Gökhan GÜNAYDIN (1)

Giriþ

Türkiye tarým sektörü, birçok sorunla karþý karþýya. Tarýmsal ve kýrsal altyapý sorunlarý, yüzyýlýaþkýn bir zaman diliminden günümüze taþýnýyor. Toprak mülkiyet yapýsý adaletsiz daðýlýyor, iþletmeler küçük ve parçalý. Toprak reformu çabalarýnýn sonuçsuz kalmasý ve örgütlenme alanýnda yaþanan “açýk”, tarým sektörünü, emek sömürüsünün en yoðun yaþandýðý bir konuma taþýyor.

Bu yapýnýn üzerinde, çeyrek yüzyýldýr sürdürülen ve son beþ yýllýk süreçte derinleþen “baðýmlý politikalar”, sektörü çöküþ noktasýna getirmiþ durumda. (2)

Tam da bu dönemde, merkez kapitalizmin kural tanýmaz saldýrýlarýnýn yanýbaþýmýzda sahnelendiði güvenliksiz dünyada, gýda güvenliði her zamankinden daha yaþamsal bir önem taþýyor.

Ayný süreç içinde, Dünya Ticaret Örgütü Anlaþmalarý, ülkelerin tarým sektöründe uygulayacaklarý politikalarýn çerçevesini çiziyor. Bu, uluslararasý düzlemin, ulus devletlerin politika belirleme erkleri üzerindeki etki alanýnýn giderek artýþýna iþaret ediyor.

Ancak, Türkiye açýsýndan konu, uluslararasý iliþkiler boyutu ile sýnýrlý kalmýyor. Türkiye’nin tarým politikalarýndaki yetki alaný, olasý bir AB üyeliði durumunda, uluslarüstü düzleme terk edilmiþ olacak. Avrupa Birliði, Ortak Tarým Politikasýný, uluslarüstü bir politika alaný olarak inþa etmiþ. Birliðin politikalarý verili mekanizmalar içinde Brüksel’de saptanýyor, 25 üye ülke bu politikalara uyuyor.

Bu çerçevenin Türkiye tarým sektörü ve köylüsü üzerine etkilerinin konu edildiði çalýþma kapsamýnda, birinci bölümde, bir durum saptamasý niteliðinde olmak üzere, Türkiye tarýmýnýn verili sosyo – ekonomik yapýsýnýn bir fotoðrafý çekilmeye çalýþýlacaktýr. Ýkinci bölümde, tablonun þekillenmesine etkiyen 1980 sonrasý süreç temel dönüþüm mekanizmalarý ile ortaya konulacak; ardýndan üçüncü bölümde, Dünya Ticaret Örgütü Tarým anlaþmalarý ve Avrupa Birliði Ortak Tarým Politikasý üzerinden yürüyen ve kapitalizmin tarým alanýnda vites büyütmesini tanýmlayan sürecin merkez ve “periferinin” tarým yapýlarý üzerine etkileri, AB çekirdeðini oluþturan ülkeler ile Türkiye örneði üzerinden analiz edilecektir.

I. TARIM SEKTÖRÜNÜN VERÝLÝ SOSYO – EKONOMÝK YAPISI

Bu bölümde, tarým sektörünün sosyo – ekonomik anlamda yapýsal durumu analiz edilecektir.

Genel ekonomi içinde tarýmýn yerine bakýldýðýnda, uzun bir duraðan dönemden sonra, hýzlý bir gerileme gözlemlenmektedir. 1920’li yýllarýn baþýnda GSMH’nýn yaklaþýk % 45’i tarýmdan elde edilirken, yarým yüzyýl sonra, 1960’larýn sonunda, bu oran hala % 40’lar düzeyindedir. Ýzleyen on yýllýk süreçte hýzlý bir düþme ile 1980 yýlýnda % 25’ler düzeyine gerileyen tarýmýn GSMH içindeki payý, 1997 yýlýnda 12.7’ye düþmüþtür.

Süreç içinde, bu gerileme eðilimi devam etmiþtir. 2003 yýlý itibariyle, 359.7 katrilyon TL olan toplam gayri safi milli hasýlanýn 41.5 katrilyon TL’lik bölümünü tarým üretebilmiþ, baþka bir deyiþle tarýmýn GSMH’ya katkýsý % 11.36 olmuþtur. (3)

Teorik olarak, ulusal ekonomiler güçlendikçe büyüyen GSMH içerisinde tarýmýn payý göreli olarak azalýr. Bu durum, tarýmda yaratýlan katma deðerin, diðer sektörlere oranla daha düþük olmasý ve gelir arttýkça tüketim harcamalarýnýn sýnai mallara ve hizmetler sektörüne kaymasý ile açýklanýr.

“Türkiye GSMH’nýn son 30 yýllýk deðiþiminde, bu gerçeklik etken olmuþtur. Bununla birlikte, 1980’li yýllardan itibaren tarýmýn geliþme hýzýnýn gerilemesi ve bazý yýllarda negatif büyüme rakamlarýnýn kaydedilmesi, yukarýdaki verilerin ortaya çýkmasýnda önemli rol oynamýþtýr. Ayný dönemde sanayiinin de istenen geliþmeyi gösterememesi, Türkiye’nin üretimden kopuþuna iþaret etmektedir. 1970 sonrasý 30 yýlý aþkýn sürede; tarýmýn GSMH’ya katkýsý % 40’lar düzeyinden % 13’ler düzeyine inerken, sanayiinin GSMH’ya katkýsý % 17 düzeyinden % 24 düzeyine yükselebilmiþtir.” (4)

Türkiye’de tarým sektörü 2002, 2003 ve 2004 yýllarýnda üst üste üç yýl küçülmüþtür. Hazýrlanan “Katýlým Öncesi Ekonomik Program” verilerine göre, 2005 yýlýnda % 1.7 küçülmesi beklenmektedir.

Türkiye’nin iþlenmiþ ve iþlenmemiþ tarýmsal ürün dýþ ticaret dengesi, tarým sektöründeki çöküþü, çarpýcý bir þekilde sergilemektedir.

Türkiye, 1980’li yýllarýn baþýnda, iþlenmiþ ve iþlenmemiþ tarýmsal ürün dýþ ticaret dengesinde ortalama 1.5 milyar ABD dolarýna yakýn fazla vermekte iken, ayný rakam 1980’lerin sonunda – 1990’larýn baþýnda ortalama 750 milyon ABD dolarý dýþ ticaret fazlasýna; 1990’larýn sonunda – 2000’lerin baþýnda ise yine ortalama 250 milyon ABD dolarý dýþ ticaret fazlasýna gerilemiþtir.

2003 yýlýndan itibaren, Türkiye’nin tarýmsal dýþalýmý, dýþsatýmýndan fazla olarak gerçekleþmektedir. 2004 yýlýnýn ilk on ayýna iliþkin veriler, “bu eðilimin” sürmekte olduðuna iþaret etmektedir.

2003 yýlý verilerine göre, Türkiye, 1.8 milyon ton mýsýr, 1.5 milyon ton ekmeklik buðday, 500 bin ton pamuk, 450 bin ton çeltik dýþalýmý yapmýþtýr. Dýþalým bedeli olarak tahýllara 400 milyon ABD Dolarý, yað bitkilerine 850 milyon ABD Dolarý, pamuða ise 500 milyon ABD Dolarý ödenmiþtir.

Türkiye, kahve gibi kendi ekolojisinde yetiþmeyen ürünlerin dýþalýmýný yapmak durumundadýr. Ancak yukarýda belirtilen ve toplamda 1.8 milyar ABD dolarýna yakýn dýþalým bedeli ödenen tahýl, yað bitkileri ve pamuk, Türkiye’nin kendi ekolojisinde yetiþen ve doðru tarým politikalarý uygulandýðýnda kendine yeterliliðin saðlanabileceði ürünlerdir.

Türkiye nüfusunun % 35’i kýrsal alanda yaþamaktadýr. Tarým sektörü, özellikle ülkenin kýrsal sosyo-ekonomik yapýsýnýn baþat sektörü niteliðindedir.

Aþaðýdaki tablo-1, 1980 – 2001 yýllarý arasýnda, hane halký sayýsý ve tarýmsal faaliyet iliþkisinin deðiþime iliþkin veriler içermektedir.

1980, 1991 ve 2001 yýlý sayým sonuçlarýna göre karþýlaþtýrmalar yapan yukarýdaki tablodan da izleneceði üzere, toplam yerleþim yeri sayýsý 1991'DE 1980'e göre % 0.68 oranýnda, 2001'DE 1991'e göre % 1.77 oranýnda artýþ göstermektedir. Bu sonuçlara göre son yirmi yýlda yerleþim yeri sayýsýnda % 2.46 oranýnda artýþ söz konusudur.

Toplam hanehalký sayýsý 1980, 1991 ve 2001 itibariyle karþýlaþtýrýldýðýnda, 1991'DE 1980'e göre % 25.56 oranýnda, 2001'DE 1991'e göre % 8.32 oranýnda artmýþtýr. Son yirmi yýlda toplam hanehalký sayýsýnda % 36.01 oranýnda artýþ olduðu görülmektedir.

Diðer taraftan, 1980 yýlýnda Türkiye kýrsalýnda bulunan toplam hane halkýnýn % 90’ý tarýmsal faaliyette bulunurken, ayný oran 1991 yýlýnda % 86’ya, 2001 yýlýnda ise % 71’e gerilemiþtir. Toplam hanehalký sayýsýnda her üç sayým sonucunda artýþ görülürken, tarýmsal faaliyette bulunan hanehalký sayýsýnda 1991'DE 1980'e göre % 19.14 oranýnda artýþ görülmüþ, ancak 2001'DE 1991'e göre % 9.62 oranýnda azalýþ kaydedilmiþtir. (5)

Bu noktada, tarýmsal faaliyette bulunmayan hane halký sayýsýndaki artýþýn yorumlanmasý önem kazanmaktadýr.

Tarýmsal gelir olanaklarý azalan ve bu baðlamda kendini yeniden üretebilme gücünden yoksun kalan hane halký üyelerinin bir kýsmýnýn tarým dýþý geçici ve çoklu iþlerde ücret karþýlýðý çalýþmaya baþlamalarý, bu sonucun ortaya çýkmasýnda önemli rol oynamaktadýr.

Yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarýna göre (6), kýrsal iþgücünün % 22.9’u, yani yaklaþýk dörtte biri imalat sanayii, ticaret, ulaþtýrma, inþaat, toplum hizmetleri gibi tarým dýþý gelir getiren iktisadi faaliyet kollarýnda çalýþmaktadýr.

Sonuçlar, tarýmsal iþgücünün bir kýsmýnýn, kendini yeniden üretebilmek için emek gücünü satmak ya da ek iþ yapmak zorunda kaldýðýný ortaya koymaktadýr.

Ýstihdamýn sektörel daðýlýmýnýn deðiþimi, son on beþ yýllýk süreçte tarýmýn istihdamdaki payýnýn % 46’dan % 34’e gerilediðini ortaya koymaktadýr. Buna karþýlýk sanayii istihdam düzeyi, ancak % 18.9 dolayýndadýr.

GSMH içindeki payý % 11.36 olan tarýmýn istihdam içindeki payýnýn % 34 olmasýna karþýn; imalat sektörü, enerji sektörü, ticaret sektörü ve ulaþtýrma sektöründe, sektörlerin GSMH içindeki paylarý, istihdam içindeki paylarýndan daha yüksektir. Mali kurumlar GSMH’ya katkýlarýndan daha yüksek bir istihdam katkýsý saðlarken, inþaat sektörünün her iki açýdan paylarý birbirine eþittir. (7)

Kýrsal nüfus (% 35), tarýmýn GSMH’ya katkýsý (% 11.36), istihdam içinde tarým sektörünün payý (% 33.88) ve tarýmda kiþi baþýna düþen GSMH (1.384 ABD Dolarý) rakamlarý birlikte deðerlendirildiðinde, Türkiye tarýmýnýn barýndýrdýðý atýl istihdam düzeyine ve kýrsal yoksulluða iliþkin kestirimlerde bulunmak kolaylaþmaktadýr.

Ancak atýl istihdam düzeyi, tek baþýna tarým sektörünün sorunu olarak deðerlendirilemez. Ülkede baþta sanayii olmak üzere, diðer sektörlerin istihdam emme kapasitesinin artmamasý, tarým sektöründen fazla nüfusun çekilmesi süreci önünde en büyük engeli oluþturmaktadýr.

Kriz dönemleri, bu yapýyý olanca çýplaklýðý ile ortaya koymaktadýr. 2001 sonu ve 2002 baþlarýnda ülkenin yaþadýðý iki büyük ekonomik krizden sonra genel istihdam düzeyinde önemli daralmalar yaþanýrken; yalnýzca tarým sektörünün istihdam düzeyi yükselmiþtir. Bunun, sektördeki bir canlanma ile ilgili olmadýðý açýktýr.

