DANIÞTAY 10. DAÝRESÝ BAÞKANLIÐI’NA

Dosya No: 2003 / 3517

CEVABA CEVAP VEREN (DAVACI) : Gökhan GÜNAYDIN
 TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý Baþkaný
Karanfil Sokak No: 28/12
06640 Kýzýlay / ANKARA

KARÞI TARAF (DAVALI) : Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý
Bakanlýklar / ANKARA

DAVANIN TÜRÜ : Ýptal Davasý

DAVA ve ÝSTEM KONUSU : Davalý idare tarafýndan hazýrlanan ve 1 Temmuz 2003 tarih, 25155 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanan “Suni Tohumlama, Tabi Tohumlama, Ovum ve Embriyo Transferi Faaliyetlerinin Usul ve Esaslarý Hakkýnda Yönetmelik”in, “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük” hükümlerine aykýrý düzenlemeler içeren kimi hükümlerinin iptali ve öncelikle yürütmelerinin durdurulmasý istemi ile ODA’mýz tarafýndan Sayýn Mahkemenize sunulan 5.8.2003 tarihli dilekçemiz sonrasýnda, 27.8.2003 tarihli ara karar ile yürütmenin durdurulmasý isteminin davalý idarenin savunmasý alýndýktan sonra incelenmesine karar verilmiþ, davalý idarenin 14.11.2003 tarihli savunmasý aþaðýda belirtilen tarihte ODA’mýzca tebellüð edilmiþ ve incelenmiþtir. Ýþbu “cevaba cevap” dilekçemizde, davalý idarenin savunmasý deðerlendirilmekte ve 5.8.2003 tarihli dilekçemizde belirtilen haklý istemlerimizin tümü sürdürülmektedir.

TEBELLÜÐ TARÝHÝ : 20 Ocak 2004 (30 gün ek süre verilmiþtir).

DAVA KONUSUNA ÝLÝÞKÝN AÇIKLAMALAR:

1 Temmuz 2003 tarih, 25155 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanan “Suni Tohumlama, Tabi Tohumlama, Ovum ve Embriyo Transferi Faaliyetlerinin Usul ve Esaslarý Hakkýnda Yönetmelik”in, 7472 sayýlý Yasa ve ona dayanýlarak çýkarýlan “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük”ün kimi hükümlerine aykýrý olduðu gerekçesiyle açtýðýmýz iptal davasýnda;

1. Yönetmeliðin hukuki dayanaðýnýn Hayvan Islahý Kanunu yanýnda veteriner mevzuatýna dayandýrýlmasý,

2. Yönetmeliðe konu iþ ve iþlemlerde “hayvancýlýkla ilgili konularda eðitim veren meslek lisesi, yüksekokul ve fakülte mezunlarý” yerine veteriner hekimlerin yetkilendirilmesi,

3. Ýþ sözleþmelerinin onaylanmasýnda, veteriner hekimler meslek odasýnýn yetkilendirilmesi

konularýnda Yönetmeliðin “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük” hükümlerine aykýrý düzenlemeler içerdiðini, bu baðlamda Yönetmelik deðiþtirme amacýnýn ve usulünün hukuka aykýrý olduðunu, gerekçeleri ile belirtmiþ idik.

Davalý Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’ndan alýnan cevap dilekçesinin tarafýmýzdan incelenmesi sonucunda, ODA’mýzýn iptal dilekçesinde belirtilen hususlarýn ya cevaplanmadýðý ya da cevabýn dava konusu edilen düzenlemeler ile uyarsýz olduðu görülmüþtür.

Aþaðýda, dava konusunun somutlaþmasýna olanak tanýyacak bir biçimde olmak üzere, iptal dilekçemizde ileri sürdüðümüz hususlar ile bunlarýn karþýsýnda davalý idarenin cevaplarý, cevaplarýn sýralamasýna göre, deðerlendirilmektedir.

I – DAVALI ÝDARENÝN, “ÝDARÝ ÝÞLEYÝÞ”
BAÞLIÐI ALTINDA YAPTIÐI AÇIKLAMALAR :

Davalý Ýdare, bu baþlýk altýnda yaptýðý açýklamalara, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýnýn veteriner hekimlerine özel suni tohumlama yetkisi verme prosedürünü anlatarak baþlamaktadýr. Devamýnda, “Bakanlýk olarak, potansiyel olan yerlerde Bakanlýk Ýl Müdürlükleri suni tohumlama ekipleri suni tohumlama faaliyetlerinden çekilerek, suni tohumlama faaliyetleri serbest veteriner hekimlere devredilmektedir...”, “Ýllerde suni tohumlama faaliyetlerinin denetlenmesini Ýl Müdürlükleri yürütmektedir. Ancak denetleme ile ilgili etkili bir organizasyondan bahsetmek mümkün deðildir. Hal böyle iken veteriner hekimliði mesleði dýþýndaki meslek gruplarýný bilim ve kamu yararýný hiçe sayarak suni tohumlama faaliyetleri içine çekmeye çalýþmak idari iþleyiþi tam bir kaosa çevirecek, denetlemeleri mümkün kýlmayacaktýr”, “Davacýnýn ifade ettiði gibi suni tohumlama konusunda hayvan saðlýðý ile ilgisi olmayan yüzeysel bir eðitim gören hayvancýlýkla ilgili ders gören bu meslek gruplarýný yetkili kýlmak idari iþleyiþi içinden çýkýlmaz hale getirecektir”, “Hayvan sahibinden fazla ücret alan, hayvana zarar veren, faaliyetlerini sürdürürken salgýn ve bulaþýcý hastalýklarý bu bilgilerden yoksun olduklarý için bir ahýrdan diðerine taþýyanlar hangi kanun ve yönetmelikler dahilinde denetlenecek ve cezalandýrýlacaktýr”.. denilmektedir.

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ:

Davalý Ýdare’nin bu baþlýk altýnda yaptýðý açýklamalar, “Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nýn Kuruluþ ve Görevleri Hakkýndaki 441 sayýlý Kanun Hükmünde Kararname” ile açýkça çeliþmektedir. KHK’nin, davalý idarenin cevap dilekçesine konu ettiði hayvan hastalýklarý ve hayvan ýslahý konularý ile ilgili hükümleri aþaðýya çýkartýlmýþtýr.

9.8.1991 gün, 20955 sayýlý resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe giren 441 sayýlý KHK, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’na, “Hayvanlarýn saðlýðýna zarar veren her türlü salgýn ve paraziter hastalýklar ile ilgili teþhis, tedavi ve koruma tedbir ve þartlarýný tespit etmek, tedavilerini yapmak, gerekli tesisleri kurmak, kurulmalarýna izin vermek, iç ve dýþ karantina þartlarýný belirlemek, duyurmak, uygulatmak, hayvan hareketlerini takip etmek, hayvan park, pazar, panayýr ve sergilerinde saðlýk kontrollerini yürütmek, tahaffuzhaneler açmak ve gerektiðinde diðer metodlarla sýnýrlayýcý ve yasaklayýcý tedbirler almak, denetlemelerde bulunmak” (madde 2, m fýkrasý), “Hayvanlarýn verimlerini ve üretimini artýrmak amacý ile ýslah, tabii, suni tohumlama ve embriyo transferi tekniklerini uygulamak ve geliþtirme programlarýný hazýrlamak, uygulamak, uygulatmak,.....” (madde 2, r fýkrasý) görevlerini yüklemektedir. Bu çerçeve içinde;

Sözü edilen KHK’nin ilgili hükümleri uyarýnca, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, hayvan hastalýklarýnýn önlenmesi ve hayvanlarýn ýslahý için gerekli tedbirleri alacak, denetlemelerde bulunacaktýr. Ýdare’nin, KHK ile kendisine verilmiþ görevleri, uygulama - denetleme boyutu ile birlikte olmak üzere, baþka bir kurum – kuruluþa devretmesi yasal deðildir.

