FINDIK RAPORU (2016)
FINDIK RAPORU (2016)
Fındık meyvesi insan yaşamında ve sağlığında oldukça önemli yer tutan besin maddelerinden bir tanesidir. Bilimsel kaynaklara göre, 100 gr. fındık 634 kalorilik enerji vermekte, bir insanın günlük protein ihtiyacının % 22 sini karşılamaktadır. Mineral maddelerce (Fe, Mg, Cu, Mn, K, P, Zn ve Ca) zengin olan fındık, kemik gelişimi ve sağlığı açısından da oldukça önemli bir besindir. Fındık, vitamin B1, B6 ve doğal antioksidan olan vitamin E içeriği açısından, diğer bitkisel yağlardan sonra en iyi ikinci kaynaktır. Dünya`da üretilen fındık % 80 oranında çikolata sanayinde dilinmiş, kıyılmış, öğütülmüş biçimde, % 10-12 oranında pastacılık-bisküvi-unlu mamuller sektörlerinde, %3-4 oranında çerez (snack) olarak, kalanı dondurma sektöründe ve yağ sanayinde kullanılmaktadır. Yağ çıkarılması ile ortaya çıkan küspe, yüksek oranda protein içermesi nedeniyle (%38-45) hayvan yemi olarak yem sanayinde değerlendirilmektedir. Ayrıca, fındıkkabuğu çeşitli sanayi kollarında (sunta, yer muşambaları, plastik, boya, parlatma yağı vs.) hammadde olarak kullanılırken, fındık yaprağı ise tabii gübre olarak fındık bahçelerine veya diğer tarım alanlarına geri dönmektedir.
Yaklaşık beşbin yıldır bilinen fındık, meyvesinden odununa kadar birçok yerde insanlığa büyük yararlar sağlamaktadır. Fındık meyvesi dışında, fındığın kabuğu da özellikle fındık yetiştirilen bölgelerde çok değerlidir ve yüksek kalorili bir yakacak olarak kullanılmaktadır.
DÜNYA`DA FINDIK SEKTÖRÜ
YETİŞTİRİCİLİK ALANLARI VE FINDIK ÜRETİMİ
Dünya`da bademden sonra en yaygın yetiştiriciliği yapılan fındığın yabani çeşitleri, kuzey yarım kürenin ılıman iklim kuşağında ki her bölgede bulunmaktadır. Kültür çeşitleri ise daha çok Türkiye, İtalya, İspanya, ABD, Çin, İran, Yunanistan, Fransa, Azerbaycan, Rusya, Kırgızistan, Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna, Tunus, Macaristan, Kıbrıs ve Kamerun`da yetiştirilmektedir. Dünya`da toplam fındık alanı, son 6 yılın verileri incelendiğinde 800-880 bin hektar arasında değiştiği görülmektedir. Bu miktarın % 80`ni Türkiye`de, %8`i İtalya, %3`ü Azerbaycan ve %2`si Gürcistan topraklarındadır.
TABLO 1. DÜNYA`DA FINDIK ALANLARI (he)
| Ülkeler | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014* | Oran (%) |
| Türkiye | 642.866 | 667.865 | 696.964 | 701.407 | 702.144 | 701.141 | 77 |
| İtalya | 70.256 | 70.492 | 70.492 | 57.992 | 70.492 | 71.200 | 8 |
| Azerbaycan | 22.193 | 23.242 | 23.242 | 23.968 | 23.242 | 23.000 | 3 |
| Gürcistan | 12.000 | 15.500 | 15.500 | 12.400 | 15.500 | 18.000 | 2 |
| ABD | 11.614 | 11.938 | 11.938 | 11.890 | 11.462 | 12.500 | 1 |
| İspanya | 14.536 | 13.803 | 14.067 | 14.000 | 15.000 | 15.000 | 2 |
| Diğerleri | 33.000 | 34.900 | 35.100 | 57.186 | 40.000 | 63.350 | 7 |
| Toplam | 806.465 | 837.740 | 867.303 | 878.843 | 877.840 | 904.191 | 100 |
Kaynak: Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü-Fındık Raporu.*2014 verisi AB Fındık Danışma Kurulu toplantısı 2015.
