Ülke

Üretim (Ton)*

Payı (%)

Brezilya

40.219.000

22,4

Hindistan

28.830.000

16,1

Çin

14.193.000

7,9

Tayland

10.569.000

5,9

ABD

8.179.000

4,6

Rusya

5.167.000

2,9

Pakistan

5.077.000

2,8

Meksika

5.048.469

2,8

Almanya

4.596.232

2,6

Fransa

4.097.000

2,3

Avustralya

3.733.000

2,1

Guatemala

2.700.000

1,5

Filipinler

2.437.000

1,4

Ukrayna

2.330.800

1,3

TÜRKİYE

2.315.000

1,3

DÜNYA TOPLAMI

179.570.702

100,0

(*) Ham şeker bazında

Kaynak: FAO

Ülkeler

Tüketim

(Milyon Ton)

Kişi Başına

Tüketim (Kg/yıl)

Hindistan

23,5

19,2

AB

17,1

34,0

Çin

14,5

10,7

Brezilya

11,9

57,4

ABD

9,8

30,9

Rusya

5,4

39,3

Endonezya

5,5

21,8

Meksika

4,5

37,9

Pakistan

4,3

22,3

Mısır

3,1

36,0

TÜRKİYE*

2,3

25,0

Kaynak: Şeker Kurumu 2013 Yılı Faaliyet Raporu

(*) Türkiye`de kişi başı tüketim, yurtiçi satış miktarı üzerinden hesaplanmıştır.

Sıra

No

Ülkeler

Ekim Alanı (Bin ha)

Üretim

Verim

(Kg/Ha)

 Bin ton

Payı (%)

1

Rusya

45.057

2

Fransa

390

33.688

12,5

86.479

3

ABD

487

31.966

11,8

65.593

4

Almanya

402

27.891

10,3

69.363

5

Ukrayna

449

18.439

6,8

41.076

6

Türkiye

281

15.000

5,6

53.381

7

Polonya

212

12.350

4,6

58.248

8

Çin

235

11.469

4,2

48.705

9

Mısır

178

9.126

3,4

51.276

10

İngiltere

120

7.291

2,7

60.758

GENEL TOPLAM

4.906

269.825

100,0

Kaynak: FAO

Yıllar

Çiftçi Sayısı

(Bin kişi)

Ekim Alanı

(Ha)

Üretim

(Bin Ton)

Verim

(Ton/ha)

1998

492.495

500.951

22.060

44,2

1999

420.106

416.190

16.855

40,4

2000

411.324

408.367

18.759

45,9

2001

479.243

356.517

12.551

35,2

2002

492.232

371.795

16.523

44,4

2003

459.571

319.498

12.758

40,0

2004

390.635

320.677

13.753

42,9

2005

347.814

335.556

15.181

45,2

2006

311.799

323.714

14.452

44,4

2007

246.797

298.874

12.415

41,3

2008

209.115

320.731

15.488

48,1

2009

187.937

323.970

17.275

53,2

2010

196.901

328.651

17.942

54,5

2011

171.752

293.841

16.126

54,3

2012

140.640

280.186

14.920

53,3

2013

126.307

290.900

16.483

56,7

2014

16.860

Kaynak: TÜİK

Türkiye`de şeker pancarı Ege, Akdeniz sahil kuşağı, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu dışında tüm illerimizde üretilmektedir. İl bazında en yüksek üretim Konya`da (%29) gerçekleştirilmekte; bu ili Yozgat (%10) ve Aksaray (%7) izlemektedir.

Tablo 5- Bölgelere Göre Şeker Pancarı Üretimi (2013)

Grafik 2- Bölgelere Göre Şeker Pancarı Üretimi (2013)

Tablo 6- İllere Göre Şeker Pancarı Üretimi (2013)

AVRUPA BİRLİĞİNDE ŞEKER KOTALARI

AB, 30 Eylül 2017 tarihine kadar yürürlükte kalacak olan yeni beyaz şeker kotasını 17 Aralık 2013 tarihli ve 1308/2013 sayılı tüzük ile toplam 13,5 milyon ton; kota kapsamındaki fruktoz (izoglukoz) üretim miktarını da kuru madde bazında 720 bin ton olarak belirlemiştir. AB`de izoglikoz kotasının toplam şeker kotasına oranı %5,3`tür.