Uygulama evresi ile ilgili olarak, 441 sayýlý KHK 2. madde (r) fýkrasýnýn “ýslah, tabii, suni tohumlama ve embriyo transferi tekniklerini uygulamak ve geliþtirme programlarýný hazýrlamak, uygulamak, uygulatmak” hükmü uyarýnca, davalý idare, sayýlan iþleri, konu ile ilgili yasal yetkisi bulunan meslek gruplarýna gördürebilir, bu alanda yetki devri yapabilir. Yanlýþ olan, davalý Ýdare’nin, yasal çerçeveye aykýrý olarak, bu faaliyetleri yalnýzca veterinerlik mesleðine özgülemeye çalýþmasýdýr. Þöyle ki;

Ýptal dilekçemizde ayrýntýsý ile belirtildiði üzere, 10.3.2001 gün, 24338 sayýlý RG’de yayýmlanarak yürürlüðe giren 4631 sayýlý Hayvan Islahý kanunu’nun 10. maddesi, “... tabii tohumlama, suni tohumlama, embriyo transferi, döl kontrolü ve yetiþtirmeye yönelik biyoteknolojik faaliyetlerin kamu kurum ve kuruluþlarý ile suni tohumlama yapmak üzere Bakanlýktan izin alan gerçek ve tüzel kiþiler tarafýndan..” yapýlacaðý, 11. maddesi ise bu faaliyetlerin “Bakanlýðýn iznine ve kontrolüne tabi olduðu” hükmüne amirdir. Görüldüðü gibi, 4631 sayýlý Yasa, bu alanda bir meslek grubunu iþaret etmiþ ya da herhangi bir meslek grubuna yönelik bir sýnýrlama getirmiþ deðildir.

Bunun yanýnda, yine iptal dilekçemizde belirttiðimiz gibi, 24.1.1992 gün, 21121 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe giren “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük’ün ‘Zootekni’ baþlýklý 21. maddesi; “zootekni alanýnda öðrenim görmüþ ziraat mühendisleri(ni), hayvan neslinin ýslahý, geliþtirilmesi, çoðaltýlmasý ... ” konularýnda yetkili kýlmakta, geçici birinci maddesi ise, “Bu Tüzük’ün yürürlüðe girdiði tarihten önce diploma aldýklarý lisans dallarý dýþýndaki konularda mesleki faaliyette bulunmuþ olan ziraat mühendisleri (nin), durumlarýný belgelemeleri koþuluyla, bu alandaki yetkileri(ni) kullanma haklarý(ný)..” saklý tutmaktadýr.

Görüldüðü gibi, ziraat mühendisleri, “hayvan neslinin ýslahý, geliþtirilmesi, çoðaltýlmasý ..” kapsamýnda, suni tohumlama, tabii tohumlama, ovum ve embriyo transferi faaliyetleri konularýnda Tüzük gereði yetki sahibidirler; Davalý Ýdare’nin Yönetmelik deðiþikliði ile faaliyet alanýnda yalnýzca veteriner hekimleri yetkilendirmeye çalýþmasý ve alaný sayýlan ziraat mühendislerine kapatmasý yasal deðildir.

Bu baðlamda, Bakanlýk’ýn cevap dilekçesinde belirttiði gibi, suni tohumlama faaliyetlerinin yalnýzca serbest veteriner hekimlere devredilmesi mümkün deðildir.

Ayrýca, davalý Ýdare’nin, “veteriner hekimliði mesleði dýþýndaki meslek gruplarýný bilim ve kamu yararýný hiçe sayarak suni tohumlama faaliyetleri içine çekmeye çalýþmanýn idari iþleyiþi kaosa çevireceði”, “suni tohumlama konusunda hayvan saðlýðý ile ilgisi olmayan yüzeysel bir eðitim gören hayvancýlýkla ilgili ders gören bu meslek gruplarýný yetkili kýlmanýn idari iþleyiþi içinden çýkýlmaz hale getireceði”, “Hayvan sahibinden fazla ücret alan, hayvana zarar veren, faaliyetlerini sürdürürken salgýn ve bulaþýcý hastalýklarý bu bilgilerden yoksun olduklarý için bir ahýrdan diðerine taþýyanlarýn hangi kanun ve yönetmelikler dahilinde denetleneceði ve cezalandýrýlacaðý” yolundaki savlarý ve sorularý da, yine anlaþýlýr deðildir.

Daha önce de belirtildiði gibi, Ziraat Mühendisleri, 7472 sayýlý Yasa ve Türk Veteriner Hekimler Birliði’nin itirazý nedeniyle Danýþtay Ýdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun incelemesinden geçmiþ Yetki Tüzüðü uyarýnca, sözü edilen faaliyet alanlarýnda yetkilidirler. Bu yasal çerçeveyi, davalý Ýdare’nin,“bilim ve kamu yararý dýþý” olarak nitelemesi, Anayasa’nýn belirlediði “hukuk devleti” ilkesine aykýrýdýr.

Davalý idare ‘idari iþleyiþ’ baþlýðý altýnda yaptýðý açýklamalarda “yýllardan beri gerek kanunlara gerekse yönetmeliklere baðlý kalarak idari iþleyiþ olarak, bakanlýðýmýzca veteriner hekimlere özel suni tohumlama yapma yetkisi verilmektedir” ifadesini kullanmakta ve bu uygulamanýn deðiþmesini, yani dünyanýn pek çok ülkesinde olduðu gibi, düzenlenecek bir kursu tamamlayan üretici veya zootekni eðitimi almýþ ziraat mühendisleri ve benzer meslek mensuplarýnýn da suni tohumlama yapabilecek hale gelmesini idari iþleyiþin bozulmasý olarak deðerlendirmektedir. Suni tohumlamayý sadece veteriner hekimlerinin yapabileceði ve mevcut düzenlemelerin deðiþtirilemeyeceði anlayýþýna dayalý olan bu yaklaþým yanlý olup, doðru deðildir.

Ayrýca, 15.11.2002 tarih ve 24937 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanan Yönetmeliðin aksaklýklara neden olduðunu ileri sürmek vehimden öte bir anlam taþýmamalýdýr. Çünkü davalý idare bu dönemde veteriner hekimleri dýþýnda herhangi bir kiþiyi kursa almamýþ ve tohumlama yetkisi vermemiþtir.. Böyle bir durumda söz konusu yönetmeliðe dayalý aksaklýklardan söz etmek ve ve bu “aksaklýklarý” çözmek için bir meslek grubuna münhasýr yetki tanýmak, ne kadar doðru olabilir.

Yine ayný þekilde, “dolayýsýyla var olan idari iþleyiþ bozularak tam bir kaos içinde kamuya verilen zararla beraber idari iþleyiþi içinden çýkýlmaz hale getirecektir” ifadesine bir anlam yüklemek oldukça zordur. Çünkü suni tohumlama yetkisi alabilmek için, dünyanýn her tarafýnda olduðu gibi, bu konuda açýlacak kurslardan birini- ki bunlarýn kapsamý ve iþleyiþi davalý idare tarafýndan belirlenecektir- baþarýyla tamamlama zorunluluðu vardýr. Bu durum halen veteriner hekimleri için de geçerlidir. Daha önceki yönetmelik bu kurslara lise ve üstü eðitime sahip üreticiler ile zootekni eðitimi almýþ ziraat mühendisleri vb meslek mensuplarýnýn da katýlabilmesini mümkün kýlarken, yapýlan deðiþiklikle kursa katýlabilme hakký belirli bir meslek grubuna býrakýlmýþtýr. Kýsaca davalý idare suni tohumlama yetkisi ile veteriner hekimliðini bir tutma, dünyadaki uygulamalarýn aksine suni tohumlamayý hekimlik faaliyeti olarak görme gayretindedir. Oysa dünyanýn geliþmiþ pek çok ülkesinde yapay tohumlama becerisi kazandýracak kurslara katýlabilmek için veteriner hekim olma zorunluluðu yoktur.

Suni tohumlama konusunun gerektirdiði bilimsel bilgi ve bunun veteriner hekimlik – ziraat mühendisliði meslekleri açýsýndan irdelenmesi, aþaðýda yapýlacaktýr. Þimdilik þu kadarýný söylemekle yetinelim, sözü edilen suni tohumlama faaliyetlerinin, yukarýda da ifade edildiði gibi, birçok ülkede kýsa süreli kurslar gören yetiþtiriciler tarafýndan yapýlýyor olmasý, davalý idarenin “suni tohumlama konusunda hayvan saðlýðý ile ilgisi olmayan yüzeysel bir eðitim gören hayvancýlýkla ilgili ders gören bu meslek gruplarýný yetkili kýlmanýn idari iþleyiþi içinden çýkýlmaz hale getireceði” iddiasýnýn temelsizliðini ortaya koymaktadýr.