TABLO 2. DÜNYA FINDIK ÜRETİMİ (Kabuklu/Ton)
| Ülkeler | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | Ortalama | Oran |
| Türkiye | 500.000 | 600.000 | 430.000 | 660.000 | 549.000 | 412.000 | 525.200 | 68 |
| İtalya | 85.000 | 87.200 | 140.000 | 84.000 | 100.000 | 80.000 | 96.000 | 13 |
| Azerbaycan | 30.000 | 25.000 | 55.000 | 40.000 | 35.000 | 25.000 | 35.000 | 5 |
| Gürcistan | 27.000 | 40.000 | 30.000 | 28.000 | 40.000 | 35.000 | 33.300 | 4 |
| ABD | 42.600 | 24.500 | 35.000 | 32.000 | 40.200 | 36.300 | 35.100 | 4.5 |
| İspanya | 18.000 | 20.000 | 22.000 | 16.000 | 18.000 | 19.500 | 18.900 | 2.5 |
| Diğerleri | 20.000 | 27.000 | 27.000 | 25.000 | 25.000 | 25.000 | 24.800 | 3 |
| Toplam | 722.600 | 823.700 | 739.000 | 885.000 | 807.200 | 632.800 | 768.300 | 100 |
Kaynak: FAO, TMO-Fındık raporu, 2010-2014
Dünya`da fındık üretimi, 1960`lı yıllarda yaklaşık 250 bin ton dolayında iken son 6 yıllık üretim ortalaması 769.433 ton` dur. Bu süreçte üretim 632 bin ton ile 885 bin ton arasında değişiklik göstermiştir. Dünya fındık üretiminin yaklaşık % 70`ini gerçekleştiren Türkiye`yi, alan miktarında olduğu gibi sırasıyla İtalya, Azerbaycan ve Gürcistan izlemektedir.
İHRACAT
Dünya`da fındık tüketiminin büyük bir bölümü (%91) Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleştirilmekte ve önemli ölçüde (%80`i) çikolata ve şekerleme sanayiinde hammadde olarak kullanılmaktadır. Dünya fındık ihracatının son 6 yıllık ortalaması 660.890 tondur. Türkiye`nin bu süreçte ki payı ortalama %76`dır. Fındık ihracatçısı diğer ülkeler sırasıyla İtalya, Gürcistan, ABD, Azerbaycan, Almanya, İspanya`dır. Bununla birlikte üretici olmamalarına rağmen ithal ettiği fındığı iç fındık veya işlenmiş olarak ihraç eden Avrupa ülkeleri Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika, İsviçre`dir.
TABLO 3. DÜNYA FINDIK İHRACATI (Yıllık -kabuklu-Ton)
| ÜLKELER | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2013 (%) |
| Türkiye | 441.972 | 504.610 | 487.532 | 531.488 | 549.314 | 505.056 | 72.2 |
| İtalya | 31.157 | 30.130 | 28.510 | 28.320 | 34.263 | 37.785 | 4.5 |
| Azerbaycan | 24.334 | 17.006 | 25.804 | 20.500 | 20.830 | 556 | 2.7 |
| Gürcistan | 28.670 | 23.216 | 38.184 | 27.106 | 57.889 | 38.674 | 7.6 |
| Almanya | 7.184 | 7.646 | 9.868 | 5.658 | 10.072 | 0 | 1.3 |
| İspanya | 6.745 | 4.323 | 5.559 | 4.652 | 5.096 | 4.761 | 0,7 |
| ABD | 32.214 | 13.337 | 19.967 | 3.142 | 31.308 | 39.082 | 4.1 |
| Fransa | 4.744 | 5.249 | 4.607 | 2.024 | 4.937 | 5.350 | 0,7 |
| Diğerleri | 15.582 | 26.654 | 62.232 | 17.016 | 47.243 | 26.186 | 6,2 |
| Toplam | 592.602 | 632.171 | 682.263 | 639.906 | 760.952 | 657.450 | 100 |
Kaynak: FAO, TMO Fındık Raporu, 2010-2014
İTHALAT
Dünyadaki en büyük fındık ithalatçısı ülkeler İtalya, Almanya, Fransa, Rusya, Belçika ve İsviçre`dir. İthalatta ki toplam payları %55`dir. Çikolata ve şekerleme sanayinin gelişmiş olduğu bu ithalatçı ülkeler, aynı zamanda fındığın ikamesi olan bademin de en önemli alıcısı konumundadır. Kanada`nın da son yıllarda fındık ithalatını artırdığı (%8.8) görülmektedir. Dünya`da son 6 yılın fındık ithalatı ortalaması 458.385 tondur.
