TÜRKİYE’NİN 34 YILDIR PEŞİNDEN GİTTİĞİ GAP HAYALİ, BİR TÜRLÜ GERÇEK OLAMADI. 2010 YILINDA TAMAMLANMASI ÖNGÖRÜLEN PROJENİN MALİYETİ 32 MİLYAR DOLAR OLARAK HESAPLANMIŞTI. ANCAK BUGÜNE KADAR AKTARILAN KAYNAKLARIN TOPLAMI BU RAKAMIN YARISINA ULAŞABİLDİ. TÜRKİYE’NİN DOĞUSUYLA BATISI ARASINDAKİ UÇURUMU GİDERECEĞİ BELİRTİLEN GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ, BİR KALKINMA HAMLESİNDEN ÇOK, SONU YAZILMAMIŞ BİR ÖYKÜYE DÖNÜŞTÜ…

TÜRKİYE’NİN EN ÖNEMLİ KALKINMA PROJELERİNDEN BİRİ OLARAK GÖSTERİLEN GAP’IN TEMELLERİ ATILALI 34 YIL OLUYOR. TOPLAM 32 MİLYAR DOLARA TAMAMLANACAK OLAN PROJE İÇİN BUGÜNE KADAR 16.6 MİLYAR DOLAR HARCANDI. YANİ GAP PROJESİNİN BİTİRİLEBİLMESİ İÇİN BİR 16.6 MİLYAR DOLARA DAHA İHTİYAÇ VAR. 2010 YILINDA TAMAMLANMASI GEREKEN PROJE BUGÜNKÜ ÖDENEKLERLE MUHTEMELEN HİÇ BİTMEYECEK. TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK KALKINMA PROJESİ BÖYLECE BİTMEYEN BİR ÖYKÜYE DÖNÜŞECEK. SORUNUN KAYNAK SIKINTISIYLA SINIRLI OLMADIĞINI SÖYLEYEN SİVİL TOPLUM ÖNDERLERİ, GAP’IN SİYASİLERİN ŞOV SAHASI OLARAK KULLANILDIĞINI, BU NEDENLE KALKINMA HEDEFİNDEN UZAKLAŞILDIĞINI BELİRTİYORLAR. EKONOMİSTLER DE TARIMA DAYALI KALKINMANIN ÇAĞIN GERİSİNDE KALAN BİR HEDEF OLDUĞUNU BELİRTEREK REVİZE EDİLMESİ GEREKTİĞİNİ SAVUNUYORLAR…

ADIYAMAN, BATMAN, DİYARBAKIR, GAZİANTEP, KİLİS, MARDİN, SİİRT, ŞANLIURFA, ŞIRNAK İLLERİNİ KAPSAYAN PROJENİN 34 YILLIK ÖYKÜSÜNE GELİNCE:

GAP, 1970’LERDE FIRAT VE DİCLE NEHİRLERİ ÜZERİNDEKİ SULAMA VE HİDROELEKTRİK AMAÇLI PROJELER OLARAK PLANLANDI.ANCAK 1980’LERDE ÇOK SEKTÖRLÜ, SOSYO-EKONOMİK BİR BÖLGESEL KALKINMA PROGRAMINA DÖNÜŞTÜRÜLDÜ. KALKINMA PROGRAMI, SULAMA, HİDROELEKTRİK, ENERJİ, TARIM, KIRSAL VE KENTSEL ALTYAPI, ORMANCILIK, EĞİTİM VE SAĞLIK GİBİ SEKTÖRLERİ KAPSIYOR. SU KAYNAKLARI PROGRAMI 22 BARAJ, 19 HİDROELEKTRİK SANTRALI VE 1.7 MİLYON HEKTAR ALANDA SULAMA SİSTEMLERİ YAPIMINI ÖNGÖRÜYOR. ORTAYA KONAN HEDEFLER, 1989 YILINDA HAZIRLANAN GAP MASTER PLANI’NDA DAHA DA BÜYÜYOR. BÖLGEDE KİŞİ BAŞINA GELİRİN YÜZDE 209 ORANINDA ARTMASI, 3.8 MİLYON KİŞİYE İSTİHDAM OLANAĞI, GAYRİ SAFİ BÖLGESEL HASILA’DA YÜZDE 445 ARTIŞ SAĞLANMASI VE YILDA 27 MİLYAR KİLOVAT-SAAT HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNİN GERÇEKLEŞMESİ ÖNGÖRÜLÜYOR.