Yine davalý Ýdare’nin, veteriner hekimler dýþýndaki meslek gruplarýný “Hayvan sahibinden fazla ücret alan, hayvana zarar veren, faaliyetlerini sürdürürken salgýn ve bulaþýcý hastalýklarý bu bilgilerden yoksun olduklarý için bir ahýrdan diðerine taþýyanlar” olarak suçlamasý ve dolaylý olarak, bunlarý denetlemek ve cezalandýrmak için veteriner mevzuatý dýþýnda mevzuat bulunmadýðýný öne sürmesi, davalý Ýdare’nin gerçek niyetini olanca açýklýðý ile ortaya koymaktadýr. Gerçekten bu tür olumsuz durumlar Türkiye’de vardýr, ancak bunlarýn sorumlulularý, davalý Ýdare’nin göstermeye çalýþtýðý meslek gruplarý deðil, tam tersine bugüne deðin alanda ekonomik çýkarý kamu yararýnýn üzerinde görerek “iþ yapan” kiþilerdir. Davalý Ýdare’nin, bunlarý denetleyip cezalandýrmak için gerekli hukuki ve idari altyapýyý kurmak – geliþtirmek yerine, suçlamalara giriþmesi doðru deðildir.

Denetleme evresi ile ilgili olarak ise, yukarýda belirtildiði gibi, gerek 441 sayýlý KHK (2. madde, m fýkrasý), gerekse 4631 sayýlý Hayvan Islahý Kanunu (11.madde), Yönetmelik’e konu faaliyetlerin denetleme-izin-kontrolünde, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’na münhasýr yetki vermiþtir. Bu çerçevede, Bakanlýk’ýn, denetim yetkisini, baþka bir kurum ya da kuruluþa devretmesi yasal deðildir.

Kaldý ki, söz konusu faaliyetlerin, yukarýda açýklandýðý þekilde, ziraat mühendisleri gibi veterinerlik dýþýndaki meslek alanlarýna da açýk olmasý gereken yapýsý, denetimin bir meslek odasý tarafýndan yapýlamayacaðýný ortaya koymaktadýr.

Bu çerçevede, davalý Ýdare’nin, “Ýllerde suni tohumlama faaliyetlerinin denetlenmesini Ýl Müdürlükleri yürütmektedir. Ancak denetleme ile ilgili etkili bir organizasyondan bahsetmek mümkün deðildir” diyerek, konu ile ilgili zaafýný ortaya koymasý ve bunu da bir baþka hukuk dýþý uygulamaya gerekçe yapmaya çalýþmasý, anlaþýlýr deðildir.

II – DAVALI ÝDARENÝN, “KAMU YARARI”
BAÞLIÐI ALTINDA YAPTIÐI AÇIKLAMALAR :

Davalý Ýdare, bu baþlýk altýnda yaptýðý açýklamalar ile suni tohumlamanýn veteriner hekim ve veteriner saðlýk teknisyenleri tarafýndan yapýlmasýnýn kamu yararýný doðuracaðýný açýklamaya çalýþmaktadýr.

Bu baðlamda, suni tohumlama faaliyetinin ön koþullarý olarak ebeveyn seçilmesi, hijyen koþullarýna uyulmasý .. sayýlmakta; uygulama sýrasýnda döl verimi, gebelik teþhisi ve diðer hastalýklarýn – anomalilerin saptanmasý gerektiði ileri sürülmekte ve bu ve benzeri gerekliliklere uyulmazsa gebeliðin oluþmayacaðý, salgýn hastalýklarýn hayvan ve insan saðlýðýný tehdit edeceði iddia edilmektedir. Bekleneceði gibi, konu sonuçta veteriner hekimlere baðlanmaktadýr.

Davalý Ýdare, konu ile ilgili olarak, “suni tohumlama faaliyetleri, anatomi – fizyoloji – histoloji – jinekoloji – androloji – mikrobiyoloji vb. hayvan biyolojisi ve saðlýðýný inceleyen dersleri öðrenmiþ veteriner hekimler tarafýndan yapýlabilir; nitekim dünyada ve özellikle geliþmiþ ülkelerde, hayvan saðlýðý ve koruyucu önlemlerin uygulanmasýnda veteriner hekimler görevlendirilmiþlerdir ... Hayvanlarýn üreme ve diðer biyolojik uygulamalarýnýn uzman veteriner hekimler tarafýndan izlendiði ve kontrol altýnda tutulduðu geliþmiþ ülkerde, salgýn ve bulaþýcý hastalýklar büyük ölçüde elemine edilmiþ ve kontrol altýna alýnmýþtýr” iddialarýnda bulunmaktadýr.

Ýptal dilekçemizde örnekleriyle ortaya koyduðumuz üzere, dünyada birçok ülkede yetiþtiricilerin kýsa süreli eðitim aldýktan sonra suni tohumlama yapmak için yetkilendirilmeleri gerçeði, davalý Ýdarenin iddialarýný çürütmektedir. Bu çeliþkiyi örtbas etmek için, Ýdare, konuyu kendi görüþü doðrultusunda çarpýtarak açýklamaya çalýþmaktadýr.

Buna göre, yetiþtiricileri suni tohumlama yapan ülkeler iþletme baþýna sýðýr sayýsý yüksek, denetimi kolay, salgýn ve bulaþýcý hastalýklarla ilgili sorunlarýný halletmiþ ülkeler olmakla birlikte, yine de, döl verimi düþüklüðü ve diðer birçok sorunlarý da yaþamaktadýrlar.

Buradan Tükiye’ye baðlantý kurulmakta ve salgýn ve bulaþýcý hastalýklarla devamlý mücadele yapýldýðý belirtilerek “hayvan saðlýðý ve suni tohumlama tekniði konusunda gerek nazari ve gerekse uygulamalý olarak yeterli eðitimi almamýþ kiþilerin suni tohumlama faaliyetleri içine çekilmeye çalýþýlmasýnýn kamu yararý açýsýndan faydasý olmayacaðý, ortadan kaldýrýlmasý zor sýkýntýlara ve ekonomik kayýplara neden olacaðý, .. Bakanlýk arþivlerinde, bu gruplarýn suni tohumlama alanýnda sahaya yönelik yapýlmýþ çalýþmasýnýn bulunmadýðý..” iddia edilmektedir.

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ :

Davalý Ýdare’nin “kamu yararý” baþlýðý altýnda yaptýðý açýklamalar, iki ana amaca yönelmektedir; a) Suni tohumlama uygulamalarý, öncesi ve sonrasý ile çok komplike uygulamalardýr, b) Bu doðrultuda, ancak veteriner hekimler tarafýndan yapýlabilir. Aksi hastalýklarýn yayýlmasý, döl veriminin düþüklüðü gibi olumsuz sonuçlar yaratýr, dolayýsýyla da kamu yararýna aykýrýdýr !..

Davalý Ýdare’nin yukarýda çerçevesi çizilen iddiayý ileri sürmesinin nedeni, buradan veterinerlik mesleði için bir çýkarým yapmaya çalýþmasýdýr. Buna göre, komplike faaliyetler olan suni tohumlama faaliyetlerinin salgýn ve bulaþýcý hastalýklarýn yayýlmasýný önleyici bir tarzda gerçekleþtirilebilmesi, ancak dilekçede sayýlan dersleri almýþ veteriner hekimlik uygulamalarý ile mümkündür!..

Türkiye hayvan yetiþtiriciliðinde en önemli sorunlardan birisinin “bulaþýcý hayvan hastalýklarýnýn halen yaygýn olmasý” tezi doðru; fakat, bunun yapay tohumlamayla doðrudan iliþkilendirilmesi yanlýþtýr. Çünkü; ýslah programý kapsamýnda yetiþtirilen ve damýzlýk olarak seçilen saðlýklý boðalarýn spermalarý hijyenik ortamlarda ve uzman Veteriner Hekimlerin denetiminde elde edilmekte, iþlenmekte ve depolanmaktadýr. Baþka bir deðiþle, boðadan diþiye hastalýk bulaþtýrma riski en alt seviyeye indirilmektedir. Geriye, tohumlayýcýnýn hijyen kurallarýna uymasý kalmaktadýr. Hijyen kurallarýna uygun tohumlama yapýlmasý halinde, yapay tohumlama aracýlýðýyla bir iþletmeden diðer bir iþletmeye hastalýk bulaþtýrma riski ortadan kaldýrýlabilir.

