PATATESTE SIFIRLANAN GÜMRÜK VERGİSİ Mİ? ÜRETİM Mİ?

Patates ülkemiz tarımsal üretiminde ve halkımızın beslenmesi içinde önemli bir yeri olan tarımsal ürünlerimizden biridir. Patates fiyatlarında görülen artışın giderilmesi için, üretimden kaynaklı sorunların giderilmesine yönelik adımlar atılması yerine, sorun tanzim satışlar yoluyla çözülmeye çalışıldı. İstenilen sonuçların alınamaması karşısında ithalat, yine çözüm için bir yöntem olarak benimsendi.

11 Mart 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile 20 Nisan 2019 tarihine kadar ithal edilecek 200 bin ton patates için, %19.3 olan Gümrük Vergisi kaldırıldı. Türkiye’nin 2000-2018 yılları arasında yaptığı toplam patates ithalatı 72 bin ton oldu. Patates ithalatımız aynı dönemde hiçbir yıl 10 bin tonu geçmedi. 19 yıllık ithalat toplamının üç katı kadar patates ithal edilecek olması, tarımsal üretimimizin geldiği noktayı göstermesi açısından oldukça üzüntü verici.

TUİK tarafından verileri açıklanmadığı için, 2018 yılı değerlendirilememekle birlikte, 2016 ve 2017 yıllarında patates fiyatları Yurt İçi Üretici Fiyatları Enflasyonunun altında kalmıştı. Bu durumun 2018 yılında da devam ettiği, üreticinin zarar etmesi nedeniyle patates ekmekten vaz geçtiği tahmin ediliyor. Bu konudaki ayrıntılı bilgilere raporumuz içinde yer alıyor.

Turfanda patates dikimi yapılan kıyı bölgelerimizde hasadın Nisan ayı içerisinde, yazlık patates dikimlerinin ise Nisan-Mayıs aylarında yapılacağı dikkate alındığında, ithal edilecek patateslerin üretimimize çok büyük olumsuz etkilerde bulunacağı açıktır. Çok sayıda üretici bu durum karşısında patates ekiminden vaz geçecek, yıl bitmeden daha fazla patates ithalatı ile karşı karşıya kalınacaktır. Bu nedenle Tarım ve Orman Bakanlığının gecikmeksizin, çiftçilerimizi patates üretimine teşvik edecek anlamlı bir destekleme kararını açıklamalıdır. 

ÖZET

• Ülkemizdeki üretimine 19. Yüzyılın sonlarında başlanmış olan patates, açlık ve yetersiz beslenme sorunlarının çözümüne katkı sağlayacak önemli bir üründür.
• Dünya patates üretiminin yarısına yakın kısmı insan tüketiminde taze olarak, geri kalan kısmı işlenmiş gıda ürünü, hayvan yemi, endüstriyel nişasta ve tohumluk olarak kullanılmaktadır.
• Patates üretimimiz 2000’li yıllara kadar önemli bir gelişme göstermiştir. Üretim 1999 yılında 6 milyon tona, ekilen alan 200 bin hektarın üzerine çıkmıştır. 2018 yılında 71 ilimizde 136 bin hektar alanda 4.55 milyon ton patates üretilmiştir. Üretimin %16’sı Niğde’de, %13’ü Konya’da, %10’u Afyonkarahisar’da gerçekleşmiştir.
• Patates tohumluk ihtiyacımız 500 bin ton civarında olup, bu miktarın %50’si üretilmektedir.
• 2018 yılında 262 bin ton patates ihraç edilirken, 22 bin ton patates ithal edilmiştir. Patates ihracatının %86’sının taze patates oluşturmaktadır. İhraç edilen taze patatesin %55’i Irak’a, %29’u Suriye’ye gönderilmiştir.
• Dünya patates üretimi 2017 yılında 388 milyon ton olmuştur. Dünya üretimin %25’ini Çin, %13’ünü Hindistan gerçekleştirmektedir.
• Dünya patates dış ticaretine konu patatesler taze ve dondurulmuş formlardaki ürünlerdir. Dünya patates ticaret hacmi 2016 yılında miktar olarak 40 milyon ton, parasal değer olarak 20 milyar $ büyüklüğe sahiptir.
• Dünya ticaretine konu donmuş patatesin 2016 yılında ortalama ton fiyatı 892 $, taze patatesin ise 319 $ olmuştur.
• 2016 yılında Dünya donmuş patates ihracatının büyüklüğü 6.56 milyar dolar olmuştur. Dünya donmuş patates ihracatının %80’i Belçika, Hollanda, ABD ve Kanada tarafından gerçekleştirilmiştir.
• Donmuş patates ithalat değeri 2016 yılında 6.6 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahiptir. ABD donmuş patates ithalatına 809 milyon dolar ödemiştir
• Dünya taze patates ihracat değeri 2016 yılında 3.81 milyar dolar olmuştur. Taze patates ihracatının %53’ü Fransa, Almanya, Hollanda ve Belçika tarafından gerçekleştirilmiştir. Taze patates ithalat değeri 2016 yılında 4.11 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahiptir. Belçika, Almanya ve Hollanda 2016 yılında taze patates ithalatına 1milyar dolar ödemiştir.
• Patates siğili, üretimimizi etkileyen önemli bir hastalıktır. 25 ilimizde hastalığın görüldüğü 142 bin dekara alanda karantina tedbirleri kapsamında patates ekimi yasaklanmıştır.
• Patates üretiminde sürdürülebilir bir üretim için tarım destekleri ile üretimin planlaması, piyasayı düzenleyici önlemler alınarak aşırı fiyat artışları veya düşüşünün önlemesi gerekir.