TABLO 4. DÜNYA FINDIK İTHALATI (Yıllık Bazda-Kabuklu/Ton)
| Ülkeler | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2014 (%) |
| İtalya | 102.610 | 83.458 | 94.904 | 94.790 | 115.959 | 126.519 | 28,3 |
| Almanya | 72.364 | 65.156 | 70.752 | 57.106 | 81.514 | 65.225 | 14.6 |
| Fransa | 31.788 | 56.004 | 58.165 | 57.784 | 54.180 | 38.773 | 8,6 |
| Belçika | 13.590 | 15.272 | 48.463 | 13.944 | 14.604 | 9.492 | 2,1 |
| Rusya | 18.249 | 22.102 | 28.166 | 26.358 | 18.370 | 9.605 | 2,2 |
| İsviçre | 20.163 | 18.996 | 19.149 | 17.502 | 20.072 | 2.134 | 0,5 |
| Hollanda | 6.394 | 7.230 | 7.384 | 7.110 | 7.742 | 6.433 | 1.4 |
| Çin | 19.191 | 5.200 | 12.630 | 1.334 | 16.759 | 6.242 | 1,4 |
| Polonya | 13.130 | 14.054 | 15.021 | 20.624 | 17.686 | 15.221 | 3.4 |
| Kanada | 10.668 | 17.488 | 21.549 | 22.240 | 24.449 | 39.039 | 8,8 |
| Vietnam | 15.773 | 13.383 | 9.330 | 340 | 5.651 | 9.962 | 2.2 |
| İspanya | 11.693 | 11.123 | 10.126 | 10.496 | 12.210 | 9.268 | 2.1 |
| Avusturya | 4.797 | 5.217 | 6.366 | 5.062 | 5.778 | 4.748 | 1.1 |
| Mısır | 6.435 | 8.457 | 4.746 | 7.156 | 6.212 | 4.670 | 1.1 |
| Diğerleri | 71.504 | 84.882 | 81.108 | 89.287 | 137.105 | 99.144 | 22,2 |
| Toplam | 418.349 | 428.022 | 487.859 | 431.133 | 538.291 | 446.657 | 100 |
Kaynak FAO, TMO Fındık Raporu-2014
TÜRKİYE`DE FINDIK SEKTÖRÜ
ALAN VE ÜRETİM
İlk kez Doğu Karadeniz Bölgesi`nde başlayan kültür ırkı fındık yetiştiriciliği; devletin 1964 yılından sonra fındığa alım güvencesi vermesi, diğer ürünlere göre daha az emekle yetiştirilen bir ürün olması, bölgeden yapılan göçler gibi etkenlerden dolayı, önce Batı Karadeniz Bölgesi`nde, daha sonra ise diğer coğrafi bölgelerimizde yayılmıştır. TÜİK verilerine göre, 2015 yılında 702 bin 628 hektarlık alanda fındık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dikim alanlarının % 60.2`ini oluşturan 422.717 hektarlık alan, fındık tarımının yoğun olarak yapıldığı Doğu Karadeniz Bölgesi`nde yer almaktadır.
Fındık tarımı yapılan bölgeler üç gruba ayrılır. a) I. Standart Bölge: Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin b) II. Standart Bölge: Samsun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Bolu, Düzce, Bartın, Sakarya ve Kocaeli c) Çerezlik Bölge: Başta İstanbul ve Bursa olmak üzere 33 kadar ilimizi kapsamaktadır.