Salgýn ve bulaþýcý hastalýklarla sürekli mücadele ediliyor olmasý, bu sorunun sürdüðünü gösterir. Bir baþka ifadeyle örgütlenme ve saðlýk hizmetlerinde bir yetersizlik olduðu davalý idare tarafýndan kabul edilmektedir. Ýdare ortadan kaldýrmakla görevli olduðu bu konulardaki eksiklikleri yapay tohumlama uygulamasýný veteriner hekimlerinden baþkasý yapamaz tezine gerekçe yapmak yerine, salgýn ve bulaþýcý hastalýklar bakýmýndan yaþanan sorunlarýn ortadan kaldýrýlmasýnda veteriner hekimlerinden daha etkin yararlanmanýn yollarý aramalýdýr.

Günümüz suni tohumlama uygulamalarýnda uyulmasý gereken hijyen kurallarý ortalama eðitim almýþ herkesin öðrenip uygulayabileceði bir iþtir. Bu nedenle tohumlamacý veteriner hekimi olmazsa suni tohumlamanýn bulaþýcý hastalýklarýn yayýlmasýna neden olacaðýný ileri sürmek gerçekleri çarpýtmaktan öte bir anlam taþýmaz. Hayvanlara uygun koþullar saðlanmasý uygulamalarý ile hayvan saðlýðýný koruma, teþhis ve tedavi kasýtlý olarak birbirine karýþtýrýlmakta ve bu konular suni tohumlama ile iliþkilendirilmektedir. Oysa bu davanýn konusu döl verimi düþüklüðüne neden olan hastalýklarýn kim tarafýndan tedavi edileceði deðildir. Konu saðlýklý erkeklerden alýnmýþ ve uygun koþullarda depolanmýþ spermanýn diþiye aktarýlmasý iþini öðrenmek üzere açýlacak kurslara katýlabilmek için veteriner hekimi olma zorunluluðu olmadýðýnýn tespitidir.

Diðer taraftan, gerek Ziraat Fakültelerindeki Zootekni programlarýnda, gerekse hayvancýlýk ile ilgili yüksek okul programlarýnda “hayvan saðlýðý”, “anatomi ve fizyoloji”, “mikrobiyoloji”, “doðum bilgisi”, “üreme biyolojisi ve yapay tohumlama”, “üreme biyoteknolojisi”, “”hayvan saðlýðý ve koruma kontrol” gibi konularda dersler iþlenmektedir. Bu baðlamda, ziraat mühendislerinin hijyen kurallarýna uyma konusunda kuramsal bir yetkinliðe sahiptirler. Kaldý ki, bugün gerek kamu sektöründe (Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý) ve gerek Damýzlýk Sýðýr Yetiþtiricileri Birlikleri gibi özel sektörde çalýþan Zooteknist Ziraat Mühendisleri ve Ziraat Teknisyenleri hayvancýlýk iþletmelerini düzenli olarak ziyaret etmekte, hayvanlarla ilgili numaralama, verim kontrolleri vb iþlemleri yapmakta, yetiþtiricilere yönelik yayým çalýþmalarý sunmaktadýr. Bu meslek gruplarýna mensup kiþilerin hijyen kurallarýna uymamalarý halinde, bugün de, yani yapay tohumlama yapmamalarýna raðmen, hastalýklarý yaymada rol oynamalarý söz konusudur. Bu meslek gruplarýný, yukarýda anýlan görevlerle sorumlu tutan Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nýn böyle bir iddiada bulunmasý söz konusu dahi olmamalýdýr; aksi takdirde, bu iþin sorumluluðunun öncelikle Bakanlýða ait olacaðý açýktýr.

Bu gerçeklere karþýn, Davalý Ýdare’nin, hukuki çekiþmeye konu yetki alanýnda, ziraat mühendislerini kast ederek; “hayvan saðlýðý ve suni tohumlama tekniði konusunda gerek nazari ve gerekse uygulamalý olarak yeterli eðitimi almamýþ kiþilerin suni tohumlama faaliyetleri içine çekilmeye çalýþýlmasýnýn kamu yararý açýsýndan faydasý olmayacaðý, ortadan kaldýrýlmasý zor sýkýntýlara ve ekonomik kayýplara neden olacaðý” iddiasý, gerçeklere aykýrýdýr.

Bünyesinde hem ziraat mühendisi, hem de veteriner hekim çalýþtýran Davalý Ýdare Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nýn, cevap dilekçesinde, ziraat mühendislerinin konu ile ilgili ders almadýklarýný iddia etmesi, baþka bir deyiþle gerçek dýþý beyanda bulunmasý, gerçekten düþündürücüdür.

Bundan da öte, iptal dilekçemizde örneklerini Sayýn Mahkemenize sunduðumuz gibi, birçok ülkede kýsa süreli kurslara katýlan çiftçiler, kendi hayvanlarýna suni tohumlama yapabilmektedirler. Bu durum, suni tohumlama uygulamasýnýn, ileri sürüldüðü kadar karmaþýk bir iþ olmadýðýný da ortaya koymaktadýr.

Ekteki belge, Almanya’da bir yetiþtiricinin 25 saatlik bir eðitim programýna katýlarak, kendi sürüsünde tohumlama yapma yetkisi alabildiðini açýklamaktadýr. Almanca ve Türkçe sunulan belge (Ek – 1); 22 Kasým 1989 gün ve 2493 sayýlý Alman Resmi Gazetesin’de yayýmlanarak yürürlüðe girmiþ olan Alman Hayvan Islah Yasasý’na dayanarak 15 Kasým 1992’de çýkarýlan “Hayvan Islah Yasasýna Göre Düzenlenecek Eðitim Programlarý Yönetmeliði” ile ilgilidir. Bu yönetmelik sahada veya kendi iþletmesinde tohumlama yapmak isteyen kiþilerin baþvurma koþullarýný, düzenlenecek kursun kapsamýný ve kurs sonunda yapýlacak sýnavý düzenlemektedir.

Buradan anlaþýlacaðý üzere, en az 18 yaþýnda olan ve hayvan yetiþtirmeyle ilgili bir yüksek okulun diploma sýnavýný baþarmýþ olan her birey, sahada tohumlama yapma belgesi almak üzere yapay tohumlama kursuna baþvurma hakkýna sahiptir. Uygulamalý ve kuramsal olarak yapýlan bu kursun en az 6 hafta süreli olmasý, yalnýzca bir hayvan türüne yönelik yapýlýyorsa, kursun 4 haftaya kýsaltýlabileceði hükme baðlanmýþtýr. Kurs sonunda, biri uzman Veteriner Hekim olmak üzere en az 3 kiþilik sýnav jürisi tarafýndan kuramsal ve uygulamalý sýnav yapýlmakta, bunu baþaranlara Tohumlama Görevlisi (Besamungs-beauftragte) ünvaný altýnda tohumlama yetki belgesi verilmektedir. Kendi iþletmesinde tohumlama yapmak isteyen yetiþtiricilerin ise en az 16 yaþýnda olmasý þartý aranmakta; 25 saatten az olmayan kursu, yukarýda açýklanan yapýdaki bir jüri tarafýndan yapýlacak sýnav sonunda baþarýyla tamamlayan yetiþtiricilere yapay tohumlama yetkisi verilmektedir

1994 tarihinde yenilenerek yayýnlanan Alman Islah Yasasý’nýn 9. maddesinin 8. paragrafýnýn 2. fýkrasýnda da, sahada yapýlacak tohumlamada kullanýlacak sperma payetlerinin, yalnýzca veteriner hekimlerine, yapay tohumlama bölümü mezunu ziraat teknisyenlerine, yapay tohumlama görevlilerine (Besamungsbeauftragte) ve kendi iþletmelerinde tohumlamada kullanmak üzere yetiþtiricilere verilebileceði hükme baðlanmýþtýr.

Yukarýdaki açýklamalardan açýkça görüleceði üzere; Almanya’da, 18 yaþýndaki, hatta 16 yaþýndaki gençlere yapay tohumlama yetkisinin verilmesi, yapay tohumlama uygulamasýnýn ileri sürüldüðü gibi karmaþýk bir iþlem olmadýðýný kanýtlamaktadýr.