PATATES ÜRETİMİ

Amerika kıtasının keşfinden sonra Avrupa’ya İspanyollar tarafından getirilmiş ürünlerden biri olan patatesin ülkemizdeki üretimine 19. Yüzyılın sonlarında Sakarya civarında başlanmıştır.

Açlık ve yetersiz beslenme sorunlarının çözümüne katkı sağlayacak bir ürün olarak görülen patatesin bu özelliğine dikkat çekmek isteyen Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) 2008 yılını “Dünya Patates Yılı” ilan etmişti.  Patates gittikçe artan dünya nüfusunun gıda güvencesinin sağlanmasında, farklı kullanım ve yararlanma özellikleri ile önemli bir üründür.

Dünya patates üretiminin yarısına yakın kısmı insan tüketiminde taze olarak değişik formlarda (fırında pişirme, haşlama, kızartma) yemeklik olarak tüketilmektedir. Geri kalan kısmı ise işlenmiş gıda ürünü (dondurulmuş parmak patates ve cips), hayvan yemi, endüstriyel nişasta ve tohumluk olarak kullanılmaktadır. Patatesin nişasta yönünden zengin olan kabukları ve işlendikten sonra kalan diğer değersiz atıklarından sıvılaştırılarak, etanol üretimi amacıyla yararlanılmaktadır.

Ülkemizdeki patates üretimi 2000’li yıllara kadar önemli bir gelişme göstermiştir.  Üretim 1999 yılında 6 milyon tona, ekilen alan 200 bin hektarın üzerine çıkmışsa da, son yıllarda üretim 150 bin hektardan daha küçük bir alanda, 5 milyon tonun altında gerçekleşmektedir. Bu azalışta patates siğil olarak adlandırılan hastalığın etkisi bulunmaktadır. İlk kez 2001 yılında Ordu’da saptanan hastalık zamanla, patates tarımının yoğun yapıldığı Orta Anadolu Bölgesi’ndeki birçok ilde de görülmüştür.

Çizelge-1 Patates Üretimimiz

Üretim artışında, ekim yapılan alanların artması yanında, 1960’lı yıllardan günümüze kadar verimde üç katı geçen artış olmasının etkisi bulunmaktadır.

Grafik-1 Patates Üretimimiz ve Ekim Alanları

2018 yılı verilerine göre patates üretimi yapılan 71 ilimizde, 493 tonluk tatlı patates üretimi hariç olmak üzere, toplam 4.55 milyon ton patates üretilmiştir.