TABLO 5. BÖLGELERE GÖRE TÜRKİYE FINDIK DİKİM ALANLARI (Dekar)
| BÖLGELER | 2000 | 2005 | 2010 | 2014 | 2015 | Oran (%) |
| Doğu Karadeniz | 3.233.060 | 3.849.020 | 3.964.491 | 4.228.450 | 4.227.176 | 60,2 |
| Batı Karadeniz | 853.760 | 1.260.100 | 1.266.155 | 1.310.843 | 1.321.951 | 18,8 |
| Doğu Marmara | 1.382.510 | 1.415.380 | 1.422.027 | 1.444.667 | 1.449.701 | 20,6 |
| İstanbul | 21.830 | 21.740 | 21.617 | 21.856 | 21.861 | 0,4 |
| Orta-Doğu Anadolu | 2.900 | 2.700 | 2.700 | 4.000 | 4.000 | --- |
| Batı Marmara | 660 | 500 | 842 | 846 | 842 | ---- |
| Akdeniz | 260 | 510 | 732 | 677 | 674 | --- |
| Ege | - | 30 | 56 | 45 | 45 | --- |
| Orta Anadolu | - | - | 29 | 29 | 29 | --- |
| TOPLAM | 5.495.000 | 6.550.000 | 6.678.649 | 7.011.413 | 7.026.279 | 100 |
Kaynak: Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü -2015 yılı Fındık Raporu
TABLO 6. TÜRKİYE`DE FINDIK YETİŞTİRİLEN İLLER (2015)
| İLLER | ÜRETİCİ SAYISI | ALAN (He) | ÜRETİM(Ton) | ORAN % |
| Artvin | 6.189 | 8.665 | 6.314 | 1.0 |
| Bartın | 4.286 | 6.000 | 6.765 | 1.1 |
| Bolu | 778 | 1.089 | 366 | 0.05 |
| Düzce | 44.775 | 62.685 | 69.344 | 10.7 |
| Giresun | 83.651 | 117.111 | 105.023 | 16.25 |
| Gümüşhane | 573 | 802 | 723 | 0.1 |
| Kastamonu | 5.336 | 7.471 | 5.213 | 0.9 |
| Kocaeli | 5.758 | 8.062 | 7.530 | 1.2 |
| Ordu | 162.274 | 227.183 | 200.938 | 31.10 |
| Rize | 2.576 | 3.607 | 1.303 | 0.2 |
| Sakarya | 51.856 | 72.598 | 82.708 | 12.8 |
| Samsun | 64.731 | 90.623 | 90.857 | 14.0 |
| Sinop | 1.215 | 1.701 | 1.175 | 0.2 |
| Tokat | 2.001 | 2.802 | 3.511 | 0.5 |
| Trabzon | 46.678 | 65.350 | 39.126 | 6.0 |
| Zonguldak | 16.852 | 23.593 | 22.572 | 3.5 |
| 16 İl Toplamı | 499.529 | 699.341 | 643.468 | 99.6 |
| Diğer İller toplamı | 2.347 | 3.287 | 2.532 | 0.4 |
| Türkiye Toplam | 501.876 | 702.628 | 646.000 | 100 |
Kaynak: TÜİK-GTHB,2015
Türkiye`de 33 ilde fındık yetiştiriciliği yapılmasına karşılık ticarete konu olan yetiştiriciliğin tümüne yakını Ordu, Giresun, Samsun, Trabzon, Düzce, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Bartın, Kocaeli, Sinop, Gümüşhane, Kastamonu ve Rize illerinde gerçekleştirilmektedir. 2001/3267 Sayılı BKK kararı gereği 14 il ve 105 ilçede, 2011/ 1424 ve 2014 /7253 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları gereği ise 2015 yılından itibaren de 16 il 123 ilçede yasal olarak fındık dikimine izin verilmiştir (Bolu ve Tokat illeri ilave edilmiştir). En fazla dikim alanı ve üretime sahip illerimiz Giresun, Ordu, Samsun Sakarya ve Trabzon`dur.
Ülkemizde son on beş yıllık ortalama fındık üretimi 561 bin ton olmakla birlikte, 2008 yılında 801 bin ton, 2012`de 660 bin ton, 2014 yılında, 450 bin ton, 2015 yılında ise 646 bin ton üretim gerçekleşmiştir. Ortalama dekara verim ise 64 kg`dan 92 kg`a yükselmiştir. 2016 yılı fındık üretimi rekoltesinin de iklim şartları ve doğal afetler sebebiyle 468 bin ton olacağı GTHB tarafından açıklanmıştır.
