TÜRKİYE’DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ, İHRACATI, SORUNLAR VE ÖNERİLER
Yıllarca zeytin tarımı desteklendi, zeytinyağı üretimi teşvik edildi. Ama şimdi zeytinlikler maden ve enerji yatırımlarına, inşaat devlerine kurban ediliyor..
Yıllarca zeytin tarımı desteklendi, zeytinyağı üretimi teşvik edildi. Ama şimdi zeytinlikler maden ve enerji sermayederlerine,inşaat devlerine kurban ediliyor..
Zeytinin anavatanı Güneydoğu Anadolu Bölgesi`ni de içine alan Yukarı Mezopotamya ve Güney Ön Asya`dır. Günümüzde zeytin bitkisinin anavatanı Mardin, Hatay, Suriye, Filistin ve Kıbrıs adasını içerisine alan bölge kabul edilmektedir.
Türkiye bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleriyle, İtalya, İspanya, Yunanistan ve Tunus gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir.
Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege ve Marmara bölgesinde yapılmaktadır. Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Manisa ve Çanakkale üretimin gerçekleştiği başlıca illerdir.
Zeytin ağacında periyodisite nedeniyle dolayı zeytinde yıllara göre inişli çıkışlı bir üretim gözlenmekte; üretime bağlı olarak bir yıl düşük (yok yılı) bir yıl yüksek (var yılı) ürün alınmaktadır. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Ancak uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi nedenlerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır.
Tablo 1. Türkiye`de Zeytin Ağacı Sayısı ve Üretimindeki Gelişmeler
| YILLAR | AĞAÇ SAYISI (Bin) | ÜRETİM (Ton) | ||||
| Toplam | Meyve veren | Meyve vermeyen | Toplam | Sofralık | Yağlık | |
| 1990 | 86.560 | 80.600 | 5.960 | 1.100.000 | 337.000 | 763.000 |
| 1995 | 87.581 | 81.437 | 6.144 | 515.000 | 206.000 | 309.000 |
| 2000 | 97.770 | 89.200 | 8.570 | 1.800.000 | 490.000 | 1.310.000 |
| 2001 | 99.000 | 90.000 | 9.000 | 600.000 | 235.000 | 365.000 |
| 2002 | 101.600 | 91.700 | 9.900 | 1.800.000 | 450.000 | 1.350.000 |
| 2003 | 102.750 | 92.250 | 10.500 | 850.000 | 350.000 | 500.000 |
| 2004 | 107.100 | 94.950 | 12.150 | 1.600.000 | 400.000 | 1.200.000 |
| 2005 | 113.180 | 96.625 | 16.555 | 1.200.000 | 400.000 | 800.000 |
| 2006 | 129.265 | 97.773 | 31.492 | 1.766.749 | 555.749 | 1.211.000 |
| 2007 | 144.329 | 104.219 | 40.110 | 1.075.854 | 455.385 | 620.469 |
| 2008 | 151.630 | 106.139 | 45.491 | 1.464.248 | 512.103 | 952.145 |
| 2009 | 153.723 | 109.127 | 44.596 | 1.290.654 | 460.013 | 830.641 |
| 2010 | 157.156 | 111.398 | 45.758 | 1.415.000 | 375.000 | 1.040.000 |
| 2011 | 155.427 | 117.941 | 37.486 | 1.750.000 | 550.000 | 1.200.000 |
| 2012 | 157.904 | 120.820 | 37.084 | 1.820.000 | 480.000 | 1.340.000 |
| 2013 | 167.030 | 129.161 | 37.869 | 1.676.000 | 390.000 | 1.286.000 |
Kaynak: http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1589257-analiz-zeytinliklerin-sucu-ne
Zeytin üretimindeki gelişmelerle birlikte son yıllarda zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. 1995/96 sezonu öncesinde ortalama zeytinyağı üretimi 61 bin ton iken, bundan sonraki on iki sezonluk dönemde iki katına çıkarak ortalama 120 bin tona ulaşmıştır.
Kaynak: http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1589257-analiz-zeytinliklerin-sucu-ne
Tablo 2. Sezonlar İtibariyle Dünyada Zeytinyağı Üretimi (Bin ton)
| SEZONLAR | İSPANYA | İTALYA | YUNANİSTAN | TÜRKİYE | SURİYE | FAS |
| 2007/08 | 1.236 | 510 | 327 | 72 | 100 | 85 |
| 2008/09 | 1.030 | 540 | 305 | 130 | 130 | 85 |
| 2009/10 | 1.401 | 430 | 320 | 147 | 150 | 140 |
| 2010/11 | 1.392 | 440 | 301 | 160 | 180 | 130 |
| 2011/12 | 1.615 | 400 | 295 | 191 | 198 | 120 |
| 2012/13 | 616 | 416 | 358 | 195 | 198 | 100 |
| 2013/14 | 1537 | 450 | 230 | 180 | 135 | 120 |
| Kaynak: International Olive Oil Council | ||||||
Kaynak: http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1589257-analiz-zeytinliklerin-sucu-ne
Türkiye Zeytin Tüketimi
| YILLAR | Tüketim Miktarı (Ton) |
| 2005-06 | 221 |
| 2006-07 | 180 |
| 2007-08 | 190 |
| 2008-09 | 240 |
| 2009-10 | 260 |
| 2010-11 | 300 |
| 2011-12 | 350 |
| 2012-13 | 350 |
| 2013-14 | 355 |
Zeytinyağı üretiminde hızla ilerleyen ülkemizin tüketim değerlerine baktığımızda, ülkemiz kişi başına zeytinyağı yıllık tüketim miktarı 2 litre olup, bu oran Yunanistan‘da 24 litre, İspanya ve İtalya‘da 14 litre, Tunus, Portekiz, Lübnan ve Suriye‘de ise 8 litre civarındadır.