Çizelge-2 İllere Göre Patates Üretimimiz (Ton)

Kaynak:TUİK

Patates üretiminin %70’i, en fazla üretim yapılan Niğde, Konya, Afyonkarahisar, Kayseri, İzmir, Adana, Nevşehir ve Sivas’ın içinde yer aldığı sekiz ilimizde gerçekleşmiştir.

Patates ekimi yapılan alan 2017 yılına göre yaklaşık %5 azalmıştır. En fazla üretim yapılan sekiz ilimiz, ekim yapılan alanların %63’üne sahiptir. Patates ekim alanlarının ¼’ü Niğde ve Konya’da bulunmaktadır.

Çizelge-3 İllere Göre Patates Ekim Alanlarımız (da)

Kaynak: TUİK

Grafik-2 İllere Göre Patates Üretimimiz (2018)

Patates üretiminde tohumluk olarak yumrular kullanılmakta olup, kullanılan tohumluk miktarı yumruların iriliği ve dikim sıklığına bağlı olarak dekara 250-600 kg arasında farklılık gösterebilmektedir. Patates tohumluk üretimi, görülen hastalıkların da etkisi ile sertifikalı tohum kullanımın öneminin anlaşılması nedeni ile sürekli bir artış içindedir. 2002 yılından günümüze kadar patates tohumluk üretimimiz 10 kattan fazla artmış olmakla birlikte, ihtiyacımızın oldukça gerisindedir.

Çizelge-4 Patates Tohumluk Üretimi Miktarı (Ton)

Kaynak; BÜGEM

Ülkemizde 140 bin hektarda patates üretimi yapıldığı kabul edilirse, dekara 350 kg ortalama tohumluk kullanılması halinde, tohumluk ihtiyacımız 500 bin ton kadardır.

Dünya patates üretimi incelendiğinde, 2017 yılında 388 milyon ton üretim yapıldığı görülmektedir. Dünya patates üretiminin ¼’ü Çin tarafından gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz 2017 yılında Dünya patates üretiminde %1,24’lük payı ile 14 üncü sırada yer almıştır.

Çizelge-5 Dünya Patates Üretimi (ton)

Kaynak; FAOStat

PATATES DIŞ TİCARETİMİZ

Üretim miktarımız dikkate alındığında, patates dış ticaret miktarımız oldukça düşük düzeydedir. 2018 yılında patates ithalatımız 22 bin ton olurken, ihracatımız 262 bin ton olmuştur.

Çizelge-6 Patates Dış Ticareti

Kaynak; TUİK

Patates ihracatımızın tamamına yakın kısmı taze patates olarak gerçekleştirilmektedir. 2018 yılında ihraç edilen patateslerin %95’ini taze patates oluşturmuştur.

Çizelge-7 Patates İhracatımız

Kaynak; TUİK

Patates ihracatına değer açısından bakıldığında, taze patatesin %86, tohumluk patatesin %14’lük bir paya sahip olduğu görülmektedir.

Çizelge-8 Patates İhracat Değeri ($)

Kaynak; TUİK

2018 yılında ihraç edilen patatesin %55’i Irak’a, %29’u Suriye’ye gönderilmiştir. Yapılan ihracatta her iki ülkenin içinde bulunduğu kaotik durumun yarattığı üretim sorununun etkili olduğu değerlendirilmektedir.

Çizelge-9 Taze Patates İhracatı Yaptığımız Ülkeler (Kg)

Kaynak; TUİK

Patates tohumluğu ihracatımızın tamamına yakın denebilecek kısmı Azerbaycan’a yapılmaktadır.

Çizelge-10 Patates Tohumluğu İhracatı Yaptığımız Ülkeler (Kg)

Kaynak; TUİK

Patates ithalatımızın %85’ini tohumluk patates oluşturmuştur. Taze patates ithalatının, toplam patates ithalatı içindeki payı %14 kadardır.

Çizelge-11 Patates İthalatımız

Kaynak; TUİK

Patates ithalatına değer açısından bakıldığında, taze patatesin %5, tohumluk patatesin %94’lük bir paya sahip olduğu görülmektedir.

