
Bilindiği gibi Devletimiz kanalet sulamalarında yaptığı tesisler için 1 dekar arazi için yaklaşık 1.000 dolar para harcamaktadır. Bu sulama tesisleri ile sulama yapan çiftçilerimiz dekara 25 TL, yani 100 dekara 2.500 TL ödemektedirler. Yer altı sulaması yapılan bölgelerdeki çiftçilerimiz ise kendi imkanlarıyla 200-300 metre yerin altında her bir sulama kuyusuna 100 bin TL para harcamakta ve açmış oldukları sulama kuyuları ile ancak 100 dekar arazi sulamaktadır. Fakat 100 dekar arazi suladıkları zaman tespitlere göre 25.000 ile 30.000 TL arasında elektrik ücretini DEDAŞ`a sulama ücreti olarak vermektedirler. Bu da çiftçilerimizi büyük sıkıntılara sokmaktadır. İlimizde kanalet – Cazibe sulaması ile pompaj – yer altı sulaması arasındaki bu büyük fark oldukça düşündürücüdür. Bu çiftçilerin olumsuz rekabeti söz konusudur. Birde başta ilaç ve gübre olmak üzere üretim girdilerinde dışa bağımlı bir yapıda olması, aynı zamanda Avrupa Birliğindeki üreticinin 2,5 katı fiyatına mazot ve elektrik kullanan Türk üreticisi dünyanın en pahalı enerji kaynaklarını kullandığı düşünülürse problem oldukça büyüktür.
Harran, Akçakale Ovalarında Sulama alanlarında 1 dekar pamuğun sulaması için 25 TL alınmaktadır. Yani 100 dekar pamuk için sulama ücreti olarak 2.500 TL vermektedir.
Bölgemizdeki Şanlıurfa Merkez, Siverek, Viranşehir, Ceylanpınar, Suruç, Hilvan, Birecik, Bozova İlçesinde tarım yapan herkes ise sulama kuyuları ile sulama yapmakta ve 100 dekarlık sulama da elektrik maliyet 25.000 – 30.000 TL arasında değişmektedir.
Yıllardır bu eşitsizlik devam etmektedir ve çözüm bulunamamaktadır. Gönül ister ki yer altı sulaması yapan bu çiftçilerimiz ovada olduğu gibi ya dekar başına göre elektrik parasını çiftçiler ödeme yapsınlar, ya da elektrik kullanan bu çiftçilerimiz trafo gücüne göre çiftçiler ödeme yapsınlar.
Örneğin: 100`lük trafo için 6.000 TL, 160`lık trafo için 8.000 TL, 250`lık trafo için 10.000 TL, 400 lük Trafo için de 12.000 TL DEDAŞ`a ödeme yapsınlar. Daha önceki sisteme göre sadece akşamları değil, sulama mevsiminin başlangıcı olan 1 Mart ve 31 Ekim tarihleri arasında sulama yapılsın ve gece gündüz sulama olarak şekilde olsun.
Bir çözüm ise Bir sulama sezonu için; Pamuk ve Sebze Tarımı için 60 TL/dekar, Mısır Tarımı için 40 TL/dekar, Buğday Tarımı için 20 TL/dekar, Meyve bahçeleri için 20 TL/dekar, Fıstık bahçeleri için 10 TL/dekar, elektrik enerjisi ücreti alınmasıdır. Diğer bir çözüm ise; Elektrik sayacında tüketilen enerjinin bedelinin bugünkü tarifeye göre %20`lik kısmı çiftçi tarafından ödenmesidir. Yukarıda belirtilen önerilerin uygulanması halinde kayıtsız kullanıcı kalmayacaktır. Elektrikte kayıp ve kaçağın önlenmesi için bu uygulamaların kalıcı olması ve ödemelerin o yılın ürününün desteklemesinden tahsil edilmesi talep edilmektedir. Bizlerin ümidi bu konuları çok iyi bilen yönetici ve bürokratların yer altı sulaması yapan çiftçilerimize en kısa sürede bir kolaylık sağlayarak çözüm üretmeleridir" dedi.
Bölgede DEDAŞ`a abone olmayanlar ise yine bu tarife üzerinden ücretini ödesinler ve ne zaman aboneliklerini yaptırdıkları zaman ise sisteme girsinler. İlimizde yaşayan hiçbir çiftçi bu kolaylıklar ve imkanlar sağlandığı takdirde 1 TL bile borç bırakmayacaklardır.
İlimizde pamuk tarımıyla uğraşan çiftçilerinde kanalet sulaması yapanlar ile yer altı sulaması yapanların maliyetinin farkı ve tarımdaki maliyetleri düşündüğümüz takdirde durumun ne kadar ciddi olduğu anlaşılmaktadır. Bizlerin ümidi bu konuları çok iyi bilen yönetici ve bürokratların yer altı sulaması yapan çiftçilerimize en kısa sürede bir kolaylık sağlayarak, çözüm üretmeleridir.
Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza ÖZTÜRKMEN
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası
Şanlıurfa Şube Başkanı