Konu ile ilgili bir baþka önemli geliþme de, sektördeki kadýn istihdamý ile ilgilidir. Tarým sektörü, kadýn iþgücünün en yoðun olduðu sektör konumundadýr. 2003 yýlý itibariyle, genel istihdamda kadýnlarýn payý % 27.86 düzeyinde iken, ayný oran, tarým sektöründe % 48.10’a çýkmaktadýr. Yine 1999 yýlý verilerine göre, kadýnlarýn %72.2.’si tarým kesiminde çalýþmaktadýr. 1990 – 2000 yýllarý arasýnda kadýnlarýn genel istihdamýnda % 34’ten % 28’e olmak üzere % 6’lýk bir daralma olmasýna karþýn, ayný zaman diliminde tarým istihdamýndaki kadýnlarýn payý % 49’dan %49.2’ye yükselmiþtir. Bu sonuç, “tarýmýn kadýnsallaþmasý (feminizasyonu)” olarak nitelenebilir.

Tarýmýn kadýnsallaþmasý, krizler sarmalýndaki Türkiye kýrsalýnda kadýn emeðinin konumlanýþýna iþaret etmektedir. Kýrdan kente göç, erkekler için iþgücüne katýlýmda küçük bir düþüþe neden olurken, kadýnlarýn neredeyse tamamýnýn iþgücü dýþýnda kalmasý sonucunu doðurmaktadýr. Tarým sektörü ise, emek yoðun ve az getiri saðlayan özellikleri ile öncelikle erkek iþgücü tarafýndan terk edilen bir üretim alaný olma özelliði taþýmaktadýr. Bu sonuç, “tarýmýn kadýnsallaþmasý”nýn, kadýn emeðinin giderek daha çok istismara açýk hale gelmesine iliþkin bir kavramsallaþtýrma olduðunu ortaya koymaktadýr.

Ýstihdamýn mekana göre konumlanmasýnda da, tarým sektörü ayýrýcý özelliklere sahiptir. Türkiye’de toplam istihdamýn % 54.1’i bucak ve köylerde konumlanmýþken, ayný oran tarým sektöründe % 96.2’ye çýkmaktadýr.

Bucak ve köylerde yaþayan iþgücünün cinsiyete göre daðýlýmýna iliþkin veriler incelendiðinde ise, kadýnlarýn % 31’inin okuma yazma bilmediði, buna karþýlýk ayný oranýn erkeklerde % 9’a düþtüðü görülmektedir.

Diðer taraftan, tarým kesiminde istihdam edilenlerin % 1.1’i ücretli, % 5.1’i yevmiyeli, %0.6’sý iþveren, % 39.4’ü kendi hesabýna çalýþan ve % 53.8’i ücretsiz aile iþçisi durumundadýr. Baþka bir deyiþle, tarým sektöründeki faal nüfusun % 91’i fiilen kendi iþinde veya aile iþletmesinde çalýþmaktadýr.

Bütün bu veriler birlikte deðerlendirildiðinde, tarým sektöründe genel olarak aile iþletmesi için ücretsiz çalýþma biçiminin egemen olduðu, iþgücünün büyük oranda bucak ve köylerde konumlandýðý, sektörde giderek artan bir kadýn iþgücü yapýsýnýn varlýðý ve buna koþut olarak eðitim düzeyinin düþüklüðü not edilmelidir.

Türkiye’nin arazi kullanýþ biçimlerinin 1980 – 2001 yýllarý aralýðýndaki deðiþimi, aþaðýda Tablo-2'DE VERÝLMEKTEDÝR.

2001 YILI GTS KÖY GENEL BÝLGÝ ANKETÝ SONUÇLARINA GÖRE TOPLAM 668 781 782 DEKAR ARAZÝNÝN %27,63’Ü KORULUK VE ORMAN ARAZÝSÝ (FUNDALIK VE MAKÝLÝK DAHÝL), %22,78’Ý TARLA ARAZÝSÝ, %21,86’SI DAÝMÝ ÇAYIR VE OTLAK (MERA) ARAZÝSÝ, %14,47’SÝ TARIMA ELVERÝÞSÝZ ARAZÝ (TAÞLIK, BATAKLIK, ÇORAK ARAZÝ, YERLEÞÝM ARAZÝSÝ, MEZARLIK, HARMAN YERÝ VB. DAHÝL), %5,60'ý nadas arazisi, %3,87'SÝ MEYVE VE DÝÐER UZUN ÖMÜRLÜ BÝTKÝLER ÝÇÝN AYRILAN ARAZÝ (KAVAKLIK-SÖÐÜTLÜK DAHÝL), %2,91’Ý TARIMA ELVERÝÞLÝ OLDUÐU HALDE KULLANILMAYAN ARAZÝ, %0,88’Ý SEBZE VE ÇÝÇEK BAHÇELERÝ ARAZÝSÝ (ÖRTÜ ALTI DAHÝL) ÞEKLÝNDE KULLANILMAKTADIR.

2001 YILI VERÝLERÝNDEN DE ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, TÜRKÝYE YÜZÖLÇÜMÜNÜN ANCAK 176 MÝLYON DEKARINDA ÝÞLEMELÝ TARIM YAPILMAKTA OLUP, BUNUN DA YÝNE 146 MÝLYON DEKARINI TARLA ARAZÝLERÝ OLUÞTURMAKTADIR. YAKLAÞIK 36 MÝLYON DEKAR NADAS ALANI VE YAKLAÞIK 19 MÝLYON DEKAR KULLANILMAYAN ARAZÝNÝN TOPLAMI OLAN 55 MÝLYON DEKAR ALAN ÝSE, TARIMA ELVERÝÞLÝ OLDUÐU HALDE, SU YOKLUÐU VE TARIMSAL FAALÝYETLERÝN EKONOMÝK OLMAKTAN ÇIKMASI, GÖÇ VB. NEDENLERLE ÝÞLENEMEMEKTEDÝR.

ARAZÝ – MÜLKÝYET ÝLÝÞKÝLERÝNÝN ÝNCELENMESÝ (TABLO-3), SEKTÖRÜN YAPISI AÇISINDAN ÖNEMLÝ BÝLGÝLER VERMEKTEDÝR.

2001 YILI GENEL TARIM SAYIMI SONUÇLARINA GÖRE TÜM KÖYLER VE NÜFUSU 25.000’DEN AZ OLAN ÝL VE ÝLÇE MERKEZLERÝNDE TARIMSAL FAALÝYETLE UÐRAÞAN 4.106.983 HANEHALKI ÝLE 221.562.345 DEKAR ÝÞLENEN ARAZÝ TESPÝT EDÝLMÝÞTÝR. NÜFUSU 5.000’DEN AZ YERLEÞÝM YERLERÝNDE ÝSE 3.697.743 “TARIM ÝÞLETMESÝ” BULUNMAKTADIR. DÝÐER TARAFTAN, TOPLAM HANEHALKI SAYISI 6.189.351, TOPLAM ARAZÝ 668.781.782 DEKARDIR.

1980 GENEL TARIM SAYIMI SONUCUNA GÖRE TÜRKÝYE’DE ORTALAMA ÝÞLETME BÜYÜKLÜÐÜ 65.8 DEKAR, 1991’DE 59.1 DEKAR 2001’DE ÝSE 61.01 DEKAR OLARAK BELÝRLENMÝÞTÝR.

2001 YILI VERÝLERÝNE GÖRE; 500 DEKARDAN FAZLA TOPRAÐA SAHÝP TOPRAK AÐASI VE KAPÝTALÝST TOPRAK SAHÝPLERÝ TÜM ÝÞLETRMELERÝN ANCAK % 0.74’ÜNÜ OLUÞTURURKEN, KONTROL EDÝLEN ARAZÝ MÝKTARI ÜLKE ARAZÝSÝNÝN % 11.26’SINA ULAÞMAKTADIR. BUNA KARÞILIK, 50 DEKARDAN AZ TOPRAÐA SAHÝP YOKSUL KÖYLÜLER TÜM ÝÞLETMELERÝN % 65’ÝNDE KONUMLANMIÞLARDIR VE TÜM ÜLKE ARAZÝSÝNÝN ANCAK % 21’ÝNÝ ELLERÝNDE TUTABÝLMEKTEDÝRLER.

YAPININ, SON DERECEDE ADALETSÝZ BÝR TOPRAK MÜLKÝYETÝ YAPISINA ÝÞARET ETTÝÐÝ AÇIKTIR. DÝÐER YANDAN, ARAZÝNÝN ÝÞLETÝLMESÝNDE ORTAYA ÇIKAN TASARRUF ÝLÝÞKÝLERÝ ÝSE, ÞÖYLE BÝR GÖRÜNÜM SERGÝLEMEKTEDÝR;

1991 GTS VE 2001 GTS TARIMSAL ÝÞLETMELER ANKETÝ SONUÇLARINA GÖRE TÜRKÝYE’DE TARIMSAL ÝÞLETMELERÝN BÜYÜK BÝR KISMI (SIRASIYLA % 92.57 VE % 81.34) YALNIZ KENDÝ ARAZÝSÝNÝ ÝÞLETMEKTEDÝR.

TÜRKÝYE’DE KENDÝ ARAZÝSÝ OLMAYIP BAÞKASINDAN KÝRA, ORTAKÇILIK, YARICILIK VB. ÞEKÝLLERDE TUTTUÐU ARAZÝYÝ ÝÞLETEN ÝÞLETMELERÝN TOPLAM ÝÞLETME ÝÇÝNDEKÝ ORANI 1991 GTS’DE %1.65 ÝKEN 2001 GTS’DE %3.56’YA YÜKSELMÝÞTÝR.

KENDÝ ARAZÝSÝ OLMAYAN ÝÞLETMELERÝN 1991 GTS’DE %71.27’SÝ, 2001 GTS’DE %51.03’Ü YALNIZ KÝRA ÝLE ARAZÝ ÝÞLETTÝKLERÝ BELÝRLENMÝÞTÝR.

TARIMSAL ÜRETÝM YAPILARINDA DEÐÝÞÝM, TÜM BU TABLONUN DOÐAL SONUÇLARINI YANSITMAKTADIR.

TARIM POLÝTÝKALARININ TEMEL HEDEFLERÝNDEN BÝRÝSÝ, KUÞKUSUZ, ÜLKENÝN KENDÝ NÜFUSUNU NÝTELÝK VE NÝCELÝK OLARAK BESLEYEBÝLECEK BÝR TARIMSAL ÜRETÝM GERÇEKLEÞTÝREBÝLMESÝDÝR. BU HEDEF, TARIMSAL ÜRETÝM ARTIÞININ, NÜFUS ARTIÞ HIZINA EÞÝT VEYA ONDAN YÜKSEK OLMASI ÝLE SAÐLANABÝLÝR.

AÞAÐIDAKÝ TABLO-4, 1985 – 2001 YILLARI ARALIÐINDA, TÜRKÝYE’NÝN TARIMSAL ÜRETÝM ARTIÞ HIZI ÝLE NÜFUS ARTIÞ HIZINI KARÞILAÞTIRMAKTADIR.

TABLO VERÝLERÝNDEN DE ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, NÜFUS ARTIÞ HIZININ DÜÞME EÐÝLÝMÝ GÖSTERMESÝ NEDENÝYLE, 1990 – 1999 YILLARI ARALIÐINDA 1.6’LIK BÝR TARIMSAL ÜRETÝM ARTIÞ HIZINDA ÝSTÝKRAR SAÐLAYAN TÜRKÝYE MAKASI KAPATMAYA BAÞLAMIÞ; ANCAK 2000 YILI SONRASINDA ÜRETÝM ARTIÞ HIZINDA GÖRÜLEN GERÝLEME ÝLE MAKAS YENÝDEN AÇILMIÞTIR. AÞAÐIDA, BÝTKÝSEL VE HAYVANSAL ÜRETÝM YAPILARINDAKÝ DEÐÝÞÝM ÝNCELENMEKTEDÝR;

TÜRKÝYE’DE TARIMSAL ÜRETÝMÝN BÝLEÞÝMÝNDE BÝTKÝSEL ÜRETÝM HAKÝM DURUMDADIR.

AÞAÐIDAKÝ TABLO-5, 1998 – 2002 YILLARI ARALIÐINDA, TEMEL BÝTKÝSEL ÜRETÝM RAKAMLARINDAKÝ DEÐÝÞÝMÝ ORTAYA KOYMAKTADIR.