Çizelge-12 Patates İthalat Değeri ($)

Kaynak; TUİK

Taze patates ithalatı

Taze patates ithalatının tamamına yakın kısmı geçmiş yıllarda KKTC’den yapılırken, 2018 yılında Suriye’den 2 bin tonun üzerinde taze patates ithalatı yapılmıştır. Ancak Suriye’den ithal edilen patatesle ilgili olarak, dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi tarafından, fiyatlardaki artış nedeni ile Suriye’den 4 bin ton patates ithal edildiği açıklanmıştı. Suriye’de Türkiye’nin kontrolündeki bölgeden geldiği belirtilen patates miktarının, TUİK rakamları ve Bakan Zeybekçi’nin açıklamalarındaki ile farklılık göstermesi, bu ithalatın gerçekleşip gerçekleşmediği veya kayıtlara girip girmediği konusunda soru işaretleri oluşturmaktadır.

Çizelge-13 Patates İthalatı Yaptığımız Ülkeler (Kg)

Kaynak; TUİK

Öte yandan 2018 yılında Suriye’ye 72 bin ton patates ihraç edildiği, Türkiye’nin günlük patates tüketiminin 12 bin ton olduğu (yıllık üretim/365) dikkate alındığında, bu kadar küçük miktardaki bir ithalatın piyasayı ne şekilde etkileyebildiği anlaşılır değildir. 2018 yılında Suriye ile olan patates dış ticaretine aylık olarak bakıldığında karşımıza aşağıdaki tablo çıkmaktadır.

Çizelge-14 Suriye ile Yapılan Patates Dış Ticareti (Kg)

Kaynak; TUİK

2018 yılında Suriye’ye tonu 80 dolardan patates ihracatı yapılırken, Haziran ve Temmuz aylarında Suriye’den tonu 240 dolardan ithalat yapılmıştır. Bu verilerde ilginç olan başka bir nokta ise Dünya patates ihracatında 1 ton patatesin ortalama fiyatının 2012 yılında 309 $, 2013 yılında 376 $, 2014 yılında 344 $,2015 yılında 298 $ ve 2016 yılında 301 $ olarak,  300 $ civarında seyir izlemiş olmasıdır.

2018 yılında 13 bin tonluk patates tohumu ihracatına karşılık, 19 tonluk ithalat yapılmıştır.

Çizelge-15 Patates Tohumluğu İthalatı Yaptığımız Ülkeler (Kg)

Kaynak; TUİK

Patates tohumu ithalatının yarısı Hollanda’dan gerçekleşmiştir. Patates tohumu ithalatı, patates tohumu üretimimizin %10’undan düşük bir seviyededir.

DÜNYA PATATES TİCARETİ

Dünya patates dış ticaretine konu patatesler taze ve dondurulmuş formlardaki ürünlerdir. Dünya patates ticaret hacmi 2016 yılında miktar olarak 40 milyon ton, parasal değer olarak 20 milyar $ büyüklüğe sahiptir.

Çizelge-16 Dünya Patates Ticareti

Kaynak; FAOStat

Dünya donmuş patates ihracatının %80’i Belçika, Hollanda, ABD ve Kanada tarafından gerçekleştirilmektedir. 2016 yılında patates üretimi 4.416.665 ton olan Belçika, bu miktarın yaklaşık yarısı kadar, 2.090.858 ton donmuş patates ihraç etmiştir.

Çizelge-17 Dünya Donmuş Patates İhracat Miktarı (ton)

Kaynak; FAOStat

2016 yılında Dünya donmuş patates ihracatının büyüklüğü 6.56 milyar dolar büyüklüğe ulaşmıştır. Hollanda’nın donmuş patates ihracat miktarı Belçika’dan az olmasına karşın, ihracat değeri daha fazla olmuştur.

 Çizelge-18 Dünya Donmuş Patates İhracat Değeri (Bin $)

Kaynak; FAOStat

Dünya taze patates ihracat miktarı 2016 yılında 12 milyon ton olmuştur. Taze patates ihracatının %53’ü Fransa, Almanya, Hollanda ve Belçika tarafından gerçekleştirilmiştir.

Çizelge-19 Dünya Taze Patates İhracat Miktarı (ton)

Kaynak; FAOStat

Dünya taze patates ihracat değeri 2016 yılında 3.81 milyar dolar olmuştur. Belçika’nın ihracat miktarı Kanada, Çin ve ABD’nin yaklaşık iki katı olmasına karşın, ihracat değeri bu ülkelere yakın miktarda olmuştur.

