BUĞDAY DOSYASI  

Türkiye, birçok ürünün yetiştirilmesine imkan veren iklim ve ekolojik özellikleri nedeniyle tarımsal üretim açısından avantajlı bir ülke olup, toplam istihdamın %24,6`sı tarım sektöründe yer almaktadır. 

Türkiye`de hububat ekim alanlarındaki en belirgin artış 1951-60 döneminde olmuştur. Bu artış Marshall Planı çerçevesinde tarımda yaşanan hızlı traktörleşmeye bağlı olarak mera alanlarının sürülmesiyle sağlanmıştır. Hububat üretiminde 1950`li yıllardaki artışlar ekim alanlarındaki genişlemeden, 1970`lerden sonraki artışlar ise verimdeki yükselmeden kaynaklanmıştır. 

Buğday ekim alanları ve üretimindeki ilk önemli artış 1936-40 döneminde Buğday Koruma Kanunu nedeniyle olmuştur. Ekim alanındaki artışların yeniden hızlanması 1950`lerden sonra başlamış; 1951-55 döneminde 6,  1961-65`te 7,8, 1976-80`de 9,3 milyon hektara ulaşmıştır.  

1946-60 döneminde görülen artışlarda 1949`dan sonra traktör sayısının hızla artması etkili olmuştur. Ekim alanları 1991-95 döneminde 9,6 milyon hektara ulaşmış; ancak bu dönemden sonra gerilemeye başlayarak 2006-2010 döneminde 8,1 milyon hektara düşmüştür.

1986-90 döneminde 18,9 milyon yon olan üretim, 2005-2010 dönemi ortalaması olarak yıllık 19 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Başka bir ifadeyle buğday üretimi 30 yıldır yerinde saymaktadır. Türkiye`de çeşit sayısındaki fazlalığa karşın; buğday verim ve üretiminde belirgin artışlar sağlanamamaktadır. Ekim alanlarının tarla alanları üst sınırına ulaşması ve üretimin kurak koşullarda yapılması; verimi ve dolayısıyla üretim düşürmektedir. Öte yandan bu dönemde tahıllarda verimlilik ve maliyet sorunlarını çözmek için ciddi bir çaba gösterilmediği öne sürülebilir.  

Ülkemiz dünyanın önde gelen un ihracatçılarından biridir. Bu nedenle iç tüketimin yanı sıra, sektördeki en önemli hububat talebi un fabrikalarından gelmektedir. Ayrıca yem sanayi ve ihracata konu olan beyaz et sektörünün de hububat talebi olmaktadır. 

Türkiye yüzölçümünün %30`u (23,8 milyon hektar) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %65,5`i (15,6 milyon hektar) tarla bitkilerine ayrılmıştır. Bu alanın da yaklaşık %74`ünde (11,5 milyon hektar) hububat ekilmektedir. Hububat ekim alanı içerisinde %67,2`lik pay ile ilk sırada buğday, %23,7`lik payla ikinci sırada arpa ve %5,7`lik payla mısır üçüncü sırada yer almaktadır. Bu ürünleri sırasıyla çavdar, çeltik, yulaf ve tritikale izlemektedir. 

Buğday üretimi, ülkemizin her bölgesinde yapılmaktadır. Bu nedenle buğday, tarla bitkileri içerisinde ekiliş alanı ve üretim miktarı bakımından ilk sırayı almaktadır. Son 20 yılda buğday ekim alanları 7,5- 9,8 milyon hektar arasında; üretimi ise 17,2 – 22,05 milyon ton arasında değişmiştir. Ülkemizde artan nüfusla birlikte buğday talebi de artmaktadır. Ekmek, bulgur, makarna, irmik, bisküvi, nişasta ve buğdaya dayalı diğer unlu mamuller tüketimi dikkate alındığında buğday tüketimimiz 18-18,5 milyon ton düzeyindedir.

Türkiye`de Hububat Alanları 

Son 14 yıla bakıldığında buğday ekim alanlarının 7,5–9,4 milyon hektar arasında; üretim miktarının ise 17,2–22,1 milyon ton arasında değiştiği görülmektedir. 2007 yılında yaşanan kuraklık nedeniyle üretim 17,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. TÜİK`e göre 2013 yılında buğday üretimi 22,050 milyon ton olup; 2014 yılı itibariyle 19,0 milyon tona düştüğü tahmin edilmiştir. 

Yıllar İtibariyle Buğday Üretimi 

Buğday Türkiye`nin her bölgesinde yetiştirilebilmekle birlikte özellikle Orta Anadolu Bölgesi`nde yaygın olarak üretilmektedir. Nitekim 2013 yılı ekmeklik buğday üretiminde %36`lık pay ile ilk sırada Orta Anadolu Bölgesi yer almaktadır. Orta Anadolu`yu %15 oranıyla Marmara Bölgesi ve %14 oranıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi izlemektedir. Üretimden en az pay %7 ile Doğu Anadolu ve Ege Bölgeleri almaktadır. Makarnalık buğday üretiminde ise ilk sırayı %46`lık payla Güneydoğu Anadolu Bölgesi almakta, ikinci sırada Orta Anadolu Bölgesi (%28), üçüncü sırada ise Ege Bölgesi (%13)  yer almaktadır. 

Bölgeler Bazında Buğday Üretimi (2013 yılı, Bin ton) 

Buğday üretimi bakımından kendine yeterli düzeyde olan Türkiye`de, bazı yıllar olumsuz iklim koşullarına bağlı olarak üretimde ve kalitede yaşanan sorunlardan dolayı talep karşılanamamakta ve ithalat yapılmaktadır. Buğday ithalatı 2002 yılında 1 milyon 117 bin ton olarak gerçekleşmiş; 2011 yılında ise son yılların en yüksek seviyesi olan 4 milyon 755 bin tona ulaşmıştır.

 Türkiye`nin Yıllar İtibariyle Buğday İthalat Miktarları 

2011 yılında buğday ithalatının yüksek olmasının temel nedeni, 25 Şubat–1 Mayıs 2011 tarihleri arasında buğdayın gümrük vergisi oranının %130`dan %0`a indirilmesidir. 2013 yılında buğday ithalat miktarı ise 4 milyon 53 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 

Buğday ithalatının büyük çoğunluğu navlun ve rekabetçi fiyat avantajına bağlı olarak Rusya Federasyonu, Kazakistan, ABD ve Ukrayna`dan yapılmaktadır. 

2002-2013 DÖNEMİNDE GİRDİ FİYATLARI 4 KAT ARTTI 

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı`nın verilerine göre; 2002-2013 yıllarını kapsayan dönemde kimyasal gübre fiyatları cinsine göre %240-%320 düzeyinde artmıştır. Aynı dönemde karma yem ve mazot fiyatlarındaki artış ise %300`ü bulmuştur. 

Yıllara Göre Tarımsal Girdilerin Fiyatlarındaki Değişmeler 

TMO 2013 yılında ekmeklik buğdayın fiyatı 720 TL/ton olarak açıklanmıştır. Buna göre, 2002–2013 yıllarını kapsayan dönemde ekmeklik buğdayın fiyatı %210 düzeyinde artmıştır. Buna karşılık (daha önce açıklandığı şekilde) kimyasal gübre ve mazot fiyatlarındaki ortalama artış ise %300`ü bulmuştur. 

 TMO`nun Belirlediği Buğday Müdahale Alım Fiyatları Değişimi 

Kaynak: TÜİK ve Uluslararası Hububat Konseyi (IGC: International Grains Council)