Tablo 7- AB Şeker Kotaları (Ton)

SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER

Türkiye`de sakaroz kökenli pancar şekeri ve nişasta kökenli (NBŞ) olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. NBŞ üretiminde nişasta kaynağı olarak mısır kullanılmaktadır. NBŞ şuruplarının glikoz şurubu ve fruktoz şurubu olmak üzere iki temel grubu bulunmaktadır. Fruktoz şurupları AB`de izoglukoz, dünyada ise genelde yüksek fruktozlu mısır şurubu (HFCS) olarak adlandırılmaktadır.

Ülkemizde pancar şekeri ve nişasta kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir. 

Tablo 8- Türkiye`de Pancar Şekeri ve NBŞ Üreten Şirketler

PANCAR ŞEKERİ ÜRETEN ŞİRKETLER

TÜRKŞEKER (25 fabrika)

Kamu

Konya Şeker Fabrikası A.Ş. (2 fabrika)

Pankobirlik

Kayseri Şeker Fabrikası AŞ. (2 fabrika)

Pankobirlik

Amasya Şeker Fabrikası

Pankobirlik

Adapazarı Şeker Fabrikası

Pankobirlik

Kütahya Şeker Fabrikası

Özel

Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. AŞ.

Özel

NİŞASTA BAZLI ŞEKER ÜRETEN ŞİRKETLER

Amylum Nişasta San. ve Tic. AŞ.

Cargill Tarım ve Gıda San. ve Tic. AŞ.

PNS Pendik Nişasta San. AŞ.

Sunar Mısır Entegre Tesis. San.Tic.

Tat Nişasta San. ve Tic. AŞ.

Şeker pancarı üretiminde 1998 yılından sonra kota sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Şeker pancarı ve şeker politikası 2001 yılında yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ile düzenlenmiştir. Üretimde kota uygulaması bu kanunla da sürdürülmekte ve üretim yazılı sözleşme hükümlerine göre yapılmaktadır. 

Şeker Kanunu`nun 3. maddesine göre; "Şeker üretimi ve arzında istikrarı sağlamak amacıyla pazarlanacak şeker miktarı, sakaroz kökenli ve diğer şekerler için ayrı ayrı olmak üzere şeker türlerine göre, gerektiğinde dönemsel olarak kotalar ile belirlenir. Nişasta kökenli şekerler için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının %10`unu geçemez. Bakanlar Kurulu bu oranı, Kurumun görüşünü alarak %50`sine kadar artırmaya, %50`sine kadar eksiltmeye yetkilidir".

Mevcut Kanun kapsamında faaliyet gösteren tüm şeker şirketleri, Şeker Kurulunca kendilerine tahsis edilen kotalar paralelinde üretim programı yapmaktadırlar. Pancar şekeri ve NBŞ kotaları Tablo 9`da verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi son 10 yıllık dönemde Bakanlar Kurulu NBŞ kotasını %25-50 oranında artırmıştır. 

Tablo 9- Türkiye`de Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları (Bin ton) 

Tablo 10`dan da görüleceği şekilde son 10 yıllık dönemde şeker üretimi 1,7-2,5 milyon ton dolayında gerçekleşmiştir. 

 Tablo 10- Türkiye‘de Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi (Bin ton) 

2008 – 2013 yılları arasındaki pancar şekeri ve NBŞ ihracat ve ithalatı Tablo 10`da görülmektedir. İhracat verilerine mamul içerisinde ihraç edilen ve dahilde işleme izin belgesi ile C şekeri tahsisat belgesine dayalı olarak yapılan satışlar dahil değildir. Yıllara göre değişmekle birlikte, cüzi miktarda şeker ithalatı yapılmaktadır. Ancak ithalatı yapılan şeker yurt içinde üretimi yapılamayan özel amaçlı şekerler olup, bu miktar Türkiye`nin bir günlük şeker tüketim miktarının oldukça altındadır.

Tablo 10- Türkiye‘de Yıllar İtibariyle Şeker Dış Ticareti (Bin ton) 

ŞEKER PANCARI ALIM VE GİRDİ FİYATLARI KARŞILAŞTIRMASI

2002-2014 yıllarını kapsayan dönemde şeker pancarı alım fiyatları ile çiftçinin satın aldığı girdilerin (kimyasal gübre, mazot, besi yemi vb) fiyatlarındaki değişimler Tablo 12`de verilmiştir. Söz konusu dönemde şeker pancarının TŞFAŞ tarafından belirlenen alım fiyatı %113 düzeyinde artmış; buna karşılık girdi fiyatlarındaki artışlar %300`ün üzerinde gerçekleşmiştir.