TABLO VERÝLERÝNDEN DE ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, 2002 YILI ÝTÝBARÝYLE, TOPLAM BÝTKÝSEL ÜRETÝM MÝKTARI YAKLAÞIK 98 MÝLYON TON OLUP, BUNUN 60.1 MÝLYON TONU TARLA ÜRÜNLERÝNE, 23.7 MÝLYON TONU SEBZELERE, 14 MÝLYON TONU ÝSE MEYVE ÜRÜNLERÝNE AÝTTÝR. BU BAÐLAMDA, BÝTKÝSEL ÜRETÝMÝN % 61.4’Ü TARLA ÜRÜNLERÝ, %24.2’SÝ SEBZELER VE %14.4’Ü MEYVELERDEN OLUÞMAKTADIR.

TABLODAN DA ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, 1998 – 2002 YILLARI ARALIÐINDA TARLA ÜRÜNLERÝNDE 8 MÝLYON TON CÝVARINDA BÝR AZALMA SÖZ KONUSUDUR. SEBZELERDE YAKLAÞIK 2.5 MÝLYON TONLUK BÝR ARTIÞ VARKEN, MEYVE ÜRETÝMÝNDE BÝR DEÐÝÞME GÖZLENMEMEKTEDÝR.

TÜRKÝYE, ÖNEMLÝ HAYVANCILIK POTANSÝYELÝ BARINDIRAN BÝR ÜLKE OLMASINA KARÞIN, ÖZELLÝKLE 1980 SONRASI SÜREÇTE, HAYVAN VARLIÐINDA ÖNEMLÝ AZALMALAR GÖRÜLMEKTEDÝR.

AÞAÐIDAKÝ TABLO-6, CUMHURÝYET DÖNEMÝ BOYUNCA, BAZI HAYVAN SAYILARINDAKÝ DEÐÝÞÝM GÖSTERÝLMEKTEDÝR.

TABLODAN DA ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, 1980 SONRASI DÖNEMDE SIÐIR, KOYUN, KIL KEÇÝSÝ, ANKARA KEÇÝSÝ VE MANDA VARLIÐINDA ÖNEMLÝ AZALMALAR OLMUÞTUR.

1928 YILINDA 6.9 MÝLYON BAÞ OLAN SIÐIR VARLIÐI 1950 YILINA KADAR ÇOK HIZLI BÝR ARTIÞ GÖSTEREREK 10 MÝLYONA ULAÞMIÞ; 1950-1960 ARASI DÖNEMDE AZALAN BÝR HIZLA DA OLSA YÝNE ARTMIÞ VE 1960 YILINDA 12.4 MÝLYONU BULMUÞTUR. 1980 YILINA KADAR ARTIÞINI SÜRDÜREREK 15.9 MÝLYON BAÞA ULAÞAN SIÐIR VARLIÐI, BU TARÝHTEN SONRA BELÝRGÝN BÝR ÞEKÝLDE DÜÞMEYE BAÞLAMIÞ VE 2002 YILINDA 9.8 MÝLYONA GERÝLEMÝÞTÝR.

ÜLKE HAYVAN VARLIÐININ BÝR DÝÐER ÖNEMLÝ UNSURU OLAN KOYUN VARLIÐI DA SIÐIR SAYISINDAKÝ DEÐÝÞMELERE KOÞUT OLARAK GERÝLEMÝÞTÝR. KOYUN VARLIÐI 1928’DE 13.6 MÝLYONDAN 1950’DE 23 MÝLYONA VE 1982’DE 49.6 MÝLYON BAÞ’A KADAR ARTMIÞTIR. BU TARÝHTEN SONRA, ÝSE KOYUN VARLIÐI AZALMA SÜRECÝNE GÝRMÝÞ VE 2002 YILI ÝTÝBARÝYLE 25.2 MÝLYON BAÞ’A DÜÞMÜÞTÜR.

HAYVAN VARLIÐINDAKÝ BU GERÝLEMEYÝ KAYDETMEKLE BÝRLÝKTE, TÜRKÝYE’NÝN ET VE SÜT ÜRETÝM VERÝLERÝNÝN MUTLAKA ANALÝZE DAHÝL EDÝLMESÝ GEREKLÝDÝR. BU YAKLAÞIM, HAYVAN SAYISINDAKÝ AZALMAYA KARÞIN, GENETÝK POTANSÝYELDE YAÞANABÝLECEK ÝYÝLEÞTÝRMELERÝN ÜRETÝM YAPISINA OLUMLU YANSIMA OLASILIÐININ GÖZDEN KAÇIRILMAMASI AÇISINDAN YARARLI OLACAKTIR.

AÞAÐIDAKÝ TABLO-7, 1998 – 2002 YILLARI ARALIÐINDA TÜRKÝYE’NÝN ET VE SÜT ÜRETÝMÝ GÖSTERÝLMEKTEDÝR.

TABLO VERÝLERÝNDEN ÝZLENECEÐÝ ÜZERE, BEÞ YILLIK SÜREÇTE, DANA ETÝNDEKÝ BÝR MÝKTAR ÜRETÝM ARTIÞINA KARÞILIK, SIÐIR – KOYUN – KUZU – KIL VE TÝFTÝK KEÇÝ ÝLE DOMUZ ETÝ ÜRETÝMLERÝNDE ÖNEMLÝ AZALMALAR GÖRÜLMEKTEDÝR.

BENZER ÞEKÝLDE, AYNI DÖNEMDE, YALNIZCA KOYUN SÜTÜ ÜRETÝMÝNDE ARTIÞ GÖRÜLMÜÞ; BUNA KARÞILIK ÝNEK – KIL VE TÝFTÝK KEÇÝSÝ SÜTÜ ÜRETÝMÝNDE GERÝLEMELER YAÞANMIÞTIR.

II – SÜREÇ ANALÝZÝ : 1980’DEN 2005’E TÜRKÝYE TARIMI

1980 SONRASI ÝTHAL ÝKAMECÝ POLÝTÝKALARDAN NEOLÝBERAL DÜZENE GEÇÝÞ, 24 OCAK 1980 KARARLARI ÝLE BÝÇÝMLENMÝÞTÝR. BU GENEL ÇERÇEVENÝN TARIMA YANSIMASI; DESTEKLEME KAPSAMININ DARALTILMASI, TARIMSAL ÜRÜN FÝYATLARININ BASKILANMASI VE ÝÇ TÝCARET HADLERÝNÝN KESKÝN BÝR ÞEKÝLDE TARIMIN ALEYHÝNE DÖNMESÝ ÝLE KENDÝSÝNÝ GÖSTERMÝÞTÝR. (8)

SÜREÇ, TARIM SEKTÖRÜNE ETKÝLERÝ BAKIMINDAN, 1980 – 1989 ; 1990 – 1999 VE 2000 YILI SONRASI OLMAK ÜZERE DÖNEMLENDÝRÝLEBÝLÝR. 24 OCAK (1980) KARARLARI ÝLE BAÞLAYIP, KURGULADIÐI FÝNANSAL SERBESTÝ ÇERÇEVESÝNDE SONUÇ OLARAK ÜRETÝME KAYNAK TAHSÝSÝNÝ ÖNEMLÝ ÖLÇÜDE KISITLAYAN 32 SAYILI KARAR’A KADAR SÜREN BÝRÝNCÝ DÖNEMDE, TARIM SEKTÖRÜ ÖNEMLÝ ÖLÇÜDE GERÝLEMÝÞ, 1990 ÝLE BAÞLAYAN ÝKÝNCÝ DÖNEMDE ÖZELLEÞTÝRMELER YANINDA DÜNYA TÝCARET ÖRGÜTÜ VE AB GÜMRÜK BÝRLÝÐÝ ANLAÞMALARI TARIM SEKTÖRÜ ÝLE ÝLGÝLÝ DIÞSAL ÇERÇEVEYÝ ÇÝZMÝÞ; YENÝ TARIM POLÝTÝKALARINA GEÇÝÞÝ TEMSÝL EDEN TARIM REFORMU PROJESÝ’NÝN UYGULANMAYA BAÞLANDIÐI 1999 YILINDA BAÞLAYAN ÜÇÜNCÜ DÖNEMDE ÝSE YAÞANAN KRÝZLER SONRASI IMF VE DÜNYA BANKASI ÝLE YAPILAN ANLAÞMALAR VE “ÝSTÝKRAR PROGRAMLARI”, TARIM POLÝTÝKALARININ BELÝRLENMESÝNDE ETKEN BÝR KONUMA GELMÝÞTÝR.

1980 – 1989 DÖNEMÝ

YUKARIDA, ORTAYA ÇIKARDIÐI TEMEL DÖNÜÞÜMÜN ANA HATLARI VERÝLEN 24 OCAK KARARLARININ UYGULANDIÐI 1980’LÝ YILLAR, ÝÇ TÝCARET HADLERÝNÝN HIZLA TARIM ALEYHÝNE GELÝÞTÝÐÝ BÝR DÖNEM OLMUÞTUR. ÝÇ TÝCARET HADLERÝ, 1976 – ’79 YILLARI 100 KABUL EDÝLDÝÐÝNDE, 1988 YILINDA % 53’E DÜÞMÜÞ, BAÞKA BÝR ÝFADEYLE % 47 TARIM ALEYHÝNE DÖNMÜÞTÜR. 1929 DÜNYA BUHRANI VE ONU ÝZLEYEN DÖNEMDE AYNI ORANIN % 27 OLMASI, DÖNEMÝN TARIMA OLAN ETKÝSÝNÝ BÜTÜN AÇIKLIÐI ÝLE ORTAYA KOYMAKTADIR.

SÖZKONUSU DÖNEMDE TARIMSAL KAMU YÖNETÝMÝNÝN “REORGANÝZE” EDÝLMESÝ, SEKTÖREL AÇIDAN YARATTIÐI ETKÝLER BAKIMINDAN OLDUKÇA ÖNEMLÝDÝR. 81 ÝL, 883 ÝLÇE, 80.000’ÝN ÜZERÝNDE BUCAK, KÖY VE KÖY ALTI YERLEÞMEYE SAHÝP; KIRSAL ALAN YERLEÞMELERÝ PARÇALI, TARIM SEKTÖRÜ SOSYO – EKONOMÝK YÖNDEN OLDUKÇA ÖNEMLÝ OLAN TÜRKÝYE’DE SEKTÖRÜN ÇAÐDAÞ VE RASYONEL OLARAK YÖNETÝLEBÝLMESÝ, ETKÝN BÝR TARIMSAL KAMU YÖNETÝMÝ ÝLE OLANAKLIDIR.

TÜRKÝYE’DE TARIM BAKANLIÐI, 1924 YILI BAÞINDA KURULMUÞTUR. KURULUÞUNDAN SONRA BÝRÇOK KEZ FARKLI BAKANLIKLAR ÝLE BÝRLEÞTÝRÝLÝP AYRILAN, BAÐLI – ÝLGÝLÝ KURULUÞ YAPILARI VE HATTA ADI DEÐÝÞTÝRÝLEN BAKANLIK ÜZERÝNDEKÝ EN KAPSAMLI “REORGANÝZASYON”, 1985 YILINDA YAPILMIÞTIR.

1985 REORGANÝZASYONU ÝLE BAKANLIÐIN ZÝRAAT ÝÞLERÝ, ZÝRAÝ MÜCADELE, HAYVANCILIÐI GELÝÞTÝRME, GIDA ÝÞLERÝ, VETERÝNER ÝÞLERÝ, SU ÜRÜNLERÝ GENEL MÜDÜRLÜKLERÝ KALDIRILMIÞTIR. TARIMSAL ALTYAPI ALANINDA ÖNEMLÝ ÝÞLEVLERÝ OLAN TOPRAK-SU GENEL MÜDÜRLÜÐÜ DE KALDIRILARAK, YOL-SU-ELEKTRÝK GENEL MÜDÜRLÜÐÜ ÝLE BÝRLEÞTÝRÝLMÝÞTÝR.