Türkiye`de dekar başına verim ABD ve Gürcistan gibi üretici ülkelerden daha düşüktür. FAO`ya göre; dekar başına fındık verimi Türkiye`de 156 kg iken, ABD`de 252 kg, Gürcistan`da 199 kg, İtalya`da 147 kg ve İspanya`da ise 99 kg`dır. Türkiye`nin fındık veriminde yıllara göre önemli değişiklikler görülmektedir. İklim koşulları, gerekli kültürel işlemlerin yeterince yapılmaması ve fındıkta görülen periyodisite gibi etkenler verimdeki dalgalanmayı arttırmaktadır.
Fındık bahçelerinin genelde yaşlı olması, ocakların ise sık dikili olmasından dolayı Trabzon, Giresun ve Ordu illerinde ki bahçelerin verim düzeyi Kocaeli, Sakarya ve Düzce illerinin verim düzeyine göre daha düşüktür. Sakarya ve Düzce illerinde üreticilerin işletme büyüklükleri ve verim düzeylerinin daha yüksek olması, bölgede dikim alanlarının hızla genişlemesine yol açmaktadır. 2001 yılında 555 bin hektar olan fındık alanı, 2005 yılında 655 bin hektara, 2010 yılında 667 bin hektara ve nihayetinde 2015 yılında 702.600 hektara ulaşmıştır. Buna karşılık üretimde bu yıllar arasında önemli ölçüde dalgalanmaların olduğu görülmektedir. Son 15 yılda üretim 350 bin ton ile 800 bin ton arasında değişim göstermiştir.
TABLO 7. YILLAR İTİBARİYLE FINDIK ALANLARI, ÜRETİM VE VERİM
| Yıllar | Alan (Ha) | Üretim (Ton) | Ortalama Verim (Kg/da)* |
| 2001 | 555.000 | 625.000 | 113 |
| 2002 | 560.000 | 600.000 | 107 |
| 2003 | 600.000 | 480.000 | 80 |
| 2004 | 650.000 | 350.000 | 54 |
| 2005 | 655.000 | 530.000 | 81 |
| 2006 | 666.226 | 661.000 | 99 |
| 2007 | 663.817 | 530.000 | 80 |
| 2008 | 663.192 | 800.791 | 121 |
| 2009 | 642.866 | 500.000 | 78 |
| 2010 | 667.865 | 600.000 | 90 |
| 2011 | 696.964 | 430.000 | 62 |
| 2012 | 701.407 | 660.000 | 94 |
| 2013 | 702.144 | 549.000 | 78 |
| 2014 | 701.141 | 450.000 | 64 |
| 2015 | 702.628 | 646.000 | 92 |
| 2016** | 702.628 | 468.000 |
|
Kaynak: TÜİK. ** GTHB Bakan Faruk Çeliğin 12.7.2016 tarihinde ki fındık rekoltesi ile ilgili açıklaması.
* Ülke verim ortalaması ülke genelindeki fındık üretimi yapılan toplam alan üzerinden elde edilen değeridir.
TÜKETİM
Ülkemizin fındık iç tüketimi son 15 yılda 60-130 bin ton arasında değişmektedir. Ortalama yıllık tüketim 80-90 bin ton civarındadır. Yetersiz tanıtım ve bilgi eksikliği, fiyatların yüksek bulunması, çerez olarak tüketiminin yaygın olmaması ve ikame ürünlerin fazlalığı gibi faktörler, yurt içi tüketimin arttırılmasında ki önemli engelleri oluşturmaktadır. Üretilen fındığın % 15-20`si yurt içinde tüketilmekte, geri kalanı ise ihraç edilmektedir. Kişi başına tüketim ise 500-600 gram seviyelerinde olduğu tahmin edilmektedir.