Almanya’da yayýnlanan istatistikler (Arbeitsgemeinschaft Deutscher Rinderzüchter (ADR), Rinderproduktion in der Bundesrepublik Deutschland 1999; sayfa: 42 ve 43) göstermektedir ki, yapay tohumlama kursunu baþarýyla bitiren Tohumlama Görevlileri (Besamungsbeauftragte) Veteriner Hekimlere kýyasla çok daha fazla tohumlama yapmaktadýr. Konu ile ilgili istatistiklere göre, tohumlama görevlileri yýlda ortalama 2.063-2.924 baþ diþiyi tohumlarken, bir Veteriner Hekimin ortalama tohumladýðý diþi sayýsý 306-840 baþ arasýnda deðiþmektedir. Ayrýca; tohumlama kursunu baþarýyla tamamlayan görevlilerin tohumlamadaki payý %57,6, Veteriner Hekimlerin payý ise %31,1 dolayýndadýr. Bu deðerler göstermektedir ki, tohumlama görevlilerinin Almanya’daki yapay tohumlama çalýþmalarýna katkýsý çok daha yüksektir. Tohumlamada %11,2 paya sahip olan kendi iþletmesinde tohumlama yapan yetiþtiricilerin payý da küçümsenecek düzeyde deðildir.

Ýptal dilekçemizde birçok ülke için örneklerini verdiðimiz ve yukarýda da Almanya örneðini açýkladýðýmýz üzere, dünyada birçok ülkede yetiþtiriciler, kýsa süreli eðitim aldýktan sonra suni tohumlama yapmak üzere yetkilendirilmektedirler. Bu gerçek, idarenin savýný baþtan çürütmektedir. Bununla birlikte, savýný destekleyebilmek için, Ýdare, bu tip izinlerin verildiði ülkeleri, ‘iþletme baþýna düþen sýðýr sayýsý yüksek, hayvan hastalýklarý elemine edilmiþ/kontrol altýna alýnmýþ, etkili organizasyonlarla suni tohumlama faaliyetleri denetlenen” ülkeler olarak tanýmlamaktadýr.

Yetiþtiricilerin suni tohumlama yapma yetkisine haiz olduðu tüm ülkelerin bu ölçütlere uyduðunu söylemenin güçlüðünü bir tarafa býrakýp, bir an için Ýdare’nin savýnýn tümüyle doðru olduðunu kabul etsek bile, Ýdare’nin neden-sonuç iliþkisinin analizinde yanlýþa düþtüðünü söylemek durumundayýz. Hayvancýlýk alanýnda geliþmiþ ülkeler, doðru hayvancýlýk politikalarýný, etkin Tarým Bakanlýðý organizasyonlarý altýnda yürüttükleri için geliþmiþlerdir. Baþka bir deyiþle, “iþletme baþýna hayvan sayýsýný artýrmak, hastalýklarý elemine etmek, suni tohumlama faaliyetlerini etkin olarak uygulayýp denetlemek” aþamasý, doðru organizasyon – doðru politika birlikteliði sonucunda ortaya çýkmýþtýr.

Tersine bir anlatýmla, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, suni tohumlamanýn bir meslek mensuplarýna özgülenmesi gibi çarpýk ve yasal olmayan çalýþmalar yerine, doðru tarým politikalarý uygulayarak hayvancýlýðý geliþtirmeli, yetki sahibi olan tüm meslek gruplarý tarafýndan bilimsel ölçütlerle yapýlan yaygýn suni tohumlama faaliyetlerini etkin olarak denetlemeli ve bu þekilde gerçek kamu yararýný saðlamalýdýr.

Ülkemizde 1925 yýlýnda baþlayan suni tohumlama çalýþmalarý ile, günümüzde, tohumlanabilir diþi sayýsýnýn ancak % 15 kadarý tohumlanabilmektedir. Hayvancýlýðý geliþmiþ olan ülkelerde bu oran, süt sýðýrcýlýðý için % 95’in üzerindedir. Uygulama, çiftçileri ve hayvancýlýk konusunda yükseköðrenim görmüþ meslek mensuplarýný iþin içine çekerek yaygýnlaþtýýrlmalýdýr, gerçek kamu yararý buradadýr.

Türkiye’de iþlemelerin küçük ve daðýnýk olmasýný suni tohumlamanýn sadece veteriner hekimleri tarafýndan yapýlmasý isteðine gerekçe yapmak, son derecede yanlýþtýr. Gerçekten de kamu, suni tohumlamayý yaygýnlaþtýrmak için yýllardýr çaba harcamakta ve bu amaçla çeþitli destekler vermektedir. Eðer bu amacýn gerçekleþtirilmesi, yani suni tohumlamadan yeterince yararlanmak isteniyorsa ve bizim ülkemizde olduðu gibi iþletmeler küçük ve daðýnýk ise bu durum idarenin savunduðu gibi yapay tohumlamanýn bir mesleðe özgülenmesini deðil, aksine yapay tohumlama yapabilenlerin sayýsýnýn artýrýlmasý, özellikle de üreticilerin yapay tohumlama kursuna katýlmasýnýn özendirilmesi için bir gerekçe sayýlmalýdýr.

III – YÖNETMELÝÐÝN HUKUKÝ DAYANAÐINA ÝLÝÞKÝN AÇIKLAMALAR

15. 11 2002 gün, 24937 sayýlý RG’de yayýmlanan ve deðiþikliðe konu Yönetmelik’in Hukuki dayanaðý 4631 sayýlý Hayvan Islahý Kanunu iken, 1.7.2003 gün, 25155 sayýlý RG’de yayýmlanan Yönetmelik deðiþikliði ile 6343 sayýlý “Veteriner Hekimlik Mesleðinin Ýcrasýna, Türk Veteriner Hekimleri Birliði ile Odalarýnýn Teþekkül Tarzýna ve Göreceði Ýþlere Dair Kanun” ve 3285 sayýlý “hayvan Saðlýðý ve Zabýtasý Kanunu” da hukuki dayanak bölümüne ilave edilmiþtir.

Ýptal dilekçemizde bu deðiþikliðin hukuka aykýrýlýðý, gerekçesi ile ortaya konulmuþtur.

Buna karþýlýk davalý Ýdare, bir kez daha, suni tohumlama faaliyetinin veteriner hekimler dýþýndakiler tarafýndan yapýlmasýnýn olanaksýz olduðunu (!) iddia ederek, bu çerçevede, suni tohumlama faaliyetlerinin kontrolü açýsýndan, “suni tohumlama yapma izni almak isteyen serbest veteriner hekimlerden Odaya kayýtlý olduklarýnýn belgelenmesini istemek”, “.. Veteriner Hekimler Odasýnca iþ sözleþmelerinin onaylanmasýnýn istenmesi” ni gerekli görmektedir.

Davalý Ýdare’nin bu baþlýk altýnda yaptýðý bir baþka açýklama ise, oldukça ilginçtir. Bu noktada, davalý Ýdare, bir önceki Yönetmelik deðiþikliði (RG tarih: 15.11.2002, sayý: 24937) hazýrlýk süreçlerini ayrýntýsý ile anlatmakta ve konuyu þöyle baðlamaktadýr; “Ýptal edilen Yönetmelik, yukarýda açýklanan uzman kuruluþlarýn büyük çoðunluðunun görüþ ve önerileri aksine, Genel Müdürlüðümüzün görüþü ve onayý alýnmadan, 4631 sayýlý Yasa’nýn yayýmýndan sonra 1 yýlý çok aþkýn bir zamanda aceleci bir tavýrla ve teamüllere uygun olmayan biçimde yayýmlanmýþtýr. Yazýmýz ekinde gönderilen Ziraat Fakültesi görüþlerine noktasýna-virgülüne kadar tam uyularak bir noktada toplantýlara katýlan tüm kuruluþlarýn görüþleri bir anda atýlmýþ ve iptal edilen ve davacý tarafýndan savunulan 15 Kasým 2002 tarih ve 24937 sayýlý Resmi Gazete’de çýkan Yönetmelik teamüllere aykýrý olarak çýkarýlmýþtýr.”