YENÝ YAPISINDA MERKEZDE ANA HÝZMET, DANIÞMA VE DENETÝM, YARDIMCI HÝZMET, ÝLGÝLÝ VE BAÐLI BÝRÝMLER ÝLE TAÞRA TEÞKÝLATINDAN OLUÞAN BAKANLIÐIN, UZMAN BÝRÝMLERÝN KAPATILMASI VE ÇEÞÝTLÝ YAPILAR ÝÇÝNDE DAÐITILMASINDAN DOLAYI, YÖNETÝM GÜCÜNDE ÖNEMLÝ AÞINIMLAR ORTAYA ÇIKMIÞTIR. BU AÞINMAYA KOÞUT OLARAK, TÜRKÝYE’DEKÝ KAMU ÖRGÜTLENMESÝNÝN DÝÐER BÝRÝMLERÝ DE TARIM YÖNETÝMÝNDE SÖZ SAHÝBÝ OLMUÞLAR, GÖREVLER VE YETKÝLER ÇEÞÝTLÝ KURULUÞLAR ARASINDA (BAKANLAR KURULU, YÜKSEK PLANLAMA KURULU, PARA KREDÝ VE KOORDÝNASYON KURULU, TARIM VE KÖYÝÞLERÝ BAKANLIÐI, SANAYÝ VE TÝCARET BAKANLIÐI, ENERJÝ VE TABÝ KAYNAKLAR BAKANLIÐI, DEVLET BAKANLIKLARI, DEVLET PLANLAMA – HAZÝNE - DIÞ TÝCARET MÜSTEÞARLIKLARI, MERKEZ BANKASI, ZÝRAAT BANKASI ..) DAÐITILMIÞTIR. BU DAÐITIMDA YETERÝNCE NET BELÝRLENEMEYEN GÖREVLER YETKÝ ÇATIÞMASINI DA BERABERÝNDE GETÝRMÝÞ, BU YAPININ ÜZERÝNE EKLENEN EÞGÜDÜM YETERSÝZLÝÐÝ ÝSE TARIM YÖNETÝMÝNÝN ETKÝSÝZLÝÐÝNÝ PERÇÝNLEMÝÞTÝR.

ÝLK ÝKÝ AÞAMANIN 1980’LÝ YILLARIN ORTALARINDAN 1990’LI YILLARIN SONUNA KADAR SÜRMESÝNDEN SONRA, ÜÇÜNCÜ AÞAMADA, 2000’LÝ YILLARIN BAÞINDAN ÝTÝBAREN, YÖNETÝÞÝM (GOVERNANCE) ÝLKESÝNÝN ETKÝLERÝ TÜRKÝYE’YE VE TARIM SEKTÖRÜNE YANSIMIÞTIR. BU DOÐRULTUDA, BÝRÇOK GÖREV VE YETKÝ ALANI ZATEN ELÝNDEN ÇIKMIÞ BULUNAN BAKANLIK, TÜTÜN – ÞEKER VE TARIM SATIÞ KOOPERATÝFLERÝ ALANINDA ELÝNDE BULUNAN YETKÝLERÝ SAYILAN ALANLARDA OLUÞTURULAN KURULLARA DEVRETMÝÞTÝR.

BU KURULLAR, (TÜTÜN VE TÜTÜN MAMÜLLERÝNÝ VE ALKOLLÜ ÝÇKÝLER PÝYASASINI DÜZENLEME KURULU, ÞEKER KURULU VE TARIM SATIÞ KOOPERATÝFLERÝ BÝRLÝKLERÝNÝ YENÝDEN YAPILANDIRMA KURULU)

• KAMU ALANINI ÖZEL SEKTÖRE DEVRETME,

• “ÝÞLETÝCÝ” ÖZELLÝÐÝNDEN SIYRILAN KAMUNUN, ÖZEL SEKTÖR ÝÞBÝRLÝÐÝ ÝLE ALANI DÜZENLEMESÝ VE DENETLEMESÝ

ÝÞLEVÝNE YÖNELMEKTE VE “BAÐIMSIZ ÝDARÝ OTORÝTE” KAVRAMINA OTURMAKTADIR.

1980 – 1989 ARASINDAKÝ DÖNEMDE, KATMA DEÐERÝ DÜÞÜK TARIMSAL HAMMADDELERÝ YA DA TARIMA DAYALI ÝLKEL SANAYÝ MALLARININ SATIMI ÝLE ARZULANAN ORANDA DÖVÝZ GELÝRÝ ELDE ETMENÝN VE DIÞ TÝCARET DENGELERÝNÝ DÜZENLEMENÝN OLANAKSIZLIÐI BÝR KEZ DAHA SAPTANMIÞTIR. BU DOÐRULTUDA, 1960’LI VE 70’LÝ YILLARDA YAPILAN BÝRÇOK TEORÝK VE AMPÝRÝK ÝKTÝSAT ÇALIÞMASI, EÞÝTSÝZ DEÐÝÞÝMÝN AZ GELÝÞMÝÞ ÜLKELER ALEYHÝNE OLAN SONUÇLARINI ORTAYA KOYMAKTADIR.

BUNUN ÜZERÝNE 1989 YILINDA 32 SAYILI KARAR ÇIKARTILARAK, SPEKÜLASYONCU YABANCI SERMAYE GÝRÝÞÝ TEÞVÝK EDÝLMÝÞ, YABANCI SERMAYEYÝ CEZBETMEK ÝÇÝN GEREKLÝ YÜKSEK FAÝZ ORANLARI ÜRETÝM YAPILARI ÜZERÝNDE KIRICI ETKÝLER YAPMIÞTIR.

II.2 - 1990 – 1999 DÖNEMÝ

ÖZÜNDE SPEKÜLATÝF NÝTELÝKLÝ VE REEL YATIRIM DAVRANIÞLARINDAN UZAK, ÜLKE EKONOMÝSÝNÝN RANTÝYER TÝPÝ GÝRÝÞÝMLERLE ETKÝLENDÝÐÝ VE YÜKSEK FAÝZ ORANLARI ÝLE KENDÝSÝNÝ GÖSTEREN DÖNEMDE, TARIM SEKTÖRÜ ÖNEMLÝ ÖLÇÜDE OLUMSUZ ETKÝLENMÝÞTÝR. BÖYLE DÖNEMLERDE, ÜRETÝM SARMALINDAKÝ PARA ÝLK ÖNCE, EN AZ GETÝRÝSÝ OLAN ALANDAN ÇEKÝLÝR, KAYNAK GERÝ DÖNÜÞÜNÜN HIZ VE MÝKTAR OLARAK EN YAVAÞ – EN AZ OLDUÐU TARIM YATIRIMLARI (KAMUSAL VE ÖZEL) ÖNEMLÝ ÖLÇÜDE AZALIR VE TARIM SEKTÖRÜ ÝÇÝ SINIF KONUMLANMALARINDA, KAYNAK AKTARIM OLANAÐI BULUNAN TÜM ÖGELER HIZLA TARIMDAN ÇEKÝLÝR. ANCAK TARIM ÝÞÇÝLÝÐÝ VE KÜÇÜK MÜLKÝYET YAPISININ KIRSAL ALANA MAHKUM ETTÝÐÝ BÜYÜK BÝR KÖYLÜ KÝTLESÝ, YOKSULLUÐU DERÝNLEÞÝRKEN, KENDÝ EMEÐÝNÝ DAHA ÇOK SÖMÜRME YOLU ÝLE KENDÝNÝ YENÝDEN ÜRETME OLANAKLARINI ARAR.

SÖZÜ EDÝLEN DÖNEMDE, TARIM SEKTÖRÜ ÝLE ÝLGÝLÝ OLARAK, DÖRT KONUNUN ALTINI ÇÝZMEKTE YARAR GÖRÜLMEKTEDÝR. BUNLARDAN BÝRÝNCÝSÝ, BÝR ÖNCEKÝ DÖNEMDEN BAÞLATILAN TARIMSAL KÝT ÖZELLEÞTÝRMELERÝNÝN GERÇEKLEÞTÝRÝLMÝÞ OLMASIDIR. ÝKÝNCÝ KONU, 1990 – 1994 YILLARI ARALIÐINDA, ÝÇ TÝCARET HADLERÝNÝN TARIM LEHÝNE GELÝÞMESÝDÝR. ÜÇÜNCÜ ÖZELLÝK, DÖNEMÝN ORTASINDAKÝ 1994 KRÝZÝ SONUÇLARI ÝLE ÝLGÝLÝDÝR. SERMAYENÝN MERKEZÝLEÞMESÝ VE KISA SÜRELÝ SERMAYE HAREKETLERÝNÝN KURAL TANIMAZ BÝR HIZ KAZANMASI, BÝRÇOK AZ GELÝÞMÝÞ ÜLKEDE OLDUÐU GÝBÝ, TÜRKÝYE EKONOMÝSÝNÝ DE YAPISAL KRÝZLER ÝLE KARÞI KARÞIYA BIRAKMAKTA VE KRÝZ DÖNEMLERÝ TARIM SEKTÖRÜNÜN EN ÇOK KAYBETTÝÐÝ DÖNEMLER OLMAKTADIR. KAMU HARCAMALARINI AZALTICI – KAYDIRICI POLÝTÝKALAR ÇERÇEVESÝNDE 1994 KRÝZÝ SONRASI DESTEKLEMEYE KONU OLAN TARIMSAL ÜRÜN SAYISI 26’DAN 9’A (HUBUBAT ÜRÜNLERÝ, ÞEKER PANCARI, HAÞHAÞ VE TÜTÜN) DÜÞÜRÜLMÜÞTÜR. SON OLARAK ÝSE, DÜNYA TÝCARET ÖRGÜTÜ (DTÖ) KAPSAMINDA ÝMZALANAN TARIM ANLAÞMASI VE AB ÝLE ÝMZALANAN GÜMRÜK BÝRLÝÐÝ ANLAÞMASI, TARIM POLÝTÝKALARININ DIÞSAL BELÝRLEYÝCÝLERÝ NÝTELÝÐÝNE DÖNÜÞMÜÞLERDÝR.

<Ý>DIÞSAL ÇERÇEVE : DTÖ URUGUAY TURU TARIM ANLAÞMASI

1 OCAK 1994 TARÝHÝNDE YÜRÜRLÜÐE GÝREN URUGUAY TURU TARIM ANLAÞMASI, TARIM SEKTÖRÜNDE SERBESTLEÞMEYÝ DÜNYA GENELÝNDE UYGULAMAYA SOKAN VE DTÖ’NE ÜYE ÜLKELERÝN ÝMZA KOYDUÐU BÝR ULUSLARARASI ANLAÞMADIR.

1986 YILINDA BAÞLAYAN VE ÝKÝ YIL ÝÇERÝSÝNDE BÝTÝRÝLMESÝ AMAÇLANAN URUGUAY TURU (UT) GÖRÜÞMELERÝ, ABD VE AB’NÝN ANLAÞAMAMASI NEDENÝYLE 1994 YILI BAÞINA KADAR SARKMIÞTIR. O TARÝHE KADAR BÝRBÝRLERÝNÝN PAZARI OLARAK NÝTELENEBÝLEN BÖLGELERE (AVRUPA BÝRLÝÐÝ GÜNEY AMERÝKA’YA, ABD KUZEY AFRÝKA’YA) DIÞSATIM SÜBVANSÝYONLARI ÝLE MALÝYETÝNÝN ALTINDA SATIÞ YAPARAK DIÞ PAZAR KAPMA YARIÞINA GÝREN BU ÝKÝ ÜLKE / ÜLKE GRUBU, SÜRECÝN KENDÝLERÝ AÇISINDAN DAHA AVANTAJLI BÝR ÞEKLE DÖNÜÞTÜRÜLEBÝLMESÝ ÝÇÝN, UZUN BÝR “UZLAÞI ARAMA” ZAMANI YAÞAMIÞLARDIR.

7 YIL SÜREN GÖRÜÞMELERDEN SONRA ÝMZALANAN UT SONUÇ ANLAÞMASININ, GENEL OLARAK, ÜLKELERÝN TARIM SEKTÖRÜNE VERDÝKLERÝ ÝÇ DESTEKLERÝN ÝNDÝRGENMESÝ, SÜBVANSÝYONLU DIÞSATIM MÝKTARININ AZALTILMASI, ÝÇ PAZARLARI KORUYUCU ÖNLEMLER KAPSAMINDA, TARÝFE DIÞI ÖNLEMLERÝN TARÝFE EÞDEÐERLERÝNE ÇEVRÝLMESÝ VE DÜZEYÝNÝN ÝNDÝRGENMESÝ, SAÐLIK VE BÝTKÝ SAÐLIÐI ÖNLEMLERÝNÝN DÜNYA GENELÝNDE UYUMLAÞTIRILMASI BAÞLIKLARI ALTINDA GETÝRDÝÐÝ DÜZENLEMELER, AZ GELÝÞMÝÞ / GELÝÞMEKTE OLAN ÜLKE GRUBUNUN TARIMLARINDA BAÐIMLI YAPILAR OLUÞTURMAKTA VE DIÞSATIMDA REKABET ÜSTÜNLÜÐÜ OLAN ÜLKELERÝN DÜNYA PAZARLARINDAKÝ ETKÝNLÝKLERÝNÝ ARTIRMAKTADIR.

