Dünya üzerinde tarımı çok eski yıllardan beri yapılmakta olan yemeklik dane baklagillerin diğer bir deyişle bakliyat ürünlerinin insan beslenmesinde bitkisel kaynaklı protein gereksiniminin karşılanması bakımından büyük önemi bulunmaktadır.

Yemeklik tane baklagillerin iklim ve toprak istekleri dikkate alındığında, Türkiye`nin büyük bir baklagil yetiştirme potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Ülkemizin kuru tarım alanlarında nadasın daraltılmasında nohut ve mercimeğin, sulu tarım arazilerinde fasulye, bakla, bezelye ve börülcenin ekim nöbeti içerisinde bugünkünden daha fazla yetiştirilmesi mümkündür. 

Türkiye dünya yemeklik dane baklagiller üretiminde önemli üretici ülkeler arasında yer almaktadır. FAO`nun 2012 yılı verilerine göre; nohut üretiminde dünyada üçüncü, mercimek üretiminde ise dördüncü sırada yer almaktadır. 

DÜNYADA ÖNEMLİ YEMEKLİK DANE BAKLİYAT ÜRETİCİSİ ÜLKELER (2012) 

Yemeklik dane bakliyatlarda ekim alanları, 1981 yılında başlatılan "Nadas Alanlarının Daraltılması Projesi" ile hızla artmaya başlamıştır. O yıl 740 bin hektar olan ekim alanları 1982 yılında %60 oranında genişleyerek 1,2 milyon hektara yükselmiştir. Ancak projenin sona ermesiyle birlikte ekim alanları da gerilemeye başlamıştır. 1990`ların başında 2 milyon hektara ulaşan yemeklik bakliyat ekim alanları %60 azalarak günümüzde 800 bin hektara düşmüştür.

KURU BAKLAGİLLER EKİM ALANLARI (He) 

Bitkisel Üretimde Değişim (Bin Ton)  

* Tahmini 

Kaynak: TÜİK 

1990-2013 döneminde üretim %43 azalarak 2 milyon 13 bin tondan 1 milyon 148 bin tona inmiştir (Bu dönemde nüfusun %35 arttığını belirtelim)

Ürün bazında üretim miktarına bakıldığında, en yüksek üretimin nohutta olduğu görülmektedir. TÜİK verilerine göre; 2002 yılında 650 bin ton olan nohut üretimi, son 10 yılda yaklaşık 150 bin ton gerileyerek 2013 yılında 506 bin tona düşmüştür. 

Nohuttan sonraki en yüksek üretim miktarı kırmızı mercimeğe aittir. 2002 yılında 500 bin ton olan ve 2006`da 580 bin tona kadar çıkan kırmızı mercimek üretimi 2008`de 106 bin tona kadar düşmüş, sonraki yıllarda bir miktar artarak 2013 yılında 395 bin tona ulaşmıştır. Ancak yeşil mercimek üretimindeki düşüş daha çarpıcıdır. 2002 yılında 200 bin tonun üzerinde olan üretim, 2013 yılında 20 bin tona kadar gerilemiştir. 

Bir diğer önemli ürün olan kuru fasulyede üretim miktarı 2002 yılında 250 bin ton civarında iken günümüzde 195 bin tona düşmüştür.

 KURU BAKLAGİLLER ÜRETİMİ (Ton) 

 Yıllara Göre Kuru Baklagiller Üretimi (Ton)

Sonuç olarak belirtmek gerekirse; 2002-2013 döneminde Türkiye`nin nüfusu %16 oranında artmış, ancak nohut, kuru fasulye ve kırmızı mercimek üretimi %20 dolayında düşmüştür. Buna karşılık yeşil mercimek üretimindeki düşüş %70`i bulmuştur. 

YILLARA GÖRE NÜFUS VE ÜRETİM İNDEKSİ (2002 = 100) 

Bakliyat grubunda en yüksek ithalat miktarı mercimektedir. 2009 yılında 141 bin ton mercimek ithalatı 2011 yılında 309 bin tona kadar yükselmiş, sonraki yıllarda bir miktar düşerek 2013 yılında 199 bin ton seviyelerine kadar gerilemiştir. 

TÜİK verilerine göre bir diğer önemli ürün olan nohutta, ithalat özellikle son 2 yılda önemli oranda artmıştır. 2009`da 4 bin ton olan nohut ithalatı, 2012 yılında 34 bin tona, 2013 yılında ise 56 bin tona ulaşmıştır. 