SULAMA HEDEFİNDE YÜZDE 15’E ULAŞILAMADI

ANCAK ELDE EDİLEN BAŞARI BU HEDEFLERİN OLDUKÇA GERİSİNDE KALIYOR. 22 OLARAK PLANLANAN BARAJLARDAN SADECE 13’Ü TAMAMLANABİLDİ. SULAMA HEDEFİNİN GERÇEKLEŞME ORANI YÜZDE 15’İN ALTINDA KALDI. 1.7 MİLYON HEKTAR SULANACAK ALAN HEDEFİNİN, SADECE 203 BİN HEKTARI TUTTURULABİLDİ. ÜSTELİK SUYA KAVUŞAN ALANLARIN BÜYÜK KISMINI KAPSAYAN URFA-HARRAN OVASI’NDA AŞIRI SULAMA NEDENİYLE VERİM ARTIŞI DEĞİL, TOPRAK KAYBI YAŞANDI. 130 BİN HEKTARLIK OVANIN 30 BİN HEKTARI YANİ DÖRTTE BİRİNDEN FAZLASI AŞIRI SULAMANIN TOPRAKTA NEDEN OLDUĞU TUZLANMA YÜZÜNDEN TARIM YAPILAMAZ HALE GELDİ.

ŞANLIURFA ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI BAŞKANI ATİLLA YAZAR, HARRAN’IN BAŞINA GELENLERİ PROJENİN KADERİNDEN AYRI TUTMUYOR. VE SORUNUN PROJEYİ SİYASİ ŞOVA DÖNÜŞTÜRÜLMESİNE BAĞLIYOR: “SU OVAYA 95’DE ÇİLLER DÖNEMİNDE GELDİ. DAHA DRENAJ, ARAZİ TOPLULAŞTIRMA VB. TARLA İÇİ GELİŞTİRME HİZMETLERİNİ YAPMAYA FIRSAT BULAMADAN HARRAN’I SUYA BOĞDULAR. YILLARCA KURU TARIM YAPMIŞ ÇİFTÇİLERİ EĞİTMEK BİLİNÇLENDİRMEK DE GELMEDİ AKILLARINA. ONLAR KENDİ ŞOVLARINI YAPMAKLA MEŞGULLERDİ. OLAN TOPRAKLARIMIZA OLDU” DİYOR.

BARAJ VAR, TARLAYI SULAYACAK KANAL YOK

ÖDENEK SIKINTISI DIŞINDA PLANSIZLIKTAN KAYNAKLANAN SORUNLAR YAŞANDIĞINI ANLATAN ARZU, “İŞİN EN ZOR KISMI ATLATILDI, BÖLGEYE BARAJLAR YAPILDI. ANCAK SU KANALLARI AÇILMADIKTAN SONRA BARAJIN DEĞERİ KALMIYOR. ÜSTELİK BARAJIN EKONOMİK ÖMÜRÜ DE BOŞA HARCANIYOR” DİYOR. YATIRIMCILARIN BÖLGEYE ÇEKİLMESİ İÇİN TEŞVİK POLİTİKASININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ GEREKTİĞİNİ DE SAVUNAN ARZU, BÖLGE DIŞINDAN SERMAYE GİRİŞİ SAĞLANMASI İÇİN ÖZEL TEDBİRLER UYGULANMASINI İSTEYEREK, “GİRİŞİMCİ GAP BÖLGESİ’NE YAPACAĞI YATIRIMIN İKİ KATI ORANINDA VERGİDEN MUAF TUTULMALI” ÖNERİSİNDE BULUNUYOR.