<Ý>DIÞSAL ÇERÇEVE : AB GÜMRÜK BÝRLÝÐÝ ANLAÞMASI

1 OCAK 1996 TARÝHÝNDE YÜRÜRLÜÐE GÝREN AB GÜMRÜK BÝRLÝÐÝ ANLAÞMASI’NDA, TEMEL OLARAK TARIM ÜRÜNLERÝ KAPSAM DIÞINDA BIRAKILMIÞ OLMAKLA BÝRLÝKTE, ÝÇERÝÐÝNDE SÜT – TAHIL VE ÞEKER BULUNAN ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝ KAPSAMA ALINMIÞTIR. SÖZÜ EDÝLEN KAPSAM BELÝRLEME, TÜRKÝYE’NÝN REKABET ÜSTÜNLÜÐÜ OLAN SALÇA – MEYVE SUYU GÝBÝ ÇEÞÝTLÝ ALANLARI DIÞLAMIÞTIR. BU YAPI ALTINDA AB ÝLE YAPILAN ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝ DIÞ TÝCARETÝNE ÝLÝÞKÝN VERÝLER, GB ANLAÞMASI’NIN MEVCUT TÝCARET DENGELERÝNÝ HIZLA AB LEHÝNE BOZDUÐUNU GÖSTERMEKTEDÝR.

GENEL OLARAK TÜRKÝYE, ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝNDE (AT TANIMLAMASINA GÖRE) DIÞSATIMCI BÝR ÜLKE OLMASINA VE DIÞALIMININ 7 ÝLA 10 KATI DIÞSATIM GERÇEKLEÞTÝRMESÝNE KARÞIN, AT ÝLE YAPILAN ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNÜ TÝCARETÝNDE DIÞALIMCI KONUMDADIR. YILLARA VE ÜRÜN GRUPLARINA GÖRE DEÐÝÞMEKLE BÝRLÝKTE, TÜRKÝYE ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝ DIÞALIMININ, YAKLAÞIK % 90’I AT’DAN YAPILMAKTADIR.

1/95 SAYILI ORTAKLIK KONSEYÝ KARARI (OKK) SONRASINDA, AT’DAN YAPILAN ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝ DIÞALIMI ÖNEMLÝ ÖLÇÜDE ARTMIÞTIR. AT’DAN YAPILAN BÝRÇOK ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNÜ DIÞALIMI, 1/95 SAYILI OKK SONRASINDA BAÞLAMIÞTIR.

BU KONUDA ORTAYA ÇIKAN DÝÐER ÖNEMLÝ BÝR GELÝÞME, SÖZÜ EDÝLEN OKK SONRASI AT DIÞINDAKÝ ÜLKELERDEN YAPILAN ÝÞLENMÝÞ ÜRÜN DIÞALIMININ, AT’DAN YAPILAN DIÞALIMDAN DAHA HIZLI BÝR ARTIÞ GÖSTERMESÝDÝR. BU DURUM, UYGULAMAYA GÝREN YENÝ REJÝMÝN, DÝÐER ÜLKELER ÝÇÝN DE AVANTAJLI SONUÇLAR DOÐURMASIYLA AÇIKLANABÝLÝR.

1/95 SAYILI OKK’NIN TÜRKÝYE’YE DEÐÝL, DAHA ÇOK AT’YE YENÝ BÝR TAKIM TAVÝZLER GETÝRMESÝ NEDENÝYLE, KARAR SONRASI TÜRKÝYE’NÝN ÝÞLENMÝÞ TARIM ÜRÜNLERÝ DIÞSATIMINDA ÖNEMLÝ BÝR ETKÝ OLUÞMAMIÞTIR.

DÜNYA TÝCARET ÖRGÜTÜ UT ANLAÞMASI, TARIM ÜRÜNLERÝNE VERÝLEN ÝÇ DESTEK, SAÐLANAN DIÞ KORUMA VE SÜBVANSÝYONLU DIÞSATIMIN YILLAR ÝÇÝNDE, GELÝÞMÝÞ VE GELÝÞMEKTE OLAN ÜLKELER AÇISINDAN FARKLI ORANLARDA AZALTILMASINI KURALLAÞTIRDIÐINDAN, TARIM POLÝTÝKALARI AÇISINDAN DIÞSAL BÝR BELÝRLEYÝCÝ NÝTELÝÐÝ KAZANMIÞTIR. UT’UN ÇEVRE ÜLKELER AÇISINDAN ETKÝSÝ ÝSE, GENEL OLARAK, DAHA AZ DESTEKLENEN VE DAHA AZ KORUNAN TARIM SEKTÖRÜ OLARAK ORTAYA ÇIKMAKTA VE KIRSAL – TARIMSAL ALTYAPI SORUNLARININ DAHÝ AÞILAMAMIÞ OLDUÐU YAPILARDA, ARTAN TARIMSAL DIÞALIM ÝLE KENDÝSÝNÝ GÖSTERMEKTEDÝR.

<Ý>ÝÇSEL GELÝÞMELER : TARIMSAL KÝT’LERÝN ÖZELLEÞTÝRÝLMESÝ

TARIMSAL KÝT’LERÝN ÖZELLEÞTÝRÝLMESÝ DE, EMEK - SERMAYE VE BU BAÐLAMDA TARIMSAL ÜRETÝM YAPILARI ÜZERÝNE ETKÝLERÝ BAKIMINDAN, OLDUKÇA ÖNEMLÝDÝR. BU ÇERÇEVEDE TÜRKÝYE’DE 1983 YILINDA BAÞLATILAN ÇALIÞMALAR KAPSAMINDA, ÖNCELÝKLE 233 SAYILI KHK ÝLE KÝT’LER, ÝKTÝSADÝ DEVLET TEÞEKKÜLÜ VE KAMU ÝKTÝSADÝ KURULUÞLARI OLARAK ÝKÝYE AYRILMIÞ, TEÞEBBÜS KURMA YETKÝSÝ YASAMADAN YÜRÜTMEYE DEVREDÝLMÝÞ, TASFÝYE – DEVÝR - SATIÞ YETKÝSÝ EKONOMÝK ÝÞLER YÜKSEK KOORDÝNASYON KURULU’NA TANINMIÞTIR. 1985 YILINDA DÜNYA BANKASI DESTEÐÝYLE HAZIRLANAN “ÖZELLEÞTÝRME ANA PLANI” SONRASINDA, 1986 YILINDA 3291 SAYILI KAMU ÝKTÝSADÝ TEÞEBBÜSLERÝNÝN ÖZELLEÞTÝRÝLMESÝ HAKKINDA KANUN ÇIKARILMIÞTIR.

HAZIRLANILAN “ÖZELLEÞTÝRME ANA PLANI”, TÜRKÝYE'de özelleþtirilecek KÝT'LERÝ BELÝRLEYEREK BÝR ÖNCELÝK SIRALAMASI YAPMAKTADIR. BU PLAN’DA ADI GEÇEN TARIMSAL KÝT’LERDEN YEMSAN (YEM SANAYÝÝ A.Þ.) VE TÝGEM (TARIM ÝÞLETMELERÝ GENEL MÜDÜRLÜÐÜ) BÝRÝNCÝ, EBK (ET VE BALIK ÜRÜNLERÝ A.Þ.), ÇAY-KUR (ÇAY ÝÞLETMELERÝ GENEL MÜDÜRLÜÐÜ), TÜGSAÞ (TÜRKÝYE GÜBRE SANAYÝÝ A.Þ.) VE TÞFAÞ (TÜRKÝYE ÞEKER FABRÝKALARI A.Þ.) ÝKÝNCÝ, TMO (TOPRAK MAHSULLERÝ OFÝSÝ GENEL MÜDÜRLÜÐÜ) VE TZDK (TÜRKÝYE ZÝRAÝ DONATIM KURUMU) ÝSE ÜÇÜNCÜ DERECEDE ÖNCELÝKLE ÖZELLEÞTÝRÝLECEK KÝT’LER GRUBUNDADIRLAR. TÜRKÝYE ÖZELLEÞTÝRME UYGULAMALARI, YUKARIDA BELÝRTÝLEN SIRALAMAYA UYARLIK GÖSTERMEMEKTEDÝR. AÞAÐIDA AÇIKLANACAÐI ÜZERE, TARIMSAL KÝT’LERDEN BAZILARI “SIRASINDAN ÖNCE” ÖZELLEÞTÝRÝLMÝÞ, BAZILARI ÝSE HALEN ÖZELLEÞTÝRME PORTFÖYÜNDE BULUNMAKTADIR. TÜRKÝYE’DE, BUGÜNE DEÐÝN ÖZELLEÞTÝRÝLEN TARIMSAL KÝT’LER, SATIÞ TARÝHLERÝ VE SATIÞ BEDELLERÝ AÞAÐIDAKÝ TABLO-8'de verilmektedir.

Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu (SEK)’nun 38 iþletmesi, Yem Sanayiinin 30 iþletmesi, Orman Ürünleri Sanayii (ORÜS) ve TZDK’nun tamamý özelleþtirilerek sektörlerden kamu çekilmiþtir. EBK’nun ise önemli bir bölümünün özelleþtirilmesi tamamlanmýþtýr. Son yýllarda üretilen birçok resmi rapor / planda da, Toprak Mahsulleri Ofisi dýþýndaki tüm tarýmsal KÝT’lerin özelleþtirileceði belirtilmektedir.

Türkiye’de tarým alanýnda özelleþtirilmiþ ya da özelleþtirme kapsamýnda bulunan KÝT’ler, (a) hayvancýlýk alt sektöründe faaliyet gösterenler, (b) girdi üretimi ve daðýtýmý alanýnda faaliyet gösterenler ve (c) tarým ticareti alanýnda faaliyet gösterenler baþlýklarý altýnda gruplandýrýlabilir.

(a) Hayvancýlýk alt sektöründe faaliyet gösterenler,

Et Balýk Kurumu / Et ve Balýk Ürünleri A.Þ, Gönen Gýda Sanayii A.Þ., Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu, Yem Sanayii.

(b) Girdi üretimi ve daðýtýmý alanýnda faaliyet gösterenler

Türkiye Zirai Donatým Kurumu, Türkiye Gübre Sanayi A.Þ., Ýstanbul Gübre Sanayi A.Þ., T.C.Ziraat Bankasý, Tarým Ýþletmeleri Genel Müdürlüðü.

(c) Tarým ticareti alanýnda faaliyet gösterenler

Türkiye Þeker Fabrikalarý A.Þ., Tütün, Tütün Mamülleri Tuz ve Alkol Ýþleri Genel Müdürlüðü, Çay Ýþletmeleri Genel Müdürlüðü, Tarým Satýþ Kooperatifleri Birlikleri .

Tarýmsal özelleþtirmeler, üretici örgütlülüðünün niteliksel olarak yetersiz, pazarlama kanallarýnýn saðlýksýz olduðu Türkiye kýrsal yapýsýnda; birçok alt sektörde benzer sonuçlar üretmiþtir. Bu çerçevede, kamunun çýktý (et – süt vb) pazarýndan ayrýlmasý sonrasýnda genellikle yerli ortaklý çokuluslu þirketler piyasaya girmekte, piyasanýn paylaþýmý ile rekabete kapalý yapýlar doðmakta, bu ortamda gerileyen hammadde fiyatlarý nedeniyle üretici gelirleri azalmakta, tarýmsal üretim yapýlarý zayýflamakta ve süreç içerisinde, sonunda yerli ortaðýn da ayrýlmasý ile sektör yabancýlaþmaktadýr.

Ýçsel Geliþmeler : Destekleme kapsamýnda deðiþim

Dünya ülkelerinin hemen tümünde, tarým alanýna kamusal müdahalede bulunulmakta ve sektör çeþitli biçimlerde desteklenmektedir. Tüm bu deðiþik destekleme modelleri, amaç konusunda ortaklaþmaktadýrlar: Tarýmsal üretimin sürekliliðini saðlayarak ülkenin gýda güvenliðini korumak, tarým üreticilerinin ve tüketicilerin yaþam düzeylerini yükseltmek, sektör üretiminin ulusal ekonomiye katký oluþturmasý ve dýþ ticarette rekabet üstünlüðü elde etmesi amacýna ulaþmak...

Bu genel amaçlarýn kapsamý içinde, ülke sosyo – ekonomik yapýsýna göre birçok tamamlayýcý hedefler de gözetilerek tarýmsal destekleme politikalarý oluþturulmakta ve çeþitli araçlar kullanýlarak yaþama geçirilmektedir. “Kamusal karýþmacýlýk” temelinde ortaya çýkan tarýmsal desteklemeler ekonominin doðal dengeleri üzerinde çeþitli deðiþimler ortaya çýkarmakta; kamu bütçesi, üretici ve tüketici refahý, kaynak kullaným seçimlerini etkilemekte ve son tahlilde ulusal gelir ve refah üzerinde, seçilen politikalar doðrultusunda belirleyici etkiler oluþturmaktadýrlar.

Ekonominin genelinde ve toplumun hemen tüm sýnýflarý üzerinde farklý etkiler yaratan, çok sayýda araçla yürütülen tarýmsal destekleme politikalarýnýn sýnýflandýrýlmalarý kolay deðildir.