Çizelge-20 Dünya Taze Patates İhracat Değeri (Bin $)

Kaynak; FAOStat

Dünya donmuş patates ithalat miktarı 2016 yılında 7 milyon ton olmuştur. İthalatın önemli kısmı Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir.

Çizelge-21 Dünya Donmuş Patates İthalatı Miktarı (ton)

Kaynak; FAOStat

Donmuş patates ithalat değeri 2016 yılında 6.6 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahiptir. ABD donmuş patates ithalatına 809 milyon dolar ödemiştir.

Çizelge-22 Dünya Donmuş Patates İthalat Değeri (Bin $)

Kaynak; FAOStat

Dünya taze patates ithalat miktarı 2016 yılında 12.6 milyar ton olmuştur. Taze patates ithalatının %40’ından fazlası Belçika, Hollanda, İspanya ve İtalya tarafından gerçekleştirilmiştir.

Çizelge-23 Dünya Taze Patates İthalatı Miktarı (ton)

Kaynak; FAOStat

Taze patates ithalat değeri 2016 yılında 4.11 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahiptir. Belçika, Almanya ve Hollanda 2016 yılında taze patates ithalatına 1milyar dolar ödemiştir.

Çizelge-24 Dünya Taze Patates İthalat Değeri (Bin $)

Kaynak; FAOStat

Patates Üretimiyle İlgili Desteklemeler

Türkiye’de Patates Destekleme Politikaları: Türkiye’de patates üretimine 2018 yılı itibariyle: Mazot Desteği (19 TL/da), Gübre Desteği (4 TL/da) ve Sertifikalı Tohumluk Kullanım Desteği ( 80 TL/da ) verilmektedir. Ayrıca, sertifikalı tohumluk patates üreten üreticilere 0,10 TL/kg Yurtiçi Sertifikalı Tohum Üretim Desteği ödemesi yapılmaktadır. Bitki Pasaportu Sistemi ve Operatörlerin Kayıt  Altına Alınması Hakkında Yönetmelik ile yemeklik patates üreticileri için aynı parsele üç yılda bir defa dikim yapma şartı  getirilmiştir. Karantina nedeniyle patates, tohumluk, fide, fidan dışında diğer tüketim amaçlı alternatif ürünleri yetiştiren ya da nadasa bırakan çiftçilere aynı parsel için 3 yılda bir 110 TL alternatif Destekleme ödemesi  yapılmaktadır.

DEĞERLENDİRME

Patates tarımın gelişmesi için üretiminin artırılmasına ve girdi maliyetlerin azaltılmasına yönelik çeşitli uygulamaların yapılmasına ihtiyaç vardır. Ancak patates üretimimizin gelişmesine çok büyük olumsuz etkisi bulunan patates siğili hastalığı, alınması gereken önlemler açısından özel bir yer tutmaktadır.

Patates Siğili Hastalığı

2000’li yılların başında görülmeye başlanan Patates Siğili (Kanser / Synchytriumendobioticum) hastalığı alınan karantina tedbirlerine rağmen birçok ilimizde yayılım göstermiştir. Bu hastalık etmeninin insana bulaşması ve zarar yapması söz konusu değildir.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye genelinde 25 ilde karantinaya tabi zararlı organizma tespiti nedeniyle 141 bin 650 dekar alanda patates ekiminin yasaklandığını belirtmiştir. 2018 yılında 1.359.373 dekar alanda patates ekimi yapıldığı göz önüne alınacak olunursa, patates ekim alanının %10 kadar alanda hastalık olduğu anlaşılmaktadır. Ancak hastalığa yol açan siğil sporlarının 30-40 yıl canlılıklarını sürdürdükleri dikkate alındığında, karantina kapsamına alınmış alanın küçümsenemeyeceği açıktır.

Patates siğili hastalığına karşı kimyasal mücadele tavsiye edilmediğinden, etmenin yayılmasını önlemek için mutlaka karantina önlemleri uygulanmalıdır. Bakanlığın 25 ilde hastalığın görüldüğü alanlarda karantina tedbiri uygulaması doğru bir yaklaşımdır. Karantina uygulanan, bu nedenle patates ekiminin yasaklandığı yerler, ilin tamamındaki alanlar olmayıp, sadece hastalığın görüldüğü alanlardır.

