<İ>ZEYTİN PİYASASI DENETLENMELİ; TÜRKİYE İNSANI DA AB VATANDAŞLARI GİBİ, SAĞLIKLI, TEMİZ ZEYTİN YİYEBİLMELİDİR.

İLHAN DEMİRÖZ
(ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBE BAŞKANI)

ZEYTİN TARIMI 6 BİN YILDAN BERİ YAPILMAKTADIR, ANCAK YAPILAN ARKEOLOJİK ÇALIŞMALARDA, EGE DENİZİ'ndeki Santorini adasında 39 bin yıllık zeytin ağacı fosillerine rastlanmıştır. Yine yapılan bir arkeolojik çalışma, İzmir'İN URLA İLÇESİ YAKINLARINDA BULUNAN ANTİK KLAZOMENAİ KENTİNİN, ZAMANININ ÖNEMLİ BİR ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİM MERKEZİ OLDUĞUNU GÖSTERMİŞTİR.

AKDENİZ BİTKİSİ OLAN ZEYTİNİN, TÜRKİYE'de Doğu Akdeniz' DEN BAŞLAYARAK BATI KARADENİZ'e kadar uzanan geniş sahil şeridi ile deniz ikliminden etkilenen iç bölgelere kadar, oldukça geniş bir bölgeyi kaplayan yetişme alanı vardır. Zeytinin anavatanının Anadolu olduğu buradan Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya'YA KADAR YAYILDIĞI, BİRÇOK ARAŞTIRMACILAR TARAFINDAN DOĞRULANMAKTADIR. DÜNYA'da en önemli zeytin üreticisi ülkeler arasında İspanya, İtalya, Yunanistan, Portekiz, Tunus, Türkiye, Suriye, Fas ve Cezayir sayılmaktadır. Türkiye dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, yağlık zeytin ile zeytinyağı üretiminde ise 4. büyük üretici konumundadır.

Dünyada yaklaşık on milyon hektar arazi üzerinde 900 milyondan fazla zeytin ağacı bulunmakta ve bu ağaçların yüzde 98'İ AKDENİZ ÜLKELERİNDE BULUNMAKTADIR. ZEYTİN AĞACI, İKLİM VE KÜLTÜR ÖZELLİKLERİNE BAĞLI ALARAK BİR SENE ÇOK, BİR SENE AZ ÜRÜN VERİR. ÜRÜNÜN BOL OLDUĞU YILLARDA 1,3 MİLYON TONLUK MİKTAR İLE DÜNYA ZEYTİN ÜRETİMİNİN YÜZDE 10'u ülkemizde gerçekleştirilir.

Zeytinden elde edilen en önemli ürün olan zeytinyağı, dünyada yılda 1,6-2,6 milyon ton dolayında üretilmekte ve bunun yüzde 75-80 kadarı üretici ülkeler tarafından tüketilmektedir. Geriye kalan yüzde 20-25'LİK KISIM İSE, MİLLETLERARASI PAZARLARA SUNULMAKTADIR. ÜLKEMİZDEKİ ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ İSE, YILLARA GÖRE 40 BİN İLE 200 BİN TON ARASINDA DEĞİŞMEKTEDİR.

İNSAN SAĞLIĞI YÖNÜNDEN ÖNEMİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR, İNSAN VÜCUDU İÇİN EN SAĞLIKLI YAĞIN ZEYTİNYAĞI OLDUĞUNU ORTAYA KOYMAKTADIR. ÖZELLİKLE HEM KALP VE DAMAR SERTLİĞİ VE HEM DE KANSER RİSKİNİ AZALTMA AÇISINDAN TÜKETİMİ EN ÇOK ÖNERİLEN YAĞ, ZEYTİNYAĞIDIR. ZEYTİNYAĞININ YÜKSEK MİKTARLARDA TÜKETİLDİĞİ AKDENİZ ÜLKELERİNDE, KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE KANSER VAKALARININ DAHA DÜŞÜK ORANLARDA OLMASI DİKKAT ÇEKİCİDİR. ZEYTİNYAĞININ KANSER OLUŞMA RİSKİNİ AZALTMASI İSE, BÜNYESİNE KONAN FENOLLERİN GÜÇLÜ ANTİOKSİDAN TESİRİNE BAĞLANMAKTADIR.