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ :

Konu ile ilgili yasal çerçeve ve iþin niteliði açýsýndan, suni tohumlama faaliyetlerinin kimler tarafýndan yapýlabileceðine iliþkin tartýþmalar dilekçenin önceki bölümlerinde yapýlmýþ olduðundan, burada bu tartýþmalara bir kez daha girmenin yararý bulunmamaktadýr. Ancak þu kadarý söylenmelidir ki, faaliyet alaný ziraat mühendislerine açýk olmak durumundadýr, bu baðlamda da veteriner hekimler odasýna kayýt ve iþ sözleþmesinin söz konusu oda tarafýndan onaylanmasý gibi yaptýrýmlar, geçerli olamaz. TMMOB Yasasý, mühendislerin ancak kendi ihtisas odalarýna kayýtlý olarak faaliyette bulunabileceklerini öngörür. Baþka bir deyiþle, 6343 sayýlý Yasa’nýn Yönetmelik’e konu faaliyetleri uygulayacak olanlar yönünden hukuki dayanak olarak kabul edilmesi halinde, diðer tüm ilgili meslek mensuplarýnýn mevzuatýnýn da kapsama alýnmasý gerekmektedir ki, böyle bir “sayma” yönteminin doðru olmayacaðý ortadadýr.

Ýptal dilekçemizde belirttiðimiz gibi, bir önceki Yönetmelik (RG tarih: 15.11.2002, sayý: 24937) uyarýnca, “Hayvancýlýkla ilgili konularda eðitim veren ... fakülte mezunlarý” niteliði ile ODA’mýz üyesi ziraat mühendisleri, deðiþtirilen Yönetmeliðe konu iþ ve iþlemleri yapabilmekte idiler.

Yine iptal dilekçemizde konu edildiði üzere, Davalý Ýdare, Yönetmelik deðiþikliði Taslaðý’ný 30.4.2003 tarihinde bazý kurum ve kuruluþlara göndermiþ ve 10.5.2003 tarihine kadar görüþ istemiþtir. Yönetmelik deðiþikliði gibi ciddi bir konunun, içlerinde Anayasal bir meslek kuruluþu olan ODA’mýz da dahil olmak üzere birçok kuruma hiç gönderilmemesi, diðer bazý kurumlara ise, yazýnýn yazýldýðý tarihten itibaren 10 günlük sürede görüþe sunulmasý, Davalý Ýdare’nin gerçek niyetini ortaya koymaktadýr.

Yazýnýn geliþ ve gidiþ zamaný için gereken sürenin bile görüþ için verilmemiþ olmasý ve görüþ sorulan – sorulmayan kuruluþlarýn nitelikleri dikkate alýndýðýnda, Davalý Ýdare’nin, ilgili taraflarýn görüþünden kaçýrarak, acele bir yetki göçertmesi ile bir meslek mensuplarýna yönelik kayýrmacýlýk faaliyetine giriþtiði ortaya çýkmaktadýr.

Davalý Ýdare, ODA’mýzýn yukarýda özetlenen ve “Yönetmeliðin þekil açýsýndan sakatlanmasýna neden olan hukuka aykýrý hazýrlýk süreci”ne iliþkin savýna yanýt vermek yerine, deðiþtirdiði Yönetmelik’in hazýrlýk sürecine iliþkin ayrýntýlý açýklamalar yapmakta ve “Genel Müdürlüðü’müzün görüþü ve onayý alýnmadan”, “aceleci bir tavýrla ve teamüllere uygun olmayan biçimde” gibi nitelemelerle bir önceki Yönetmeliðin çýkarýlma sürecini eleþtirmektedir.

Davalý Ýdare’nin konuyla ilgili açýklamalarý, “anlaþýlýr” deðildir. Öncelikle, bir önceki Yönetmelik’in çýkarýlma sürecinin, hukuki çekiþme ile bir ilgisi bulunmamaktadýr, ODA’mýzýn bu konu ile ilgili herhangi bir olumlu – olumsuz savý yoktur. Ancak daha da önemlisi, Davalý Ýdare’nin, kendi çýkarttýðý Yönetmelik’i eleþtirmesi, “Genel Müdürlüðü’müzün görüþ ve onayý alýnmadan” diyerek sýfat karýþtýrmasýnda bulunmasýdýr. Burada kast edilen Genel Müdürlük, Tarým Bakanlýðý’nýn idari bir birimidir, tüzel kiþiliði de bulunmamaktadýr. Dava edilen Bakanlýktýr, dolayýsýyla muhatap ta Bakanlýktýr. Bir Genel Müdürlüðün, “bana görüþ sormadan, onay almadan Yönetmelik çýkarttý” diyerek kendi Bakanlýðý’ný bir dava dilekçesinde eleþtirmesi, hem idarenin devamlýlýðý hem de idarenin hiyerarþik yapýsý açýsýndan “anlaþýlýr” olmamakla birlikte, kamu yönetiminin içinde bulunduðu durumu olanca açýklýðý ile ortaya koymaktadýr.

IV – YÖNETMELÝÐÝN VETERÝNERLÝK MESLEÐÝNE
 MÜNHASIR YETKÝ VERMESÝNE ÝLÝÞKÝN AÇIKLAMALAR

Yönetmelik’in 5. maddesinin (a) fýkrasý, 15.11.2002 günlü Yönetmeliðin (a) ve (b) fýkralarýný deðiþtirmekte ve önceki Yönetmeliðin “Bakanlýðýn izni ile gerçek ve tüzel kiþilerin suni tohumlama yapabileceði” hükmü yerine suni tohumlama konusunda yetkiyi ikiye ayýrarak faaliyet alanýný ziraat mühendislerine kapatmaktadýr.

Ýptal dilekçemizde belirtilen gerekçelerle, çift týrnaklý – tek týrnaklý ve diðer memeli hayvanlarda suni tohumlama faaliyetlerini bilime, yürürlükteki mevzuata ve hayvancýlýkta geliþmiþ ülkelerdeki rutin uygulamalara aykýrý olarak veteriner hekimlik mesleðine hasretmeye yönelik olarak düzenlenen beþinci maddenin (a) fýkrasýnýn tümüyle iptali istenilmiþtir.

Davalý Ýdare, bir kez daha suni tohumlamanýn komplike, insan ve hayvan saðlýðý ile yakýndan ilgili bir uygulama olduðunu öne sürdükten sonra, “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzükte belirtilen maddede de ‘zootekni alanýnda öðrenim görmüþ ziraat mühendisleri, hayvan neslinin ýslahý, çoðaltýlmasý, ithal ve ihracý, hayvan ürünleri üretimi ve pazarlanmasýyla ilgili konularda faaliyette bulunmaya yetkilidirler’ denmektedir. Ancak bu maddede de yer alan uygulama esaslarý içinde suni tohumlama, embriyo transferi ve diðer saðlýkla ilgili uygulamalar yer almamýþtýr. Hayvan ýslahýnda alýnan önlem ve uygulamalar bir zincir gibi birbirini takip eder. Bunun içinde suni tohumlama, embriyo transferi gibi uygulamalarýn saðlýkla ilgili olan bölümlerine diðer meslek gruplarý girmemelidir”, “... Nitekim davacýnýn dava dilekçesinin ekinde sunduðu Kanada ve ABD’ye iliþkin uygulamalarýn aslýnda, dava için genel uygulamalar olmayýp, aksine özel kiþi ve kuruluþlarýn uygulama yönergelerini içermektedir. Ayrýca söz konusu ülkelerin koþullarý ile ülkemiz koþullarý çok farklýlýk arzetmektedir. Bu konuda dikkat edilecek bir hususta, Avrupa AB ilkeleri, uygulamalarda veteriner hekim zorunluluðunu dikkate aldýðýdýr. Þu anda AB’ye uyum yasalarý çerçevesinde yapýlan çalýþmalarda bu hususlar dikkate alýnmaktadýr”, “veteriner hekim olmayanlarýn bir iðne vurmasý bile olasý deðilken suni tohumlama gibi çok daha geniþ ve komplike bir olguda görev almalarý mevcut kanun ve yasalarla mümkün görülmemektedir.”

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ :

Davalý Ýdare, “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük” hükümlerini, “suni tohumlama uygulamalarýnda veterinerlik mesleðine münhasýr yetki tanýmak” amacý doðrultusunda, yanlýþ yorumlamaktadýr.

Daha önce de belirtildiði gibi, sözü edilen Tüzük, Türk Veteriner Hekimler Birliði’nin itirazý nedeniyle Danýþtay Ýdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun incelemesinden geçmiþ ve kesinleþmiþtir. Bu baðlamda, yetki tüzüðünün zootekni alanýnda öðrenim görmüþ ziraat mühendislerine “hayvan neslinin ýslahý, çoðaltýlmasý .. konularýnda verdiði yetkinin, suni tohumlama ve embriyo transferini kapsamadýðý iddialarý, hukuka ve bilime aykýrýdýr.