Bununla birlikte, genel özellikleri bakýmýndan politika araçlarý, ekonomideki etkileri göz önüne alýnarak baþlýca dört grup altýnda toplanabilir ; pazar fiyat desteði, doðrudan gelir desteði, dolaylý gelir desteði ve genel hizmetler olarak ta tanýmlanabilecek olan diðer destekler.

Bu destekleme biçimlerinden ilkinin finansmaný tüketiciler tarafýndan karþýlanýrken; diðer üç destek aracý kamu bütçesi tarafýndan finanse edilir. Bu baðlamda; birinci destekleme biçimi tüketici fiyatlarý düzeyini, diðer üç destekleme biçimi ise vergi düzeyini yükseltmek gibi yan etkilere sahiptir.

Türkiye’de uzun yýllardan beri en yaygýn olarak baþvurulan destekleme aracý, pazar fiyatý desteklemeleri idi. Bu yöntemde hükümetler, hangi ürünleri hangi fiyattan satýn alacaðýný belirleyerek alým yapacak kuruluþu görevlendirmekte idiler.

Ýlk pazar fiyat desteði uygulamasý olan buðday destekleme alýmlarýna 1932 yýlýnda T.C.Ziraat Bankasý aracýlýðýyla baþlanmýþ, 1938 yýlýnda TMO’nun kurulmasý ile bu görev TMO’ne devredilmiþtir. TÞFAÞ, Çay Kur, Tekel, Kooperatifler, devlet destekleme alýmýnda görev alan diðer bazý kamu kuruluþlarýdýr.

1960 yýlýnda devlet destekleme alýmý kapsamýna alýnmýþ ürün sayýsý 6 iken (buðday, arpa, çavdar, tütün, çay, þeker pancarý), bu sayý 1970 sonlarýnda 24’e çýkarýlmýþtýr. Bu ürünler; buðday, arpa, çavdar, yulaf, pamuk, tütün, yaþ çay yapraðý, þeker pancarý, soya, ayçiçeði, fýndýk, Antep fýstýðý, kuru incir, çekirdeksiz kuru üzüm, çekirdekli kuru üzüm, zeytin, haþhaþ, gül çiçeði, yer fýstýðý, kolza, zeytinyaðý, tiftik, yapaðý, yaþ ipek kozasýdýr. 24 Ocak kararlarýndan sonra ürün sayýsýnda tekrar azalma olmuþ ve 1990 yýlýnda destekleme kapsamýndaki ürün sayýsý 10’a düþmüþtür (buðday, arpa, çavdar, mýsýr, çeltik, yulaf, tütün, þekerpancarý, haþhaþ, nohut). Ayný sayý 1991 yýlýnda 24’e, 1992 yýlýnda ise 26’ya yükselmiþtir. 5 Nisan 1994 kararlarýyla birlikte kapsama alýnan ürün sayýsý 9’a (hububat ürünleri, þekerpancarý, haþhaþ ve tütün) düþürülmüþ ve bu sayýda 2000’li yýllara kadar önemli bir deðiþiklik olmamýþtýr. 2000’li yýllarda ise, mevcut destekleme sisteminin tümüyle elemine edilerek, doðrudan gelir desteði (DGD) sistemine geçilmesi amaçlanmýþtýr.

Ürün destekleri konusunda bir baþka geliþmede, Türkiye’de uygulanacak destekleme fiyatlarý düzeyinin IMF ile yapýlan Stand by Anlaþmasý çerçevesinde verilen niyet mektuplarýna konu olmasýdýr. Bu baðlamda hububat, tütün, þeker fiyatlarý, genellikle “dünya fiyatlarýna” endekslenerek istikrar programý metinlerine “yapýsal kriter” olarak konulmakta, ve fiyatlar bu doðrultuda ilan edilmektedir.

Pazar fiyatý desteði yanýnda Türkiye’de girdi desteði (gübre, tohum, su, tarýmsal mücadele ilaçlarý, tarýmsal kredi) uygulamalarý da yapýlmakta idi. Ancak yine “istikrar programlarý” çerçevesinde, tüm girdi destekleri elemine edilmiþtir.

Türkiye’de tarým alanýnda verilen genel hizmetler olan araþtýrma – eðitim ve yayým hizmetleri, denetim ve kontrol hizmetleri, hastalýk ve zararlýlara karþý yapýlan kamu mücadelesi ve altyapý hizmetleri ise, geçmiþle kýyaslandýðýnda, etkinliðini yitirmesine raðmen halen sürdürülmektedir.

Altyapýsý sorunlu, dýþsal ve içsel etkilerle tarým politikalarý liberalize edilen ve destek düzeyi giderek azaltýlan tarým sektörü, çiftçi kayýtýnýn da bulunmadýðý ortamda, hedef kitleye yönelik politika ve strateji seçeneklerinin geliþtirilemediði bu temel yapý içerisinde 21. yüzyýlýn eþiðine gelmiþtir.

II.3 - 2000 ve Sonrasý

Türkiye tarým sektörü politikalarýnýn deðiþimi, 1999 sonlarýnda baþlayan Ýstikrar Programý’nýn en önemli bölümlerinden birini oluþturmaktadýr.

Yine bu dönemde, AB üyeliði sürecinde yayýmlanan Katýlým Ortaklýðý Belgesi ve Ulusal Program ile 6 Ekim 2004 tarihli Ýlerleme Raporu ve 17 Aralýk 2004 tarihli Konsey Kararý, tarým sektörü ile ilgili önemli belirlemeler içermektedir.

Son olarak, “Ýleri Tarým Müzakereleri” kapsamýnda Dünya Ticaret Örgütü Cenevre Çerçeve Anlaþmasý, tarým yapýlarý üzerinde önemli etkiler doðurmaya adaydýr.

IMF – Dünya Bankasý Anlaþmasýnýn Hükümleri

1999 yýlý sonunda Uluslararasý Para Fonu ile imzalanan Stand by Anlaþmasý ve bu kapsamda verilen niyet mektuplarý, uygulanmakta olan tarým politikalarýnda önemli deðiþiklikler öngörmektedir. Bunlar, aþaðýdaki gibi sýnýflandýrýlabilir;

(i) Öncelikle destekleme fiyatlarýnýn “dünya fiyatlarý” düzeyine çekilmesi, ardýndan girdi ve çýktýya dayalý destekleme sisteminin tümüyle elemine edilerek Doðrudan Gelir Desteði sistemine geçilmesi,

(ii) TSKB, TCZB’nýn yeniden yapýlandýrýlmasý,

(iii) TZDK, ÝGSAÞ, TÜGSAÞ, TÞFAÞ, ÇAYKUR, TEKEL’in özelleþtirilmesi,

(iv) Þeker, tütün ve TSKB alanlarýnda kurullarýn oluþturulmasý.

IMF ile yapýlan Anlaþma hükümleri, kamu bütçesi açýklarýndan tarýmsal desteklemeleri sorumlu tutan anlayýþýn bir görünümü niteliðinde ortaya çýkmýþ ve sektörel harcamalarý kýsýtlama amacýna odaklanmýþtýr. Dönemin destekleme sistemi üzerindeki etkileri þöyle açýklanabilir;

1980’li yýllardan beri süren tartýþmalarýn istikrar programýna bir yansýmasý niteliðinde olmak üzere, yerel fiyatlarýn dünya fiyatlarýnýn çok üzerinde olduðu, tarýmýn rekabet edebilmesi için yerel fiyatlarýn indirgenmesi gerektiði ileri sürülmüþ ve dünya fiyatý göstergesi olarak ABD tarýmsal ürün borsalarýnýn fiyatlarý temel alýnmýþtýr.

Bu yaklaþýmýn sonuca odaklý olduðu, sorunu kavrayýp çözüm üretme düþüncesine dayanmadýðý söylenebilir.

Türkiye’de tarýmsal üretim maliyetlerinin yüksek olmasýnda, tarýmýn altyapý sorunlarý ve girdi fiyatlarýnýn pahalýlýðý etken olmaktadýr. Ortalama iþletme geniþlikleri küçük, sulama olanaklarý kýsýtlý, teknolojiyi içerememiþ tarým sektörü, yaþanan yüksek enflasyon ortamýnda her geçen gün daha da pahalýlaþan gübre – tohum – tarýmsal savaþým ilacý vb. kullanmakta olup, tüm bu etkenler, üretim maliyetlerinin aþaðýya çekilmesine engel olmaktadýr. Tarýmda yaþanan genel verimlilik düþüklüðü bu tabloda önemli bir unsur olmakla birlikte, AB ve ABD ile ayný verim deðerleri ile üretim yapýlan ürün gruplarýnda dahi ayný sorunun yaþanýyor olmasý, altyapý sorunlarý ve girdi kullaným maliyetlerinin baþat konumuna iþaret etmektedir.

Ýþte bu tablo içerisinde, (a) ABD Borsa fiyatlarýnýn, uygulanan sübvansiyonlar baðlamýnda Amerika’lý üreticinin eline geçen fiyatlarýn altýnda bir fiyat düzeyini yansýtmasý ve (b) çýktý fiyatýnda yerel – dünya fiyatlarý karþýlaþtýrmasý yapýlýrken, ayný karþýlaþtýrmanýn girdi fiyatlarýnda yapýlmamasý, baþka bir deyiþle dünya fiyatlarýndan yüksek yerel girdi fiyatlarý ile üretim yapýlýyor olmasýnýn görmezden gelinmesi, tarýmsal üretim yapýlarý üzerinde olumsuz etki yapmýþtýr. Açýklanan destekleme fiyatlarý bazý yörelerde üretim maliyetlerinin altýnda kalmýþ ve özellikle nadas zorunluluðu ile üretim yapýlan alanlarda, üretimden vazgeçmeler gözlenmiþtir.

IMF “reformlarýnýn” Dünya Bankasý Yapýsal Uyum kredileri ile destekleneceði hükmü doðrultusunda, Dünya Bankasý ile 2001 yýlýnda “Tarým Reformu Uygulama Projesi (TRUP)” imzalanmýþtýr.

Dünya Bankasý, dünya genelinde, toplam kredi hacminin yaklaþýk % 20’sini tarým sektörüne ayýrmaktadýr. 1950 yýlýndan bu yana Dünya Bankasý ile 163 Kredi Anlaþmasý imzalayan Türkiye’de de, 31 Kredi Anlaþmasýna konu edilen tarým sektörü, % 19.02 pay ile birinci sýradadýr.

Dünya Bankasý Anlaþmalarýnýn iki belirgin özelliðinin bulunduðu söylenebilir; (a) Ulusal plan ve programlarýn hedef ve stratejilerini yönlendirme özelliði, (b) Doðrudan kamu sektörü ve kamu yönetiminin örgütlenmesi, çalýþma iliþkileri, istihdam biçimleri ve iþlevlerini deðiþtirme etkisi. (9)

Bu baðlamda, Dünya Bankasý ile imzalanan TRUP, 4 alt projeden oluþmaktadýr;

 Doðrudan Gelir Desteði,

 Çiftçi Geçiþ Programý (Alternatif Ürün Projesi),

 Tarým Satýþ Kooperatiflerinin Yeniden Yapýlandýrýlmasý,

 Proje Destek Hizmetleri

Bu baþlýklardan DGD, Türkiye’de uygulanan destekleme sisteminin tümüyle deðiþtirilmesine odaklanmaktadýr.

DTÖ Uruguay Turu Sonuç Anlaþmasý hükümlerine göre üretimden baðýmsýz (de coupled) doðrudan ödemeler Toplam Destek Ölçütü’nden muaf olup indirgenmeye konu olmazlar.

Doðrudan gelir ödemelerinin “üretimden baðýmsýz” olmasýnýn anlamý, üreticilere yapýlan ödemelerin üreticinin ürettiði ürün çeþidi ya da miktarý ile baðlantýsý olmamasý demektir. DTÖ’nün uygulatmak istediði DGD çeþidi budur. Halen Avrupa Birliði’nin uyguladýðý ve üretimle belli bir derecede baðýmlý doðrudan gelir ödemeleri ise, hedeflenen gruplara bazý koþullara baðlý olarak yapýlan telafi edici ödemeler (compensatory payments) ile piyasa fiyatý ile üreticinin eline geçmesi arzulanan fiyat arasýndaki farkýn “fark ödemeleri” (defýciency payments) adý altýnda yapýlmaktadýr.

DGD sistemi geliþmiþ ülkeler için ticarette rekabet üstünlüðü saðlayýcý bir politika aracý iken; yapýsal sorunlarý bulunan az geliþmiþ / geliþmekte olan ülke gruplarýnda, uygulanan DGD sistemi, tarýmsal üretim yapýlarýnda olumsuz sonuçlar doðurabilmektedir.