TABLO 8. DÜNYA VE TÜRKİYE FINDIK TÜKETİMİ (Kabuklu)( ton/yıl)
| YILLAR | DİĞER ÜLKELER | TÜRKİYE | TOPLAM TÜKETİM |
| 2001 | 636.000 | 80.000 | 716.000 |
| 2002 | 642.000 | 80.000 | 722.000 |
| 2003 | 628.000 | 70.000 | 698.000 |
| 2004 | 594.000 | 60.000 | 654.000 |
| 2005 | 638.500 | 60.000 | 698.000 |
| 2006 | 735.310 | 80.000 | 815.310 |
| 2007 | 705.438 | 80.000 | 785.438 |
| 2008 | 748.740 | 100.000 | 848.740 |
| 2009 | 733.200 | 90.000 | 823.200 |
| 2010 | 810.000 | 100.000 | 910.000 |
| 2011 | 744.000 | 100.000 | 844.000 |
| 2012 | 810.000 | 130.000 | 940.000 |
| 2013 | 780.000 | 120.000 | 900.000 |
| 2014 | 745.000 | 80.000 | 825.000 |
| 2015* | 770.000 | 90.000 | 860.000 |
Kaynak :Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Fındık Raporu - 2015
FINDIK PİYASASINDA FİYAT OLUŞUMU
Fındık fiyatları üretici fiyatları, tüketici fiyatları, borsa fiyatları ve ihracat fiyatları olmak üzere dört başlık altında toplanmaktadır. İç piyasalarda görülen fiyat farklılıkları, genel olarak, bölgeden bölgeye değişen fındık kalitesinden kaynaklanmaktadır. Örneğin, Giresun fındığı daha kaliteli olması nedeniyle diğer bölge fındıklarına göre daha yüksek fiyatlıdır.
İç piyasalarda ki fındık fiyatları aynı zamanda ihracat fiyatlarını da etkilemektedir. Üreticinin fındığı düşük fiyattan satmak yerine, fiyatların yükseleceği beklentisiyle elinde tutması, hasat başında düşük olan fiyatların dönem ortalarına doğru piyasada ki arz düşüklüğüne bağlı olarak yükselmesine neden olmakta, ürününü elinde tutan üreticilerin fiyatların yükselmesi sonucu, ürünü piyasaya sürmesinin ardından, arzın artması ile birlikte fiyatlar tekrar düşme eğilimine girmektedir.
Bununla birlikte dünya fındık fiyatlarının belirlenmesinde Türkiye`de oluşan fındık fiyatları da etkin rol oynamaktadır. İhraç fiyatlarının yüksek olması durumunda, Türkiye`nin en büyük rakipleri olan İtalya ve İspanya, AB`nin sağladığı destekler ve nakliye avantajlarını kullanarak daha düşük fiyatla satış yaparak stoklarını eritmektedirler. Bu nedenle de devir stokları genelde Türkiye`de oluşmaktadır.
İHRACAT
Türkiye`de üretilen fındığın %15-20 kadarı iç piyasada tüketilmekte, %80-85`i ise ihraç edilmektedir. Türkiye 2001-2014 yılları arasında ortalama 242 bin olan iç fındık ihracatı gerçekleştirmiştir.
Türkiye`nin fındık ihracatında AB`nin payı 2001 yılı verilerine göre % 81 iken bu oran 2013 yılında % 72 seviyesine gerilemiştir. Bunun nedeni ihracat yapılan ülke sayısının son yıllarda artmasıdır. İhracattaki son 5 yıl ortalamasına göre ilk sırayı % 22 ile Almanya ikinci sırayı ise % 21 ile İtalya almaktadır. Diğer önemli pazarlar sırasıyla; Fransa, Avusturya, Belçika, İsviçre, Hollanda ve Rusya`dır. Yıllık ithalat miktarımız ise 1.000-4.000 ton arasında değişmektedir.