BU KADAR ÇOK FAYDASI OLAN VE ÜLKEMİZDE BOL MİKTARDA ÜRETİLEN ZEYTİNYAĞI, İNSANLARIMIZ TARAFINDAN NE YAZIK Kİ YETERİNCE TÜKETİLMEMEKTEDİR. KİŞİ BAŞINA YILLIK ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ; YUNANİSTAN'da 21, İtalya'DA 12, İSPANYA VE TUNUS'ta 10, Suriye'DE 6 VE PORTEKİZ'de 5 kilogram iken, ülkemizde sadece 1 kilogram seviyesindedir.

Türkiye'DE ZEYTİN ÜRETİMİ

ÜLKEMİZDE MEVCUT TARIM ALANLARININ YAKLAŞIK YÜZDE 3'ünü zeytinlikler oluşturmaktadır. Devlet İstatistik Enstitüsü'NÜN RAKAMLARINA GÖRE, ÜLKEMİZDE 100 MİLYONA YAKIN ZEYTİN AĞACI BULUNMAKTADIR; BUNLARIN YÜZDE 90 KADARI MEYVE VERMEKTEDİR. ÜRETİLEN ZEYTİNİN YAKLAŞIK YÜZDE 80'i yağlık, yüzde 20'Sİ SOFRALIK OLARAK DEĞERLENDİRİLMEKTEDİR. SOFRALIK OLARAK DEĞERLENDİRİLEN ZEYTİNLERİN YÜZDE 85 KADARI SİYAH, YÜZDE 15 KADARI İSE YEŞİL ZEYTİN OLARAK İŞLENMEKTEDİR. SOFRALIK ZEYTİN ÜRETİMİNDE MARMARA BÖLGESİ BAŞTA OLMAK ÜZERE BUNU SIRASI İLE EGE, GÜNEYDOĞU ANADOLU VE AKDENİZ BÖLGESİ İZLEMEKTEDİR. AVRUPA BİRLİĞİ'nin toplam sofralık zeytin ihtiyacının yaklaşık yarısı Ülkemizden sağlanmaktadır. İri kalitede sofralık zeytin üretimi Güney Marmara'NIN GEMLİK VE MUDANYA YÖRESİ'nde yoğunlaşmıştır. Bölge, üretimde Ege'DEN SONRA 2. SIRAYI ALMAKTADIR.

ÜLKEMİZDE YAKLAŞIK 400 BİN ÇİFTÇİ AİLESİ GEÇİMİNİ TÜMÜYLE ZEYTİNCİLİKTEN SAĞLAMAKTA VE 1.2 MİLYON TARIM İŞÇİSİ ZEYTİNCİLİK DOLAYISIYLA İŞ OLANAĞI BULMAKTADIR. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜ BÜTÜN OLARAK DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE, 6-7 MİLYON YURTTAŞIMIZ GEÇİMİNİ BU SEKTÖRDEN SAĞLAMAKTADIR. 2004 YILINDA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE YÜZDE113.2 ARTIŞLA 25.2 MİLYON DOLARA ULAŞMIŞTIR. SEKTÖR BU DÖNEM İÇERİSİNDE EN FAZLA İHRACATI SIRASIYLA ABD (11.2 MİLYON DOLAR), İTALYA (9.1 MİLYON DOLAR), İSPANYA (8.7 MİLYON DOLAR), KANADA (4.1 MİLYON DOLAR) VE SUUDİ ARABİSTAN'a (1.6 milyon dolar) gerçekleştirmiştir. Zeytin ağacının özelliğinden kaynaklanan periyodisiteden dolayı zeytin üretimi yıllara göre inişli çıkışlı bir grafik izlemekte ve üretime bağlı olarak bir yıl düşük (yok yılı) bir yıl bol (var yılı) ürün alınmaktadır. Bu durum, dışalım ve dışsatımı doğrudan etkilemektedir.