GİRİŞİMCİ BÖLGEYİ CAZİP BULMUYOR

GÜNEYDOĞU GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ (GÜNGİAD) BAŞKANI KADİR AKBOZ DA BUGÜNE DEK YAPILANLARI “İŞADAMLARI İÇİN DOĞUYU BİR YATIRIM BİR CAZİBE MERKEZİ OLARAK GÖRMESİNE YETMİYOR” SÖZLERİYLE DEĞERLENDİRİYOR. AKBOZ, “YABANCI YATIRIMCININ ÖNÜNDEKİ BÜROKRATİK ENGELLERİN KALDIRILMASI DOĞUNUN KALKINMASINDA BÜYÜK ROL ÜSTLENECEĞİ GİBİ GAP’IN İŞLERLİĞİNİ DE SAĞLAYACAK. ANCAK MEVCUT KOŞULLAR BUNA İZİN VERMİYOR. ARAŞTIRMALARA GÖRE, BÜROKRATİK ENGELLER NEDENİYLE BÖLGEYE KAZANDIRILABİLİR 20 MİLYAR DOLARLIK SERMAYE YURTDIŞINDA BEKLİYOR” DİYOR.

GAP REVİZE EDİLMELİ

GAP’A YÖNELİK OLUMSUZ DEĞERLENDİRMELER, PROJENİN MALİYETİNİ DİKKATE ALAN EKONOMİSTLERİN CEPHESİNDE DAHA DA SERTLEŞİYOR. BU ALANDA EN KESKİN ÇIKIŞ MEHMET ALTAN’DAN GELİYOR. TÜRK HALKINI BÜYÜK BİR KÜLFET ALTINDA BIRAKAN GAP’IN ÇAĞIN DIŞINDA HEDEFLER İÇERDİĞİNİ SAVUNAN ALTAN, GAP’IN EKONOMİK DEĞİL SİYASİ BİR PROJE OLDUĞUNU SÖYLÜYOR. ALTAN, “TARIMIN GEÇERLİLİĞİNİ KAYBETTİĞİ BİR ZAMANDA YAŞIYORUZ. TOPRAĞIN SULANMASINA İLİŞKİN KALKINMA PROJELERİ GEÇMİŞTE KALDI. GAP’A HARCANIN PARAYLA ÇOK DAHA STRATEJİK, ETKİN İŞLER YAPABİLİRDİK. TÜRK HALKININ FAKİRLEŞMESİNE NEDEN OLAN BU PROJE TAMAMLANSA BİLE SÖZÜ EDİLEN HEDEFLERİN GERÇEKLEŞMESİ İMKANSIZ. ÜRETİM ARTIŞININ SAĞLANMASI DURUMUNDA BU ÜRÜNLERİ NASIL İHRAÇ EDECEĞİZ? BÖLGE İÇİN BİR İHRACAT LİMANI BİLE DÜŞÜNÜLMEMİŞ. İHRAÇ EDECEĞİMİZ PAZARLAR ARAŞTIRILMAMIŞ, İHRACATTAN KAZANACAĞIMIZ PARANIN PROJEKSİYONU BİLE YAPILMAMIŞ” DİYE KONUŞUYOR.