Kuru fasulyede ise tam tersi bir durum söz konusudur. 2009`da 53 bin ton olan Türkiye`nin kuru fasulye ithalatı, 2012`de 30 bin tona, 2013 yılında ise 25 bin tona gerilemiştir. TÜİK verilerine göre 2013 yılı fasulye ithalatında en büyük paya %35,5 ile Kırgızistan sahiptir. Kırgızistan`ı %20 pay ile ABD, %12 payla Kanada izlemektedir. 

İthalatta olduğu gibi Türkiye`nin bakliyat ihracatında da en büyük pay mercimeğe aittir. 2009 yılında 130 bin ton olan mercimek ihracatı, 2011 yılında 212 bin tona ulaşmış ancak sonraki iki yılda biraz gerilemiş ve 2012 yılında 197 bin ton, 2013 yılında ise 178 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 

İhracatta mercimeği nohut takip etmektedir. Ancak Türkiye, 2009 yılında 88 bin ton nohut ihraç ederken, bu miktar 2012 yılında 25 bin tona, 2013 yılında ise 19 bin tona kadar gerilemiştir.

TÜRKİYE`DE YILLARA GÖRE BAKLAGİL İTHALATI 

2013`te yıllık bazda en büyük fiyat artışı, Türkiye`nin önemli ölçüde ithal ettiği kuru fasulyede gerçekleşmiştir. 2013-2014 Ocak ayları arasındaki bir yıllık dönemde %70`2 yaklaşan kuru fasulyedeki fiyat artışlarının, Amerika ve özellikle Arjantin`de yaşanan kuraklıktan kaynaklandığı belirtilmiştir.

Kuru Fasulye Tüketici Fiyatı (TL/kg) 

Yapılan fahiş zamlarla fiyatı neredeyse etle aynı seviyeye yükselen kuru fasulyenin ateşini söndürmek için yine ithalat kolaycılığına başvurulmuş; 21 Ocak 2014 tarihli ve 28889 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Karar ile kuru fasulye gümrük vergisi oranı %0`a indirilmiştir. Gümrük vergisinin sıfırlanması, kuru fasulye fiyatlarında geçici-nispi düşüşler sağlayabilmiştir; ancak sorunun gerçek çözümü üretimden geçmektedir. 

Bakliyatta üretim artışının önündeki en büyük engel kontrolsüz girdi (mazot, gübre, ilaç, tohum) fiyatları gelmektedir. Kaldı ki kuru fasulyede yüksek verimli ve kaliteli tohumluk sorunu da bulunmaktadır. Öte yandan bakliyata verilen destekler yetersizdir; son beş yıldır kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi bakliyata verilen prim destekleri değişmemiş olup, 10 kuruş/kg`dır. Özellikle kuru fasulyede fiyatı artıran faktörler arasında makine kullanımının kısıtlı, işçiliğin oldukça zahmetli ve pahalı olduğunu da eklemek gerekir. 

Belirtilen bu nedenlerle çiftçi bakliyat yerine maliyeti göreceli olarak daha düşük olan mısır, ayçiçeği ve buğday gibi alternatif ürünlere yönelmektedir. Gerekli ve yeterli önlemler alınmadığı taktirde Türkiye bakliyatta tümüyle dışa bağımlı hale gelecektir.

BAKLİYAT ÜRETİMİNİN ARTIRILMASI İÇİN;

• Öncelikle mazot, gübre, ilaç, tohum gibi girdilerin fiyatları kontrol altında bulundurulmalıdır.

• Hastalık ve zararlılara dayanıklı, makineli hasada uygun, kaliteli, yüksek verimli, yerli tüketicilerin ve dış pazarın isteğine uygun yeni çeşitlerin geliştirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır.

• Yerel çeşitlerin sürdürülmesi ve geliştirilmesi sağlanmalıdır.

• Bakliyat ekim alanlarının genişletilmesi için  "Nadas Alanlarının Daraltılması Projesi" yeniden başlatılmalıdır.

• Hasat döneminde bakliyat ithalatına izin verilmemelidir.

• Hasattan sonra çiftçinin ürününü satın alıp pazarlayacak müdahale kuruluşları oluşturulmalıdır.

   

  KAYNAKLAR

  Akova, Y. (2010) Bakliyat, İGEME Yayını, Ankara

  Miller Magazine (2014) Dünya Bakliyat Pazarı ve Türkiye, http://tr.millermagazine.com/?p=1073

  Oral, N. (Editör) (2014) Türkiye`de Tarımın Ekonomi Politiği, 1923-2013, Notabene Yayınları, İstanbul, http://www.notabeneyayinlari.com/tur_detay.php?id=106

  Ton, A. ve ark. (2014) Türkiye`de Yemeklik Tane Baklagiller Üretiminin Sorunları ve Çözüm Önerileri, Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(4): 175-180.

  TÜİK (2014) Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı

  TÜİK (2014) Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) Veritabanı