2017 yılında Niğde ilinde 234.590 dekar patates ekim alanı varken, 2018 yılında 202.909 dekara, üretim ise 870.406 tondan 732.188 tona düşmüştür. Bu ilimizde 2018 yılı sonu itibariyle 8.697 dekar alanda bu hastalık tespit edilmiş olmasına rağmen, güvenlik kuşağı nedeniyle patates ekimi yapılamayan alan toplamı 35.232 dekar olarak görülmektedir. Karantinaya tabi olan alanlarda 3 yıl boyunca patates ekimi yapılmamaktadır. Başka bir ürün ekimi yapılması durumunda 3 yılda bir dekara 110 TL destek verilmektedir.

Tarlada tek bir bitkide hastalık tespit edilmesi halinde, o tarla bulaşık olarak kabul edilir. Bulaşık olduğu belirlenen tarlalarda patates üretimi ve her türlü üretim materyali (fide, fidan gibi) ve şeker pancarı, soğan vb. gibi toprak taşıyabilecek bitkiler yetiştirilmemelidir. Bulaşık tarlada kalan yeşil aksam ve yumru artıkları da yakılarak imha edilmelidir. Tarla kenarındaki Solanum türlerine ait yabancı otlar temizlenmelidir.

Üreticilerin bulaşık tarlada kullandıkları tarla işleme, çapalama ve hasat sırasında kullandıkları her türlü araç ve gereç ile hayvanların ayaklarına ve hasat ettikleri ürünün üzerine yapışan topraklar, temiz alanlara bulaşma olmaması için tarla dışına çıkartılmamalı, hastalık etmenlerinin taşınmasını önleyici tedbirler alınmalıdır. Bulaşık tarlalarda kullanılan her türlü alet ve ekipman %5‟lik çamaşır suyu ile dezenfekte edilmelidir.

Bulaşık tarlaların etrafındaki alanların koruma altına alınması ve bu alanlarda patates üretimi yapılacaksa, dayanıklı olduğu resmi olarak test edilmiş olan çeşitler yetiştirilmelidir. Bulaşık yumrularla beslenen hayvanlarda, patojen hayvan bağırsaklarında da canlılığını sürdürebildiği ve hayvan dışkısı ile de yayılabileceğinden, hastalıklı yumrular çiğ olarak hayvan yemi olarak kullanılmamalıdır. Hastalık gübre ile de taşınabildiğinden, çiftlik gübresi güvenilir yerden temin edilmelidir.

Patates siğili hastalığından korunmada sertifikalı tohum kullanımının önemi büyüktür. Sertifikalı tohum, maliyetinin yüksek olması sebebiyle çiftçilerimiz tarafından tercih edilmemekte, yerli ve hastalıkla bulaşık olma ihtimali olan tohumlar kullanılmaktadır. Sertifikasız tohum kullanımı devam ettiği takdirde, tüm Türkiye`de patates yetiştirilen alanlar hastalıkla bulaşık hale gelecek, ülkemizin ihtiyacı olan patatesi dışardan ithal etmek zorunda kalacağız. Bu nedenle öncelikle, sertifikalı tohum kullanan çiftçilerimiz mutlaka desteklenmelidir.

Üretimin Geliştirilmesi ile ilgili Alınacak Önlemler

Patates üretiminde kullanılan çeşitlerin büyük kısmının ıslah edildiği Hollanda ve Almanya gibi ülkelerin özelliklerine göre geliştirildiğinden, çok farklı ekolojik özelliklere sahip ülkemizdeki tarım bölgelerinde yapılan üretimde istenilen verimlik sağlanamamaktadır. Yetiştirme amacı ve geniş yayılma alanlarının özellikleri dikkate alan çeşitler geliştirilmesi gerekmektedir.