PROJE İÇİN BUGÜNE KADAR 16 MİLYAR DOLAR HARCANDIĞINI HATIRLATAN ALTAN, “İŞ ARTIK HIRSIZ YAKALAYAN ADAMIN HİKAYESİNE DÖNDÜ. HIRSIZI TUTSANIZ OLMUYOR, BIRAKSANIZ OLMUYOR. GAP’A HARCANAN PARA AZ DEĞİL Kİ VAZGEÇELİM. AMA YENİ ÇAĞIN IŞIĞINDA REVİZE EDİLMESİ ŞART. BİYOTEKNOLOJİ İLE NE YAPILABİLECEĞİ ÜZERİNE GİDİLMELİ. BUGÜNE DEK BÖLGEYE YAPILAN YATIRIMLARI YENİ ÇAĞIN IŞIĞI ALTINDA DEĞERLENDİRME ŞANSIMIZ VAR. YILLAR ÖNCE BELİRLENEN HEDEFLER TUTTURULAMAZ AMA HİÇ DEĞİLSE DEĞER YARATACAK AŞAMAYA GETİRİLEBİLİR. TÜRKİYE’NİN YILLARDIR SIRTINDA TAŞIMAK ZORUNDA KALDIĞI BU MALİ YÜKÜ, KAZANCA DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN PLAN YAPILMALI… REVİZYON ŞART” GÖRÜŞÜNÜ DİLE GETİRİYOR.

GRAFİK

- 1970’Lİ YILARDA SÜLEYMAN DEMİREL’İN BAŞBAKANLIĞI DÖNEMİNDE TÜRKİYE GÜNDEMİNE GİREN GÜNEYDOĞU BÖLGESİ KALKINDIRMA PROGRAMI, FIRAT VE DİCLE NEHİRLERİ ÜZERİNDEKİ SULAMA VE HİDROELEKTRİK AMAÇLI PROJELERDEN OLUŞUYORDU.

- 1977 YILINDA BU PROJELER “GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ” (GAP) OLARAK ADLANDIRILDI. ADIYAMAN, BATMAN, DİYARBAKIR, GAZİANTEP, KİLİS, MARDİN, SİİRT, ŞANLIURFA, ŞIRNAK İLLERİNİ KAPSAYAN GAP’IN BAŞLANGIÇ HEDEFİ, FIRAT VE DİCLE NEHRİ HAVZALARINDA 22 BARAJ, 19 HİDROELEKTRİK SANTRALI VE 1.7 MİLYON HEKTAR ALANDA SULAMA SİSTEMLERİ YAPIMIYLA SINIRLIYDI.

- 1980’LERDE TURGUT ÖZAL’LI YILLARDA ÇOK SEKTÖRLÜ, SOSYO-EKONOMİK BİR BÖLGESEL KALKINMA PROGRAMINA DÖNÜŞTÜRÜLDÜ.

- 1989’DA BAŞBAKANLIK’A BAĞLI GAP BÖLGE KALKINMA İDARESİ TEŞKİLATI KURULDU. VE “GAP MASTER PLANI” HAZIRLANDI. PROJE ARTIK BİR SU KAYNAKLARININ ETKİN KULLANIMI HEDEFİNDEN ÇIKIP, TARIM, SANAYİ, ULAŞTIRMA, EĞİTİM, SAĞLIK, KIRSAL VE KENTSEL ALTYAPI YATIRIMLARINI DA İÇİNE ALAN ENTEGRE BİR BÖLGESEL KALKINMA PROJESİNE DÖNÜŞTÜ. GAP’IN TAMAMLANMASIYLA BÖLGEDE KİŞİ BAŞINA GELİRİN YÜZDE 209 ORANINDA ARTMASI, 3.8 MİLYON KİŞİYE İSTİHDAM OLANAĞI, GAYRİ SAFİ BÖLGESEL HASILA’DA YÜZDE 445 ARTIŞ SAĞLANMASI VE YILDA 27 MİLYAR KİLOVAT-SAAT HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNİN GERÇEKLEŞMESİ HEDEFLENDİ. GAP’IN MEYDANA GETİRECEĞİ YÜKSEK TARIM VE SANAYİ POTANSİYELİNİN BÖLGEDE GELİR DÜZEYİNİ 5 KAT ARTIRACAĞI, 2005 BÖLGE NÜFUSUNUN YAKLAŞIK 3.5 MİLYONUNA İŞ İMKANI YARATILACAĞI DA BELİRTİLİYORDU. ANCAK TÜRKİYE’DEKİ EKONOMİK KRİZLERİN YANI SIRA ORTADOĞU’DAKİ HIZLI GELİŞMELER, IRAK AMBARGOSU VE TERÖR ÖNGÖRÜLEN HEDEFLERİN GERİSİNDE KALINMASINA NEDEN OLDU. 22 OLARAK PLANLANAN BARAJLARDAN SADECE 13’Ü TAMAMLANABİLDİ. SULAMA HEDEFİNİN GERÇEKLEŞME ORANI YÜZDE 15’İN ALTINDA KALDI. 1.7 MİLYON HEKTAR SULANACAK ALAN HEDEFİNİN SADECE 203 BİN HEKTARI SULAMAYA AÇILABİLDİ. İNŞA EDİLEN 8 HES (HİDROELEKTRİK SANTRALİ) İLE TÜRKİYE’NİN HİDROELEKTRİK ENERJİSİNİN YÜZDE 43’Ü KARŞILANDI.