Tablo 12- Yıllar İtibariyle Şeker Pancarı Alım ve Girdi Fiyatları (TL/ton)

 Grafik 2- Yıllar İtibariyle Şeker Pancarı ve Girdi Fiyatları (TL/ton)

ŞEKER FABRİKALARINDA ÖZELLEŞTİRME SÜRECİ VE MUHTEMEL SONUÇLARI

Dünya Bankası ile yapılacak ikraz anlaşmasına esas olmak üzere, Bankaya verilen 10 Mart 2000 tarihli kalkınma politikası mektubunda; TŞFAŞ`ye ait şeker fabrikalarında fiili özelleştirmenin 2001 yılında başlayacağı yer almıştır. Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK)`nun 20 Aralık 2000 tarih ve 2000/92 sayılı kararında TŞFAŞ`nin özelleştirme kapsamına alınmasına karar verilmiştir.

Geçen sürede kamu şeker fabrikalarının özelleştirilmesi amacıyla birçok kez ihaleye çıkılmış; ancak ihale sonuçları Danıştay tarafından iptal edilmiştir.

Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi durumunda, aile bireyleriyle birlikte sayıları 3 milyonu aşan pancar üreticileri ile şeker tüketicilerinin ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalmaları kaçınılmazdır.

Öte yandan, Doğu Anadolu`da kamu işletmeciliğinin sosyo–ekonomik amaçları tümüyle terk edilmiş olacaktır. Doğu–Batı arasındaki gelir uçurumu artacak, istihdam düşecek, kırdan kente göç hızlanacaktır.  

Bir yandan şekerpancarı üretimine kotalar getirilmesi; öte yandan çiftçinin üretimini sürdürememesi sonucu ortaya çıkacak olası şeker açığı, ihracat geri ödemeleri ile desteklendiği için "daha ucuz"a şeker üreten ülkelerden ve özellikle AB`den ithal edilerek kapatılacaktır.

Bu süreçte ucuz üretim yaptığı bahanesiyle nişasta kökenli şekerlere tanınan ayrıcalıklar sürdürülecek; ayrıca sanayide kullanılan şekerler tamamen mısırdan elde edilen şekerlere dayandırılacaktır. Ülkemizde pancar çiftçisinden esirgenen kaynaklar AB`nin pancar, ABD ve Arjantin`in mısır üreticilerine ve çokuluslu agro-sanayi tekellerine aktarılacaktır.

Yıllık şeker tüketimi 2 milyon ton olan ve şeker ithal edebilecek yeterli döviz rezervlerine sahip bulunan Fransa, yarı bedelle şeker ithal etmek yerine –şekerpancarı tarımı karşılaştırmalı üstünlük yönüyle ülke çıkarına uygun olduğu için– 4,5 milyon ton/yıl şeker üretmeyi sürdürmektedir. Dolayısıyla, Türkiye`de de tarım ve sanayide sağladığı yüksek istihdam ve yan ürünlerinin tümünün hayvan beslemede kullanılabilirliği yönü ile şekerpancarı tarımının –gerçek üreticilerin söz ve karar sahibi olduğu bir yapılanma içerisinde– artan oranlarda sürdürülmesi ülke çıkarınadır.

SORUNLAR VE ÖNERİLER

• Avrupa Birliği şeker politikasının ülkemiz şeker sanayini yok etme olanağı verilmemelidir.

• Ülkemizin şeker politikası kendine yeterli ve dünya piyasalarında önemli bir üretici olma amacı taşımalıdır.

• Türkiye`de NBŞ kotalarının artırılması durdurulmalı ve AB kota seviyelerine uygun olarak yeniden düzenlenmelidir.

• Şeker üretim maliyetlerini düşürmek için şeker pancarı tarımı desteklenmelidir.

• Kamuya ait şeker fabrikalarının yeniden yapılandırılmaları konusunda gerekli yenileme ve modernizasyon çalışmaları yapılarak rekabet gücü arttırılmalıdır.

• Kamuya ait şeker fabrikalarının özelleştirilmesinden vazgeçilmeli; pancarın yetiştirilmesinden şeker üretim ve pazarlanmasına değin tüm süreçte  üreticilerin söz ve karar sahibi olacakları örgütlenmeler egemen olmalıdır.