Günümüzde çiftlik hayvanlarý, baþlýca üç yolla çoðaltýlýrlar: 1) Doðal çiftleþtirme, 2) Suni tohumlama, 3) Embriyo transferi. Dolayýsýyla, suni tohumlama ve embriyo transferi uygulamalarý, hayvan neslinin ýslahý ve çoðaltýlmasýna iliþkin uygulamalar olup, Tüzük gereði zootekni alanýnda öðrenim görmüþ ziraat mühendisleri bu alanda açýk yetki sahibidirler.

Kanada ve ABD uygulamalarýna iliþkin davalý Ýdare iddialarýna gelince; ODA’mýzýn Kanada ve ABD uygulamalarýný dava dilekçesi kapsamýna almaktaki amacý, bu ülkelerde þirketlerin açtýðý ve katýlýmcýlarda meslek koþulu aranmadýðý kurslarda suni tohumlama yapma yetkisinin verilebildiðini açýklamaya yöneliktir. Bu da, “suni tohumlama iþi veteriner hekimi iþidir” diyen davalý idarenin savýnýn ne denli temelsiz olduðunu ortaya koymaktadýr.

Bütün bunlarýn yanýnda, Ýdare’nin, “bizim ülkemizin koþullarý farklý” diyerek dünya üzerinde olmayan kendi uygulamasýný savunmaya çalýþmasý, son yýllarda kamu yönetiminde sýkça görülen kolaycýlýk anlayýþýnýn bir sonucu olarak deðerlendirilmektedir. Dilekçemizin önceki bölümlerinde belirtildiði gibi, Türkiye’nin koþullarý, davalý idarenin yapmaya çalýþtýðýnýn tersine, denetim altýnda olmak üzere daha yaygýn suni tohumlama çalýþmalarý gerektirmektedir.

Davalý idare, son olarak, Avrupa Birliði uygulamalarýný tanýk göstererek, AB’de veteriner hekimlerin dýþýndakilerin suni tohumlama yapamadýðý gibi bir izlenim yaratmaya çalýþmaktadýr. Oysa gerçekler farklýdýr.

AB ülkelerinde suni tohumlamada kullanýlacak boðalarýn seçimi, boðalardan sperma toplama, dondurma, sulandýrma ve daðýtma kurallarý, “Council Directive 88/407/EEC” hükümlerine göre düzenlenmektedir.

Daha önce açýklandýðý ve ekteki belgelerde sunulduðu üzere, Almanya’da kýsa süreli kurslar ile suni tohumlama yetkisi verilmektedir.

Yine bir Avrupa Birliði ülkesi olan Ýngiltere’de suni tohumlama uygulamasý, “Artifical Insemination of Cattle” hükümleri uyarýnca yürütülmektedir. Buna göre, suni tohumlama, çiftçilerin kendi hayvanlarýna uyguladýklarý ve ticari olan olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr. Çiftçiler, aldýklarý kýsa süreli kurslar sonrasýnda, kendi hayvanlarýna suni tohumlama yapabilmektedirler. Ticari suni tohumlama iþlemi de, yine veterinerlere münhasýr bir çalýþma alaný deðildir. Kiþiler yanýnda kuruluþlar da, suni tohumlama ve sperm depolama için Tarým Bakanlýðý’ndan lisans alarak faaliyet gösterebilimektedirler.

Son olarak, davalý Ýdare’nin, enjeksiyon – veteriner hekim arasýnda kurmaya çalýþtýðý baðlantýya deðinelim. “... bir enjeksiyonun bile hekim kontrolü olmaksýzýn, canlýya uygulanabilmesi yasalar karþýsýnda olasý deðilken …..” ve “suni tohumlama gibi komplike bir olgunun…” ifadeleri dünya gerçeklerini göz ardý eden ve gerçekle iliþkisi olmayan ifadelerdir. Enjeksiyonda uygulama açýsýndan deðil enjekte edilen ilaç açýsýndan hekim bilgisine ihtiyaç duyulur. Bu sav, insanlara enjeksiyonun mutlaka hekimler tarafýndan yapýldýðýný, hekimler dýþýndaki kimsenin enjeksiyon yapamayacaðýný ileri sürmekle eþtir ki, böyle bir akýl yürütmenin sonucu, otomobil þoförlüðünün sadece makine mühendisleri tarafýndan yapýlabileceðine (!) varýr.

V – YÖNETMELÝÐÝN SPERMA – EMBRÝYO VE OVUM ÝTHALATI

DÜZENLEMELERÝNE ÝLÝÞKÝN AÇIKLAMALAR

Yönetmeliðin 24 ve 26. maddelerinde getirilen düzenlemelerle sperma, embriyo ve ovum ithalatýnýn ilkeleri Yönetmelik yerine talimatla belirlenir hale getirilmiþtir.

Ýptal dilekçemizde, “bu düzenleme ile yönetmelikte zaman içinde deðiþiklik yapma zorluðu aþýlarak talimat ile istenildiði þekilde uygulama yapýlmasýnýn yolu açýlmak istenilmektedir. Bu deðiþiklik; ülke damýzlýkçýlýðýnýn geliþmesini sýnýrlayacak, ithalatý oldukça kolaylaþtýracak ve keyfi uygulamalara imkan verecektir” düþüncesini ifade etmiþ ve ilgili maddelerin tümüyle iptali talep edilmiþtir.

Davalý Ýdare, cevap dilekçesinde, deðiþlikliðin gerekçesini, “söz konusu maddeler ile her gün deðiþen þartlara cevap verebilmek, deðiþen þartlara göre saðlýk açýsýndan ve gerekse kalite yönünden iyileþtirmeye yönelik müdahalelerin anýnda yapýlabilmesi amaçlanmýþtýr” ifadeleri ile açýklamakta ve CVM hastalýðý için gerçekleþtirilen uygulamayý örnek göstermektedir. Devamla, “talimat ile ilke belirlemenin keyfi uygulamalara imkan vereceði” düþüncemiz eleþtirilmekte ve “bilimsel deðerlendirmeler içinde kamu yararý düþünülerek deðiþikliðe gidilmiþtir” denilmektedir.

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ :

Ýdarenin, ithalat ilkelerini talimat ile belirlenir hale dönüþtürmekte kullandýðý “deðiþen þartlara cevap verebilmek” gerekçesi, tersine bir anlatýmla, “Yönetmeliðe baðlý uygulamalarýn deðiþen þartlara cevap veremeyeceði” yorumunun çýkarýlmasýna neden olur.

Genel düzenleyici iþlemler hiyerarþisinde “ilke” belirlemeye yönelik düzenlemelerin Yasa-Tüzük-Yönetmelik gibi üst hiyerarþi kademesindeki mevzuatla gerçekleþtirilmesi, uygulamanýn bu ilkelere uyarlý olarak yürütülmesin saðlanabilmesi için ise talimatlarýn kullanýlmasý uygun olarak deðerlendirilmektedir.

Ovum – embriyo – sperm ithalatý gibi ülke hayvancýlýðýný doðrudan etkileyen uygulamalara esas olacak ilkelerinin, kolayca deðiþtirilebilen ve çoðu zaman hukuki denetimden uzak olan talimatlar ile yönlendirilmesi, verili kamu yönetimi yapýsý içinde, yararlý sonuçlar üretmeyecektir.

Ýlkeler Yönetmelik ile belirlenmeli, þartlar deðiþtiðinde Ýdare Yönetmeliði, ilgili tüm taraflarýn ve kamuoyunun deðerlendirmesine ve bu itibarla hukuki denetime açýk olmak üzere, süratle deðiþtirmelidir. Böylesine þeffaf ve katýlýmcý süreçlerin kamu yararýna yönelik sonuçlar üretmesi, tersi süreçlere oranla çok daha olasýdýr.

VI – DAVALI ÝDARE’NÝN, ÝPTAL DÝLEKÇEMÝZ EKÝNE KONULAN
DÜNYA UYGULAMALARI ÝLE ÝLGÝLÝ AÇIKLAMALARI :

Davalý Ýdare, iptal dilekçemiz ekinde sunduðumuz dünya uygulamalarýna iliþkin kimi sorular yöneltmekte ve bazý deðerlendirmelerde bulunmaktadýr.