Bunlara ana baþlýklarý ile bakmakta yarar vardýr:

(a) Tarýmsal üretimin en önemli gereklerinden olan finans, DGD sistemi ile tarýmdan daha da uzaklaþmaktadýr. Özellikle girdi desteði (gübre-tohum-tarýmsal savaþým ilacý vb.), kaynaðýn tarýmda kalmasýný saðlar. Oysa DGD ödemelerinin tarýma geri dönüþ oraný, yoksulluk içinde temel giderlerini karþýlayamayan köylü yapýsý veri iken, her geçen gün biraz daha düþmektedir.

(b) Üretimden baðýmsýz DGD sistemi ile Türkiye’nin çok gereksinim duyduðu üretim planlamasýný gerçekleþtirmek olanaksýzdýr.

(c) Mevcut DGD sistemi, iþleyiþ itibariyle, araziyi iþleyeni deðil mülk sahibini desteklemektedir. Anadolu’da kira iliþkilerinde mülk sahipleri, DGD ödemelerini kendilerinin almalarýný koþul olarak dayatmaktadýrlar. Bu baðlamda kentlerde yaþayan ve toprakla hiç ilgileri olmayan mülk sahiplerinin tarýmsal desteklerden yararlandýrýlmalarý söz konusu olmaktadýr.

(d) Mevcut sistem varsýl köylüyü desteklemektedir. Halen 500 dekara kadar arazisi olanlara dekar baþýna 16 milyon TL ödeme yapýlmaktadýr. Bu çerçevede çok daha geniþ araziye sahip olanlar arazilerini noter sözleþmeleri ile 500’er dekarlýk bölümlere ayýrýp akrabalarý üzerine göstererek ödemelerden geniþ oranda yararlanmaktadýrlar. Buna karþýlýk küçük arazi sahipleri, ödemeleri almak için yerine getirmek zorunda olduklarý çeþitli iþlemler (belge ücreti, noter ve baþvuru masraflarý – yol giderleri vb..) karþýlýðýnda yapacaklarý masraflarýn alacaklarý ödemeleri geçmesi nedeniyle, baþvuru dahi yapmamaktadýrlar. Nitekim 4.1 milyon tarým iþletmesinden halen 2.7 milyonu DGD ödemelerinden yararlanmak için kayýt yaptýrmýþ durumdadýrlar.

(e) Tüm girdilerin hýzla pahalýlaþtýðý bir ortamda, DGD ödemeleri neredeyse sabit tutulmakta, bu baðlamda, dolaylý da olsa tarýmsal üretimi destekleme etkisi giderek zayýflamaktadýr.

(f) Baþvuru sayýsýnda ve ödeme miktarýndaki göreli artýþlara karþýn, bütçeden DGD için ayrýlan kaynaklar yeterli olmamaktadýr.

(g) Nihayet DGD sistemi, DB TRUP Anlaþmasý gereðince 5 yýllýk bir süre için uygulanmaktadýr, bu nedenle de geçici bir yardýmdýr.

IMF – Dünya Bankasý Anlaþmalarýnýn Uygulama Sonuçlarý

Dönemin tarým politikalarýndaki deðiþime etkisi, aþaðýdaki Tablo-9'da yalýn olarak ortaya çýkmaktadýr.

Görüldüðü gibi, 1999 yýlýnda 4.2 milyar dolarlar düzeyinde olan kamusal tarým desteði, 2002 yýlýnda 1.2 milyar dolar düzeyine gerilemiþtir. Ayný rakam, 2003 yýlýnda 2 milyar dolar düzeyinde oluþmuþtur.

Destek düzeyinin azalmasý yanýnda, destekleme kapsamýnýn deðiþimi çarpýcýdýr. T.C. Ziraat Bankasý’nýn düþük faizli tarýmsal kredi verme iþlevinin sona erdirilmesi ile birlikte 956 milyon dolar düzeyinde olan kredi desteði, Tarým Satýþ Kooperatifleri Birlikleri’nin yeniden yapýlandýrýlmasý sonrasýnda TSKB’ne aktarýlan 450 milyon dolar düzeyindeki destek ve nihayet 183 milyon dolar düzeyindeki gübre desteði tümüyle sýfýrlanmýþtýr. KÝT’lere aktarýlan kaynaklar ve yaðlý tohumlar – pamuk için ödenen prim destekleri önemli oranda azaltýlmýþtýr. Tüm bunlarýn yerine, DGD ödemeleri konulmuþtur.

1999 yýlý sonunda baþlayan dönemde uygulanan “tarým reformu” nun Türkiye tarým yapýsý üzerinde doðurduðu sonuçlar, Dünya Bankasý tarafýndan incelenmiþ ve yayýmlanmýþtýr. (10)

Rapor sonuçlarý þöyle özetlenebilir; (11)

• 1999 – 2002 aralýðýnda, tarýmsal sübvansiyonlar 6 milyar US $ azalarak 1.1 milyar US $’a inmiþtir. Baþka bir deyiþle, tarýmsal sübvansiyonlarýn GSMH’ya oraný % 3.2’den % 0.5’e inmiþtir.

• Ayný dönemde, tarýmsal GSMH 27 milyar US $’dan 22 milyar US $’a inmiþtir.

• Çiftçiler üzerindeki net etki, yaklaþýk 4 milyar US $ tutarýnda yýllýk zarar olmuþtur.

• 2002 – 2003 reform döneminde gerek suni gübre gerekse tarýmsal kimyasal madde kullanýmý % 25 – 30 azalmýþtýr.

• Tarým kredisi faiz oranlarý negatiften pozitife dönmüþtür.

• Kredi alan çiftçiler, borçlarýný baþlýca üç nedene baðlý olarak ödememiþlerdir: tarýmsal gelirdeki azalmalar, yüksek reel faiz oranlarý ve bazý çiftçilerin borçlarýn kýsmen affedilmesi yolundaki beklentileri.

• 1999 – 2001 arasýnda, Türkiye’de üretilen baþlýca tarým ürünlerinin brüt deðeri, reel olarak % 16 azalmýþtýr.

• Bütün ürün çeþitlerinde Türk ihracat ve ithalatýnýn 1997 – 2002 döneminde artýþ göstermesine karþýn tarým ve gýda ürünlerinin toplam ihracat ve ithalattaki payý düþmüþtür. 2001’deki önemli orandaki devalüasyon, üretm artýþý ile birlikte ihracatýn artmasýna yardýmcý olmuþ ve iþlenmemiþ tarým ürünü ithalatýndaki azalmaya yol açan en önemli faktör olmuþtur.

• 1999 – 2001 arasýnda hektar baþýna üretimin dolar eþdeðeri % 28 azalmýþtýr (864 US $/hektardan 621 US $/hektara). Bütün önemli tarým ürünü gruplarýnda genel düþüþ kaydedilmiþtir. Bu düþüþ - % 13 ile bakliyatta en az oranda, - % 38 ile tütün þeker pancarý ve pamuðu da içeren bir kategori olan “öteki tarla ürünlerinde” en yüksek oranda gerçekleþmiþtir. Hektar baþýna meyve deðeri % 29 azalýrken, hububat ve sebze deðeri sýrasý ile % 22 ve % 23 düþmüþtür. Bu dönemde hektar baþýna katma deðer dolar bazýnda yaklaþýk % 40 düþüþ kaydetmiþtir.

• Reform döneminde toplam ekili alan, Akdeniz Bölgesi dýþýnda bütün bölgelerde yaklaþýk % 2 azalmýþtýr. Bu azalmanýn üçte ikisi, ekili alanýn (baþlýca tahýl) ve nadasa býrakýlan tarlalarýn 300.000 hektardan fazla (ekili alanýn yaklaþýk % 3.5’u oranýnda azalma) azaldýðý Orta Anadolu Bölgesinden kaynaklanmýþtýr.

• 1999 ve 2001 arasýnda tarým ürünleri fiyatlarý, tahmini olarak % 40 düþmüþtür.

• Türkiye, OECD ülkeleri arasýnda en düþük destekleme oranlarýna sahip olan ülkeler arasýnda bulunmakla birlikte GSMH’nin yüzdesi olarak bu destek, OECD ülkelerindeki en yüksek destek oranlarýndan biridir.

• DGD programý, çiftçilerin maruz kaldýðý net gelir kaybýnýn yaklaþýk % 35 – 45’ini karþýlamýþtýr. Bu durum, tarým nüfusunun yaklaþýk dörtte üçünü içeren DGD Programýndan fiilen yararlanabilenleri etkilemektedir.

Sonuçlar, Türkiye tarýmýnýn içinde bulunduðu yýkýma iliþkin net – açýk – çarpýcý bilgiler vermektedir.

III: 2005 SONRASINDA TARIM POLÝTÝKALARI : AVRUPA BÝRLÝÐÝ ve DÜNYA TÝCARET ÖRGÜTÜ ETKÝSÝ

Dünya “tarým piyasalarý”nýn, 2004 yýlý Temmuz Ayý’nda yapýlan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Cenevre Çerçeve Tarým Anlaþmasý ve bu çerçevenin içinin doldurulmasýna yönelik olarak 2005 yýlýnda Hong Kong’da yapýlacak DTÖ Tarým Anlaþmasý hükümleri uyarýnca “liberalize” edileceði görülüyor. Süreç, periferinin merkez kapitalizme baðýmlýlýðýnýn pekiþtirilmesine giden yol taþlarýnýn örülmesi anlamýna geliyor. Türkiye tarýmý, bu genel yapýdan, geçmiþle karþýlaþtýrýlmayacak oranda etkilenecek.

Diðer taraftan, özel statülü üyeliðe doðru giden “AB’ye eklemlenme süreci”, tarým sektörü üzerinde “komiserler” aracýlýðýyla belirleyici etki yapýyor.

Aþaðýda, her iki alana yönelik bir deþifrasyon yapýlmaya çalýþýlacak..

III.1 - Dünya Ticaret Örgütü Etkisi

27 – 31 Temmuz 2004 tarihleri arasýnda Cenevre’de yapýlan Dünya Ticaret Örgütü görüþmelerinden sonra, tarým alanýnda ortaya çýkan Çerçeve Anlaþma (Framework for Establishing Modalities in Agriculture), çoðu zaman yetersiz bir tartýþma düzlemi yaratmýþ; daha da önemlisi Anlaþma’nýn Türkiye’ye ve geliþme yolundaki ülke (GYÜ) – en az geliþmiþ ülke (EAGÜ) gruplarýna gelecekteki etkileri konusunda yanlýþ deðerlendirmeler ortaya çýkmýþtýr.

DTÖ terminolojisinin egemen olduðu Çerçeve Anlaþma metninin anlaþýlabilmesi, ancak Cenevre sürecini önceleyen geliþmelerin saðlýklý deðerlendirilebilmesi ile olanaklýdýr. Çünkü Cenevre, asýl olarak, Uruguay Turu sonrasýnda imzalanan Tarým Anlaþmasý hükümleri uyarýnca, GYÜ taahhütlerinin son bulacaðý 2004 yýlýnda ortaya çýkan sýkýþmýþlýðýn bir sonucudur... Küresel güç merkezleri açýsýndan Doha ve Cancun’da alýnan baþarýsýz sonuçlar, onlarý, Cenevre’de bir “çözüm” üretmeye ve bir anlamda taviz vermeye zorlamýþtýr. Ancak “verilen taviz – karþýlýðýnda alýnan ödün” analizinin saðlýklý yapýlmasý, görünenin altýnda yatan genel eðilimi olanca açýklýðý ile ortaya koymaktadýr...

Tarým ticaretinin liberalizasyonu, II. Dünya Savaþý sonrasý kurulan Bretton Woods sistemi içinde, diðer sektörlerin aksine çoktaraflý uluslararasý anlaþmalara konu olamamýþ, bunun yerine ürünler bazýnda yapýlan ya da ikili anlaþmalarla daha dar “çözümlemeler” yaratýlmaya çalýþýlmýþtýr.

GATT’ýn Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüþtüðü süreçte, 1986 yýlýnda baþlayan ve çetin müzakereler sonucunda ancak 1994 yýlýnda bitirilebilen DTÖ Uruguay Turu sonrasýnda imzalanan Sonuç Anlaþmasý (Final Act), tarým ticaretini geniþ oranda liberalize eden ilk uluslararasý anlaþma olarak nitelenebilir.

Uruguay Turu (UT); iç desteklerin azaltýlmasý, pazara giriþin kolaylaþtýrýlmasý ve dýþsatým sübvansiyonlarýnýn indirgenmesi esaslarýna dayanmaktadýr. GÜ’ler açýsýndan 6 yýllýk indirim süreci 1995 – 2000 yýllarý arasýnda, GYÜ’ler için ise 10 yýllýk indirim süreci 1995 – 2004 yýllarý arasýnda uygulanmýþtýr.