• Zeytin bahçelerinin ortalama büyüklüğü 12.5 dekardır. Böylesine küçük bahçelerde çağdaş teknolojileri kullanma imkânı yoktur. Ayrıca zeytin işleyen tesislerin kapasiteleri de çok küçüktür. Örneğin İspanya'DA EN KÜÇÜK İŞLETME 10 BİN TONLUKTUR. BİZDE DE 5 BİN TONDAN KÜÇÜK İŞLETMELERE İZİN VERİLMEMELİDİR. FİDAN OLARAK TÜM ÜLKEDE GEMLİK ZEYTİNİ DİKİLMEKTEDİR. AMA KIVIRCIK GEMLİK ZEYTİNİNİ YURT DIŞINA SATMA İMKâNI BULUNMAMAKTADIR. DEVLET, ÜRETİM PLANLAMASI YAPARAK, NE KADAR YAĞLIK, NE KADAR SOFRALIK ZEYTİN YETİŞTİRİLECEĞİNE KARAR VERMELİ VE ÜRETİCİYİ BUNA GÖRE YÖNLENDİRMELİDİR. DIŞ PAZARLAR AZ TUZLU ZEYTİN İSTEMEKTE; TÜRKİYE TÜKETİCİSİ DE ARTIK AZ TUZLU ZEYTİN TALEP ETMEKTEDİR. BU NEDENLE AZ TUZLU ZEYTİN ÜRETMELİYİZ. ZEYTİN PİYASASI DENETLENMELİ; TÜRKİYE İNSANI DA AB VATANDAŞLARI GİBİ, SAĞLIKLI, TEMİZ ZEYTİN YİYEBİLMELİDİR. ÇÜNKÜ KÖYLERDEKİ ZEYTİN HAVUZLARININ YAKLAŞIK YÜZDE 90'ında sağlıksız koşullarda üretim yapılmaktadır.
• Türkiye yaklaşık 50 bin ton zeytin ihraç edebilmektedir. Satılan zeytinin yüzde 80'İ 4 ÜLKEYE GİTMEKTEDİR. ZEYTİN SATILAN ÜLKE SAYISI VE İHRACAT MİKTARINI ACİL OLARAK ARTIRILMALIDIR. İTALYA, BİZDEN DÖKME OLARAK ALDIĞI ZEYTİNYAĞINI KUTULADIKTAN SONRA TÜM DÜNYAYA SATARAK PARA KAZANMAKTADIR. BİZ İSE DÜNYA ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI PAZARLARINDA ETKİN ROL ALARAK PARA KAZANACAĞIMIZA, İÇ PİYASADA BİRBİRİMİZİ KANDIRMAYI TERCİH ETMEKTEYİZ. ZEYTİNYAĞININ HERHANGİ BİR KATEGORİSİNDEKİ YASAK, DÜNYADA YALNIZCA TÜRKİYE'de uygulanmaktadır. Bu nedenle, dökme zeytinyağı ihracatının önündeki engeller kaldırılmalıdır.
• Dünyanın en önemli zeytinyağı üreticisi Avrupa Birliği'NDE, ZEYTİNYAĞI, ORTAK TARIM POLİTİKASI KAPSAMINDA DESTEKLENMEKTE VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİCİSİNE TON BAŞINA 1.300-1.400 DOLARA VARAN YARDIMLARDA BULUNULMAKTADIR.

TÜRKİYE'de zeytin ve zeytinyağı sektörü, tarımdan sanayiye, sanayiden pazarlamaya kadar bir zincir içerisinde, önemli yan ürünleriyle birlikte; sanayide, ticarette, tarımda önemli bir ağırlığa sahiptir ve 8-10 milyon kişinin geçimine katkıda bulunan bir istihdam alanıdır.

Türkiye'DE ZEYTİNCİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN, FİDAN ÜRETİMİNDEN PAZARLAMAYA KADAR AVRUPA BİRLİĞİ'nde uygulanan destek modelinin yerleştirilmesi, örneğin yeni dikimlerin teşviki, eski zeytinliklerin gençleştirilmesi, Avrupa Birliği'NDEKİNE BENZER FİYAT VE PRİM POLİTİKALARININ UYGULANMASI, HASATTA MAKİNELEŞMEYE GEÇİLMESİ GEREKMEKTEDİR. ÜLKEMİZDE ZEYTİNLİKLERİN YÜZDE 75-80'inin meyilli alanlarda bulunması nedeniyle ilaçlama ve gübrelemenin yeterince yapılamaması ve dünya pazarlarında artan talepler de göz önüne alınarak organik ürün yetiştiriciliğine geçilmesi gerekmektedir.