TABLO 9. FINDIK ÜRETİM, İHRACAT VE İTHALAT MİKTAR VE DEĞERLERİ
| Yılı | Üretim | İhracat * | İthalat | |||
| (Ton/Kabuklu Fındık) | (Ton/İç) | (Bin $) | İhracatFiyatı ($/kg)(iç) | (Ton) | (Bin $) | |
| 2001 | 625.000 | 255.893 | 636.029 | 2,49 | 1.104 | 3.624 |
| 2002 | 600.000 | 255.918 | 593.691 | 2,33 | 2.966 | 8.037 |
| 2003 | 480.000 | 223.262 | 915.616 | 4,10 | 1.820 | 4.706 |
| 2004 | 350.000 | 194.593 | 1.554.156 | 7,98 | 1.255 | 6.361 |
| 2005 | 530.000 | 239.365 | .952.767 | 8,16 | 2.129 | 19.429 |
| 2006 | 661.000 | 248.633 | 1.262.427 | 5,08 | 3.379 | 27.867 |
| 2007 | 530.000 | 207.287 | 1.589.548 | 7,67 | 3.822 | 23.427 |
| 2008 | 800.791 | 244.628 | 1.178.101 | 4,82 | 3.031 | 23.286 |
| 2009 | 500.000 | 218.714 | 1.378.691 | 6,31 | 2.762 | 15.443 |
| 2010 | 600.000 | 281.331 | 1.783.568 | 6,34 | 1.701 | 10.842 |
| 2011 | 430.000 | 229.628 | 1.819.726 | 7,92 | 3.079 | 22.255 |
| 2012 | 660.000 | 301.193 | 1.750.440 | 5,81 | 2.134 | 15.358 |
| 2013 | 549.000 | 267.642 | 1.981.442 | 7,40 | 3.814 | 20.685 |
| 2014 | 450.000 | 217.427 | 2.799.530 | 12,87 | 2.717 | 21.714 |
| 2015 | 646.000 | 234.984 | 2.160.890 | 9,20 | 4.030 | 46.876 |
| 2016* | 468.000 | - |
|
|
|
|
Kaynak: TUİK, Giresun Ticaret Borsası.* GTHB Tahmini rekolte.
TABLO 10.FINDIK İHRACATI YAPILAN ÜLKELER
|
ÜLKELER | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | |||||
| Değer (1000 $) | % | Değer (1000 $) | % | Değer (1000 $) | % | Değer (1000 $) | % | Değer (1000 $) | % | |
| ALMANYA | 410.232 | 23,3 | 381.815 | 21,1 | 325.561 | 23,2 | 534.547,99 | 23,1 | 714.028,49 | 25,2 |
| İTALYA | 331.676 | 18,8 | 326.351 | 18,1 | 248.842 | 17,8 | 577.117,57 | 24,9 | 573.039,34 | 20,2 |
| FRANSA | 222.414 | 12,6 | 223.538 | 12,4 | 163.050 | 11,6 | 194.860,60 | 8,4 | 291.218,70 | 10,3 |
| KANADA | 71.395 | 4,1 | 73.810 | 4,1 | 46.835 | 3,3 | 69.692,31 | 3,0 | 107.768,64 | 3,8 |
| AVUSTURYA | 61.788 | 3,1 | 68.570 | 3,8 | 54.485 | 3,9 | 88.649,27 | 3,8 | 104.783,65 | 3,7 |
| İSVİÇRE | 60.879 | 3,5 | 62.395 | 3,5 | 43.339 | 3,1 | 76.955,67 | 3,3 | 109.428,08 | 3,9 |
| BELÇİKA | 59.908 | 3,4 | 59.521 | 3,3 | 40.464 | 2,9 | 73.643,64 | 3,2 | 102.397,98 | 3,6 |
| POLONYA | 53.764 | 3,1 | 76.425 | 4,2 | 48.617 | 3,5 | 66.717,62 | 2,9 | 140.791,11 | 4,9 |
| UKRAYNA | 53.339 | 3,0 | 47.381 | 2,6 | 41.443 | 2,9 | 32.739,62 | 1,4 | 16.451,55 | 0,6 |
| HOLLANDA | 52.939 | 3,0 | 50.351 | 2,8 | 42.064 | 3,0 | 69.748,67 | 3,0 | 78.989,06 | 2,8 |
| RUSYA | 44.651 | 2,5 | 41.827 | 2,3 | 40.518 | 2,9 | 52.216,97 | 2,3 | 40.543,20 | 1,4 |
| DİĞER ÜLKELER | 336.126 | 19,1 | 393.477 | 21,8 | 305.255 | 21,8 | 476.346,69 | 20,6 | 554.261,22 | 19,6 |
| Toplam | 1.759.111 | 100 | 1.805.461 | 100 | 1.400.473 | 100 | 2.313.236,63 | 100 | 2.833.701,02 | 100 |
Kaynak: TİM İhracat Rakamları
Türkiye`de Uygulanan Politikalar -Mevzuatlar