Türkiye Zeytinyağı Tüketimi
| YILLAR | Tüketim Miktarı (Ton) |
| 2003-04 | 46 |
| 2004-05 | 60 |
| 2005-06 | 50 |
| 2006-07 | 80 |
| 2007-08 | 85 |
| 2008-09 | 108 |
| 2009-10 | 110 |
| 2010-11 | 131 |
| 2011-12 | 150 |
| 2012-13 | 160 |
| 2013-14 | 150 |
Türkiye`de Yıllar İtibariyle Zeytinyağına Ödenen Prim Miktarları
| YILLAR | Prime Esas Fiyat |
| Kuruş/Kg | |
| 2003 | 20 |
| 2004 | 25 |
| 2005 | 10 |
| 2006 | 11 |
| 2007 | 20 |
| 2008 | 18,9 |
| 2009 | 25 |
| 2010 | 30 |
| 2011 | 50 |
| 2012 | 50 |
| 2013 | 60 |
TÜRKİYE`NİN İHRACATI
Türkiye`nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretimindeki dalgalanmalar nedeniyle artış ve düşüşler göstermektedir. Türkiye net zeytinyağı ihracatçısı ülkeler arasında bulunmaktadır. Parasal olarak en yüksek zeytinyağı ihracatı 2005 yılında 300 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Miktar bazında en yüksek ihracatın ise 2013 yılında 92 bin ton olarak yapıldığı görülmektedir.
Tablo 3. Türkiye`de Yıllar İtibariyle Zeytinyağı İhracatı
| YILLAR | MİKTAR (TON) | TUTAR (BİN DOLAR) |
| 2004 | 49.632 | 133.034 |
| 2005 | 91.461 | 299.999 |
| 2006 | 44.647 | 179.388 |
| 2007 | 40.139 | 134.580 |
| 2008 | 17.161 | 71.066 |
| 2009 | 29.685 | 96.202 |
| 2010 | 18.325 | 64.169 |
| 2011 | 12.662 | 49.409 |
| 2012 | 23.549 | 76.500 |
| 2013 | 92.094 | 294.526 |
Kaynak: TÜİK
ÖNERİLER
Zeytincilikte piyasayı regüle edici fiyat ve destek modellerinin uygulanmalı; ayrıca havza bazlı destek modelinde geleneksel eğimli alanlarda kurulu zeytinlikler için ilave destek verilmeli,
Stratejik bir ürün olması nedeniyle zeytinyağının prim sisteminin zeytinyağına değil ham dane zeytine 50 Krş ya da zeytinyağına 1-1,5 TL seviyelerine çıkarılması,
Zeytin alanlarında maden aramalarına imkan tanıyan Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılmasına dair Kanun`da değişiklik içeren yasa teklifinin geri çekilmesi,
Zeytinde hastalık ve zararlılarla mücadelede geniş spektrumlu ilaç kullanımının minimize edilmesi, organik kökenli ilaçlarla mücadelenin teşvik edilmesi, biyolojik ve biyoteknik mücadelede kullanılan preparatların destekleme kapsamına alınması,
Yerli zeytin gen kaynaklarının korunması ve fidan ithalatının engellenmeli; ayrıca "Deliceler" aşılanmalı ve 300-400 m rakımlı, bozuk orman arazilerinde zeytinlik tesisine izin verilmeli,
Zeytincilikte kullanılan girdilerden başta akaryakıt ve enerjinin ucuzlatılması, Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi
Zeytinyağının diğer ülkeler dikkate alındığında ciddi teşvikler alması zorunlu görülüyor.Bugün İspanya zeytinyağının litresini 8 liraya satıyor, bizde ise hammadde hali 9.5 liradır.
KAYNAKLAR
Ekonomi Bakanlığı, Zeytinyağı Sektör Raporu, 2013
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Zeytin ve Zeytinyağı Raporu, 2013
İrfan Donat, http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1589257-analiz-zeytinliklerin-sucu-ne, 09.07.2014TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı, 2014
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri Veritabanı, 2014
Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi, 2013-2014 Rekolte Raporu