Patates üretiminin sulamaya dayalı olarak yapılması nedeniyle su tüketimi ve sulama maliyeti fazladır. Kullanılan tohumluk miktarının fazla olması, gübre ve zirai ilaç kullanımının yüksekliği, hasat için fazla işgücüne duyulan gereksinim, üretim maliyetini artırmaktadır. Bunlara ilave olarak nakliye ve depolama maliyeti de yüksektir. Bu özellikleri nedeniyle patates, birim alana üretim maliyeti yüksek olan bir bitkidir.

Patates tarımında başta virüsler olmak üzere, hastalık etmenlerinin bulaşmasının önlenmesi için kaliteli tohumluk kullanımına önem verilmesi, üretiminin sorunsuz sürdürülebilmesi açısından sağlıklı işleyen bir tohumluk üretim sisteminin kurulması gerekmektedir.

Uzun yıllar aynı alana patates ekimi yapılması, büyük çoğunluğu tohumla taşınan hastalık etmenleri nedeniyle hastalıkların ortaya çıkmasına yol açılmaktadır. Patates hastalıkların pek çoğunun ilaçla mücadelesi mümkün olmadığından ekim nöbeti (münavebe) uygulaması yapılmalıdır. Münavebenin üreticilere benimsettirilebilmesi için başka ürün ekildiğinde ortaya çıkan gelir kaybını telafi edici desteklemeler uygulanmalıdır.

Patates üretiminde bilinçsiz bir şekilde aşırı gübre kullanılmaktadır. Bu durum maliyetlerin artmasına, toprak ve yeraltı sularında kirliğe yol açan olumsuzluklara neden olmaktadır. Toprak ve iklim özelliklerine ve çeşit özelliğine bağlı olarak, toprak ve yaprak analizi esasına dayalı taban ve üst gübre kullanımı gerçekleştirilmelidir.

Patates üretimindeki sulama ihtiyacının ortaya çıkardığı enerji giderleri, üretim maliyetlerinin yükselmesine yol açmaktadır.

Bütün yıl boyu satışa sunulan patatesin uygun koşullarda depolanması gerekmektedir. Yıllık patates üretiminin yaklaşık %20’sinin uygun olmayan koşullarda depolama nedeniyle zarar gördüğü tahmin edilmektedir.  Kapadokya bölgesindeki doğal mağaralar depolama amacıyla kullanılmakla birlikte, kapasiteleri yeterli değildir. Diğer bölgelerde üretilen patateslerin saklanma koşulları daha kötü durumdadır. Ürün kayıplarını en aza indirmek, ürün kalitesini korumak için modern depolara ihtiyaç bulunmaktadır.

Pazarlama patates üretiminde önemli bir sorundur. Patates fiyatları düşük gittiğinde üretici ertesi yıl başka ürüne yönelmekte, bu durumda üretim azalarak fiyatlar düşmektedir. Son 18 yılın ürün fiyatları ile Yurt İçi Üretici Fiyatları Enflasyonuna göre yapılan hesaplamada,  bu durum görülmektedir.

 Çizelge-25 Patates Fiyatları ve Yİ-ÜFE Fiyatlarına Göre Hesaplanan Fiyatlar

* TUİK Parasal Değerleri Güncelleme Aracında hesaplanmıştır.

Kaynak; TUİK

Üretimdeki plansızlık ve tarım piyasalarındaki belirsizlik olduğu sürece bu sorun tekrarlayarak devam edecektir. Bakanlığın tarım destekleri ile üretimi planlaması, piyasayı düzenleyici önlemler alarak aşırı fiyat artışını veya düşüşünü önlemesi gerekir. Bunun yapılması yerine fiyat artınca ithalata başvurulması, fiyat düştüğünde çiftçinin sorunu ile baş başa bırakılması üretiminin sürdürülebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir.

Patates üretiminde yaşanan sorunları azaltacak bir başka çözüm yolu da, ürünlerin katma değerini artıracak işleme ve değerlendirmeye yönelik tesislerin kurulmasının teşvik edilmesi olmalıdır. Belçika ve Hollanda’nın üretim ve dış ticaret verileri bu konunun önemini açıkça göstermektedir. Her iki ülke donmuş patates ihracatından 1.5 milyar doların üzerinde gelir elde etmektedir.

Çizelge-26 Belçika ve Hollanda’nın Patates Ticareti