- 1994’TE TANSU ÇİLLER’İN BAŞBAKANLIĞI DÖNEMİNDE YAŞANAN KRİZ İLE 2001’DE YAŞANAN KRİZLERİN ARDINDAN GAP’A AKTARILAN KAYNAKLAR AZALDI.

- 2000’Lİ YILLARDA İSE GAP’A YÖNELİK ÇALIŞMALARDA CİDDİ BİR DURAKSAMA GÖRÜLÜYOR. PROJENİN TAMAMLANABİLMESİ İÇİN YAKLAŞIK 3 MİLYAR DOLAR KAYNAK AKTARILMASI GEREKİYOR. ANCAK SON 4 YILDA GAP’A AKTARILAN PAY, 1 MİLYAR DOLARIN ALTINDA KALIYOR… ŞANLIURFA’DA İNŞAATI SÜREN HES İLE SULAMA KANALLARINI YAPIMI DIŞINDA BİR ÇALIŞMA YÜRÜTÜLMÜYOR. TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK KALKINMA PROJESİ GAP TAMAMLANMADAN SONA ERME TEHLİKESİYLE KARŞI KARŞIYA…

GAP TAMAMLANDIĞINDA/2010 YILI GAP ÖNGÖRÜLERİ

HIZLI BİR İLERLEME KAYDEDEMEMESİNE KARŞIN GAP, BÖLGE VE ÜLKE EKONOMİSİNE SAĞLAYACAĞI KATKI AÇISINDAN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ ÖNEMİNİ KORUYOR… GAP İDARESİ BAŞKANLIĞI’NIN VERİLERİNE GÖRE PROJE TAMAMLANDIĞINDA;

- SULAMA VE ENERJİ FAYDASI İLE ULUSAL EKONOMİYE TOPLAM 3.7 MİLYAR DOLAR/YIL KATKI SAĞLAYACAĞI ÖNGÖRÜLÜYOR.

- YAKLAŞIK 8 MİLYAR TL/HA OLAN TOPLAM SULAMA MALİYETİNE KARŞIN SULU TARIMDAN NET GELİRİN 2 MİLYAR TL/HA OLACAĞI TAHMİN EDİLİYOR.

- SULAMA PROJELERİNİN 4 YILDA KENDİNİ AMORTİ EDECEĞİ BELİRTİLİYOR.

- PROJENİN TAMAMLANMASIYLA BİRLİKTE TÜRKİYE GENELİNDE BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİNİN YAKLAŞIK 2 KAT ARTARAK 2.7 MİLYAR DOLARDAN 5.6 MİLYAR DOLARA ÇIKACAĞI ÖNGÖRÜLÜYOR. BÖLGENİN BİTKİSEL ÜRETİME KATKISININ YÜZDE 11.3’TEN YÜZDE 20.6’YA YÜKSELECEĞİ TAHMİN EDİLİYOR.