Türkiye, UT Tarým Anlaþmasý’nýn iç desteklerin azaltýlmasý taahhüdü kapsamýna, GYÜ’ler için geçerli olan de minimis koþullarý gereðince girmemiþ, yüksek kote edilen gümrük vergileri nedeniyle, birkaç ürün dýþýnda, genel olarak pazara giriþ hükümlerinden ve bütçe zorluklarý nedeniyle zaten kullanamadýðý dýþsatým sübvansiyonlarýnýn indirgenmesi hükümlerinden olumsuz etkilenmemiþtir.

Ýzleyen süreçte, 2000 yýlý baþýndan beri yoðun bir þekilde yürütülmekte olan resmi ve gayriresmi toplantýlarýn devamýnda 2001 yýlý Kasým ayýnda Katar’ýn Doha kentinde düzenlenen Bakanlar Konferansý Tarým alanýnda liberalizasyon yapýlabilmesine yönelik irade beyaný dýþýnda somut bir sonuç üretemeden daðýlmýþtýr.

2003 yýlýnýn Eylül ayýnda Meksika’nýn Cancun þehrinde yapýlan Bakanlar Konferansý ise GÜ’ler için adeta felaketin habercisi idi...Cancun’a dek ABD ve Avrupa’nýn ve zaman zaman onlara eklenen CAIRNS grubunun pazarlýklarýný izlemekle yetinen ve geniþ anlamda kaybeden azgeliþmiþ dünya, Hindistan ve Malezya’nýn öncülüðünde kendi istemlerini dile getirmiþtir. Özellikle ABD’nin, bir avuç pamuk üreticisine yýlda 4 milyar dolar destek verirken, GYÜ ve EAGÜ’lerden pazara giriþ kýsýtlarýný kaldýrmasýný istemesinin adil olmadýðý, Cancun’dan akýllarda kalan bir temel sav olarak öne çýkmýþtýr. Bu koþullarda Cancun tam bir fiyasko ile sonuçlanmýþtýr...

Cancun süreci, þu gerçeðin altýný çizmiþtir; ya GÜ’ler dýþsatým sübvansiyonlarýný korumak konusundaki ýsrarlarýndan vazgeçecekler, ya da süreç çoktaraflý bir anlaþma açýsýndan tümüyle týkanacak ve yeniden mal bazýnda ikili anlaþmalar dönemine girilecektir...

Ýþte bu ortamda, “Ýleri Tarým Müzakereleri” olarak adlandýrýlan sürecin son halkasý, 27 - 31 Temmuz 2004 tarihlerinde Cenevre’de yapýlan DTÖ görüþmelerinin ardýndan ortaya çýkan Çerçeve Anlaþma olmuþtur.

UT’un devamý niteliðinde, Cenevre’de de Anlaþma pazara giriþ, iç destekler ve dýþsatým sübvansiyonlarý olmak üzere üç temel esasa oturtulmuþtur.

Pazara giriþ, korunan iç pazarlarýn kilidini açmaya yönelik bir düzenlemedir. Cenevre’de, bu alanda, bir bant uygulamasý belirlenmiþtir. Bant sayýsý, her bant aralýðýna giren tarife sayýsý ve her bant aralýðý için uygulanacak olan indirim yöntemi bu sistemin can alýcý noktalarýdýr. Ýsviçre formülü, lineer formül ya da karma formül, gümrük vergilerinin indirgenme hýz ve oranýný belirleyecektir.

Anlaþmalarda Ýsviçre formülünün benimsenmesi, Türkiye’nin yüksek gümrük vergileri ile koruduðu sektörler (hayvansal ürünler, endüstri bitkileri, tahýllar vb) için gümrük vergilerinin hýzla düþeceði anlamýna geliyor. DTÖ’nün, tarife dýþý engel denetimlerini yoðunlaþtýracaðý ve izin belgesi gibi dýþalýmý engellemek için kullanýlan yöntemlere yaptýrým uygulayacaðýný öngörmek de hiç zor deðil...

Dünya Ticaret Örgütü’ne kote edilen deðerler üzerinden 10 yýl boyunca (1995 – 2004) yapýlan indirimler sonrasý, Türkiye, GTÝP’lerine göre deðiþmek üzere, hayvansal ürünlerde % 136.5 ila % 227.5, tereyaðýnda % 100, peynirde % 111, muzda % 147, çayda % 145, þekerde % 136.5, hububat ürünlerinde % 180 gümrük vergisi uygulama hakkýna sahiptir.

Çerçeve Anlaþma, bant usulü indirimden söz ediyor. Bunun Türkçesi, yüksek gümrük vergilerinden yüksek indirimdir. Büyük olasýlýkla, % 120’nin üzerindeki bant en yüksek bant olarak deðerlendirilecek ve en yüksek indirime bu oranýn üzerindeki gümrük vergisine sahip ürünler muhatap olacaklar.

Bu demektir ki, Türkiye açýsýndan en hassas olan hayvansal ürünler, hububat, þeker, tütün, çay ve muzda durum giderek kötüleþecek.

Türkiye gibi tarýmýna yeterli finansal destek saðlayamayan ülkelerde, gümrük vergileri, iç piyasayý korumak ve üretimin sürdürülebilirliðini saðlamak açýsýndan son derecede önemli araçlardýr.

Ýç desteklerde bir indirim uygulamasý da, GÜ-GYÜ-EAGÜ gruplarý için farklý sonuçlar üretebilecek nitelikte. DTÖ’nün ticareti bozucu olarak niteleyerek yasakladýðý kýrmýzý kutu destekler (pazar fiyatý destekleri – girdi destekleri vb), aslýnda baþta ABD ve AB’nin, en az yarým yüzyýldýr büyük finansman kaynaklarý kullanarak üreticisine verdiði desteklerdir. Bu ülkelerde, bu destek politikalarýnýn sonrasýnda oluþan saðlam tarýmsal yapý, bu desteklerin üretimle baðlantýsýz (de coupled) olarak üreticiye yönlendirilmesine olanak tanýmakta, baþka bir deyiþle sakýnca yaratmamaktadýr. Bu çerçevede, doðrudan gelir desteði gibi üretimle baðlantýsýz formlarda GÜ’ler, desteklerini yeniden formüle etmekte ve izin verilen Mavi Kutu destekler içinde toplamaktadýr. Buna karþýlýk GYÜ’ler ve EAGÜ’ler, tarýmsal yapý bozukluklarý – yönetim sorunlarý ve bütçe kýsýtlarý nedeniyle, tarýmlarýný yeterince destekleyememekte, desteklerini dönüþtürmekte zorlanmakta, yeni destek formlarý da tarýmýn finansman açýðýný daha da derinleþtirmektedir.

Türkiye, Anlaþma’nýn de minimis hükmü uyarýnca, bir destek indirgeme taahhüdü altýnda olmamasýna karþýn, krizler sonrasý dönemde tarým desteklerini önemli oranda indirgemiþ ve tarým sektörüne 1.2 milyar $ ila 2.5 milyar $ düzeyinde yýllýk destek uygulayabilmiþtir. Üstelik desteklerin büyük çoðunluðu, arazi mülkiyetine dayalý DGD uygulamalarý çerçevesinde, üreticiye ulaþmamýþ ve tarým dýþý kanallara akmýþtýr. Tarým desteðinin AB’de yýllýk 50 milyar $ düzeyinde olmasý, Bush yönetiminin mevcut desteklere ilaveten ABD tarýmý için 85 milyar $ daha ayýrmasý, GÜ’ler ile GYÜ’ler ve EAGÜ’lerin kaynak kullanma adaletsizliðini çarpýcý bir þekilde ortaya koymaktadýr. DTÖ Anlaþmasý’nda bulunan “yoksul üreticiye girdi desteði serbestisi” ise, 1999 yýlýndan bu yana, yine Türkiye tarafýndan kullanýlmamaktadýr. Anlaþma ile % GYÜ’ler için 10 olan de minimis sýnýrýnýn indirgenmesi, Türkiye’nin zaten saðlayamadýðý iç destekler açýsýndan daha da vahim bir durum yaratacaktýr...

Çerçeve Anlaþma’nýn üçüncü ayaðý ise, dýþsatým sübvansiyonlarý alanýndadýr. GÜ’ler, dýþsatým sübvansiyonlarýnýn azaltýlmasý ve süreç içinde tümüyle kaldýrýlmasýný benimsemiþ görünmektedirler.

GÜ’lerin týkanan görüþme sürecini aþmak için kullandýklarý ve dünya kamuoyuna “büyük taviz” diye sunulan bu yaklaþým, dikkatli bir analizde, verdiði görüntüyle tamamen zýt bir sonuç üretmektedir.

ABD ve AB’nin dýþsatým sübvansiyonuna ayýrdýðý kaynak miktarý, yýllýk 15 milyar $’lar düzeyindedir. GÜ’lerin yýlda 300 milyar $ düzeyinde iç destek için kaynak kullandýðý düþünüldüðünde, toplam destekler içinde dýþsatým sübvansiyonlarýnýn görece daha az önemli olduðu açýktýr. Ýþte ABD ve AB, bu noktadan verdikler sözde tavizlerle, paraza giriþ ve iç destekler gibi iki büyük alanda, kendileri için yaþamsal önem taþýyan “ilerlemeler” saðlayacaklar...

Bütçe olanaklarý yeterli olmayan GYÜ ve EAGÜ’ler, tarýmlarýný ancak gümrük vergileri ile koruyabilmektedirler. Çerçeve Anlaþma ile açýlan süreçte, gümrük vergilerindeki hýzlý indirim, yoksul ülkelerin yoksul üreticileri için, yýkýcý sonuçlar üretecek.

Oysa GÜ’ler, bu alanda da kendi çýkarlarýna bir düzenlemeyi, Anlaþma koþulu haline dönüþtürmüþlerdir. Buna göre, GÜ’ler, tarifelerini düþük tutmak suretiyle, Özel Korunma Önlemleri uygulama hakký kazanmýþlardýr. Böylece GÜ’ler, bir malýn dýþalým fiyatýnýn o ürünün üretilebilirliðini tehdit edecek ölçüde düþük bir fiyatla pazara girmesi durumunda, dýþalýma ek vergi koyma ve hatta birtakým kýsýtlamalar getirme olanaðýna kavuþmuþlardýr. Gýda yardýmlarýnýn bile ticaret aracý haline dönüþtürüldüðü dünyada, bu “olanak” amacý dýþýnda kullanýlmaktadýr. Buna karþýlýk, içlerinde Türkiye’nin de bulunduðu GYÜ’ler, Anlaþma’nýn bu koruma hükmünden yararlanamamaktadýrlar.

Önümüzdeki süreçte, 2005 yýlý Aralýk Ayý’nda, Hong Kong’da, Çerçeve Anlaþma’nýn içinin doldurulmasýna yönelik görüþmeler baþlayacaktýr. Bu süreç, tüm çevre ülkeler için olduðu gibi, Türkiye için de, sosyolojik ve ekonomik yanlarýyla bir bütün olarak tarým sektörü açýsýndan zor günlerin habercisi niteliðindedir.

III.2 - Avrupa Birliði Ortak Tarým Politikasý “müktesebatýna uyum”: Belgelerin Ýzinde Bir Analiz

Avrupa Ekonomik Topluluðu’nu oluþturan 6 ülke, 1958 yýlý baþýnda, tarým ürünlerinde kendine yetmeyen bir yapý sergilemekteydi. “Savaþ ve açlýk” insanlarýn anýlarýndaki en korkunç öyküleri oluþturmaktaydý.

Ýþte bu ortamda oluþturulan Ortak Tarým Politikasý ve onu desteklemek üzere kurulan “Avrupa Tarýmsal Garanti ve Yönverme Fonu”, çok kýsa zaman diliminde Topluluðu önce kendine yeterli hale getirmiþ, ardýndan aþkýn üretim kapasitesi “sorunu” ortaya çýkmýþ ve Topluluk, fazla tarýmsal üretimini dýþ pazarlara pompalamak ve buna uyarlý politikalar geliþtirme sürecine girmiþtir.

Buna karþýlýk Türkiye, tersine bir yönelimle, kendine yeterliliðini yitiren ve giderek dýþa baðýmlýlýðý artan bir tarýmsal yapý göstermektedir.

Bu iki yapýnýn “uyumu”, piyasa düzenleri ve belgeler üzerinden yürümektedir. AB Komisyonu, 6 Ekim 2004 tarihinde bir Ýlerleme Raporu yayýmlamýþtýr. Sözü edilen belge, 17 Aralýk öncesi yayýmlanan son Ýlerleme Raporu olmasý açýsýndan önemlidir.

17 Aralýk 2004 tarihli Konsey kararý, Ýlerleme Raporu’nun çizdiði çerçeveyi