DEÐERLENDÝRMELERÝMÝZ :

Yöneltilen sorulara iliþkin açýklamalarýmýz, aþaðýda yapýlmaktadýr;

1 – Keçilerde Yapay Tohumlama Staj Kliniði : Oklahoma’da bulunan klinikte, düzenlenen dört günlük kurslar sonunda katýlýmcýlara suni tohumlama yapma yetkisi verilmektedir.

Davalý Ýdare, “bunun ABD için son derece doðal” olduðunu söyledikten sonra, devamla, katýlýmcýlarýn eðitim geçmiþi ile ilgili herhangi bir bilgi verilmediðini ileri sürmektedir.

Kurslar, belgede de görüleceði üzere, talep eden yetiþtirici gruplarý için düzenlenmektedir. Dolayýsýyla, kurslara katýlmak için, yetiþtirici olmak dýþýnda herhangi bir eðitim koþulu aranmadýðý açýktýr.

Davalý Ýdare’nin tüm cevap dilekçesi boyunca, hayvan hastalýklarý ile baðlantý kurarak suni tohumlamanýn ancak veteriner hekimler tarafýndan yapýlabileceðini ileri sürdükten sonra, ABD’de 4 günlük kurs ile suni tohumlama yetkisi verilmesini, ABD’nin iþletme büyüklüðü/tarýmsal istihdam göstergelerine atýf yaparak, “doðal” karþýlamasý, gerçeklerin itiraf edilmesi olarak not edilmelidir.

2 – Embriyo Transferi ve Yapay Tohumlama Kooperatifleri Ulusal Birliði : Davalý Ýdare’nin cevap dilekçesinde, “Fransýzca bir metinden elde edilen, hangi ülkeye ait olduðu saptanamamýþ, yürürlükte olduðu belli olmayan, tohumlayýcý lisansýna sahip olanlarýn ziraat mühendisi / teknisyeni olduðuna yönelik izlenim oluþturulmaya çalýþýlan” gibi iddialar ileri sürdüðü metin;

Dava baþýnda , Fransa Embriyo Transferi ve Yapay Tohumlama Kooperatifleri Ulusal Birliði (UNCEIA)’dan istenilmiþ ve posta yolu ile getirtilmiþtir. Fransa’da 28.12.1966 tarihinde çýkartýlmýþ olan Hayvan Yetiþtiriciliði Kanunu, izleyen yýllarda çeþitli maddelerinde bazý deðiþiklikler yapýlmakla birlikte, temel yapýsýný korumaktadýr. Sayýn Mahkemenize sunulan metin, Haziran 2001’da yapýlan son deðiþiklik sonucunda nihai halini almýþ, yürürlükte olan bir metin niteliðindedir.

ODA’mýz, tohumlayýcý lisansýna sahip olanlarýn ziraat mühendisi-ziraat teknisyeni olduðuna yönelik bir izlenim oluþturmaya çalýþmamakta, tam tersine, bu iþlemin kýsa süreli kurslara katýlan üreticiler tarafýndan dahi yapýldýðýný ortaya koymaktadýr.

3 – Sýðýr Embriyolarý Transferi : Sözü edilen metinle ilgili olarak, davalý idare, tohumlayýcýlarýn kimliðini sormaktadýr.

Sayýn Mahkemenize sunulan belge, cerrahi yolla yapýlan embriyo transferinin veteriner hekimce yapýlacaðýný ifade etmekte, cerrahi olmayan yöntemlerle yapýlan embriyo transferi için ise veteriner hekim koþulunu aramamaktadýr.

4 – Ramboullet Ulusal Hayvancýlýk Okulu Tohumlama Merkezi: Ramboullet Ulusal Hayvancýlýk Okulu geçmiþte çobanlýk okulu olarak kullanýlmakta iken, günümüzde, Türkiye’deki ziraat teknisyenliði eðitimine karþýlýk gelen bir eðitim vermektedir.

Bu anlamda,Tohumlama Kursu katýlýmcýsý olmaya yönelik Baþvuru için talep edilen düzey olarak belirtilen “Bac Technique Agricole”, lise sonrasý iki yýllýk tarýmsal mesleki eðitim sonucu elde edilen diploma olarak açýklanmaktadýr. Bunun yanýnda, diðer iki yýllýk mesleki eðitimlerde, baþvuru için yeterli görülmektedir.

5) Kanada Shorthon Þirketi Yapay Döllenme Hakkýnda Yönetmelik : Davalý idare, bir þirketin uygulama esaslarýnýn, Kanada’ya iliþkin bir genel uygulama olarak sunulduðunu ileri sürmektedir.

Söz konusu belgenin Sayýn Mahkemenize sunulmasýnýn nedeni, Kanada’da, bir yetiþtiricinin, yapay tohumlama merkezi veya özel bir yetiþtiriciden aldýðý dondurulmuþ sperma ile kendi sürüsündeki hayvanlarý tohumlayabildiði gerçeðini ortaya koymaktýr.

Davalý idare yapay tohumlama uygulamasý yapabilmek için veteriner hekim olma zorunluluðu bulunmadýðýný ifade etmek için sunulan belgeleri anlaþýlmaz kýlmak yolunda çaba harcamak yerine, kamu yönetiminin olanaklarýný kullanarak, geliþmiþ ülkelerde bu iþlerin nasýl yapýldýðýna iliþkin bilgi toplamalý ve Sayýn Mahkemenize sunmalýdýr.

Sonuç olarak;

Dilekçemizde gerekçeleriyle ortaya koyduðumuz gibi;

Suni tohumlama bir saðlýk hizmeti deðildir, dünyanýn pek çok ülkesinde üreticiler de suni tohumlama yapabilmektedir.

Türkiye gibi iþletmelerin küçük ve daðýnýk olduðu ülkelerde yapay tohumlamanýn öðretilmesine yönelik kurslarýn açýlmasý ülke hayvancýlýðýnýn geliþmesine önemli katkýlar saðlayacaktýr.

Mühendislik eðitimi boyunca aldýklarý bilgiler ve Yetki Tüzükleri gereði, ziraat mühendisleri, suni tohumlama yapma konusunda yetkilidirler.

Bu gerçeklere karþýn, davalý Ýdare’nin, suni tohumlama hizmetlerini yalnýzca veterinerlik mesleðine özgülemeye yönelik olarak yaptýðý Yönetmelik deðiþikliði, bilimsel ve hukuki gereklere ve kamu yararý ilkesine aykýrýdýr.

SONUÇ VE ÝSTEM : Yukarýda açýklanan nedenlerle, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý tarafýndan çýkarýlan ve 1 Temmuz 2003 tarih, 25155 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe giren “Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama, Ovum ve Embriyo Transferi Faaliyetlerinin Usul ve Esaslarý Hakkýnda Yönetmelik” in üçüncü maddesinin, 4631 sayýlý Hayvan Islahý kanunu dýþýnda diðer kanunlarýn sayýldýðý bölümlerinin; beþinci maddesinin a fýkrasýnýn tümüyle; altýncý maddesinin c fýkrasýnýn tümüyle; yedinci maddesinin ilk paragrafýnýn sonundaki “.. veteriner hekimin adýna..” ibaresinin; yedinci maddesinin b fýkrasýnýn ikinci bendindeki “.. veteriner hekime ait meslek odasý onaylý iþ sözleþmesi..” ibaresinin; yedinci maddesinin c fýkrasýnýn ikinci bendindeki “.. veteriner hekime ait meslek odasý onaylý iþ sözleþmesi..” ibaresinin; yedinci maddesinin d fýkrasýnýn birinci bendindeki “.. veteriner hekime ait meslek odasý onaylý iþ sözleþmesi..” ibaresinin; yirmidört ve yirmialtýncý maddelerinin tümüyle ve yirmiyedinci maddenin a ve c fýkralarýnýn tümüyle iptali yanýnda, öncelikle yürütmelerinin durdurulmasýna, yargýlama giderleri ve avukatlýk ücretlerinin davalý idareye yükletilmesine karar verilmesini saygýlarýmýzla arz ve talep ederiz. 11.3.2004

Gökhan GÜNAYDIN
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý Baþkaný

EK

Almanya Gýda Tarým ve Orman Bakanlýðý tarafýndan yayýnlanan,
“Hayvan Islahý Yasasýna Göre Düzenlenecek Eðitim Programlarý Yönetmeliði”
Almanca ve Türkçe