Ülkemizde fındık üretim ve pazarlama faaliyetleri uzun yıllar Fiskobirlik kanalıyla gerçekleştirilmiştir. Fiskobirlik, sektörün ortak kooperatifleri aracılığı ile üreticilerden aldığı fındığı en iyi şartlarda değerlendirmek ve üreticilerin tarımsal faaliyetleri ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile 28 Temmuz 1938 yılında kurulmuştur. Fiskobirlik ve bağlı Kooperatifler, 28 Temmuz 1938 tarihinden 30 Nisan 1985 tarihine kadar 2834 sayılı, 30 Nisan 1985 tarihinden 16 Haziran 2000 tarihine kadar 3186 sayılı ve 16 Haziran 2000 tarihinden itibaren ise 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun ve bu Kanunlara istinaden Bakanlar Kurulunca çıkartılan Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliği Ana Sözleşmeleri` ne göre faaliyetlerini sürdürmektedir.Anılan Kanun ve Ana Sözleşme hükümleri gereği, Fiskobirlik ve bağlı Kooperatifler fındık alım ve satımlarını 1964 yılına kadar kendi nam ve hesabına gerçekleştirmiş olup, bu tarihten itibaren çıkartılan Bakanlar Kurulu Kararnameleri ile 1994 yılına kadar doğrudan veya dolaylı olarak Hazine adına fındık alım satımını gerçekleştirmiştir. 1994 yılından 2000 yılına kadar da DFİF` den kredi kullanılarak fındık alımı yapılmıştır. 2002 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile Hazine adına fındık alımı yapmış, 2003 yılından itibaren tamamen kendi nam ve hesabına fındık alım satımını gerçekleştirmiştir. Ancak ; 4572 Sayılı Kanunu`nun geçici 1/A maddesi gereği, Yeniden Yapılandırma Programı kapsamında sürdürdüğü faaliyetlerini 03.01.2006 tarihinden itibaren (Yeniden Yapılandırma programından çıkarıldığı için) 4572 sayılı yasa ve Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Ana sözleşmesi hükümlerine göre özerk olarak sürdürmeye başlamıştır.(1)
Dikim Alanlarına İlişkin Politikalar
Fındık üretiminin en uygun alanlarda yapılması ve üretimin talepteki gelişmelere göre yönlendirilmesini düzenlemek amacıyla, 16.06.1983 tarihinde 2844 sayılı Fındık Üretiminin Planlanması ve Dikim Alanlarının Belirlenmesi Hakkında Kanun çıkarılmıştır. Fındık üretimine izin verilecek alanlar ise, Kanundan 10 yıl sonra yayımlanan 07.01.1993 tarih ve 93/3985 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiştir. 23.12.1994 tarih 94/6519 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında 93/3985 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile fındık üretimine izin verilen alanların dışında kalan alanlarda yapılacak söküm karşılığı ödenecek tazminat ile ilgili hususlar düzenlenmiştir. Ancak, kaynak sıkıntısı nedeniyle bahse konu Kararlar uygulanamamıştır.
2000`li yıllara gelindiğinde, tarım sektöründe başlatılan yapısal uyum çalışmalarını desteklemek amacıyla Dünya Bankası ile yapılan görüşmeler neticesinde, 12.07.2001 tarihinde Tarım Reformu Uygulama Projesi İkraz Anlaşması imzalanmıştır. Proje kapsamına, fındık üretiminden vazgeçerek alternatif ürün yetiştirecek üreticilere destek sağlanması da gündeme alınmıştır.
Ancak, 2001-2005 yıllarında uygulamaya konulan alternatif ürün ve söküm uygulaması kapsamında ilk yıl için 200 $/da (65 $/da söküm karşılığı), takip eden yıllar için 135 $/da ödeme öngörülmesine rağmen, yaklaşık 400 ha büyüklüğünde bir alanda söküm yapılması için 340 üreticiden başvuru alınabilmiştir.
2009 yılında fındık Stratejisinin bir parçası olarak 2001/3267 sayılı Kararnamede değişiklik yapan 2009/15531 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile fındık dikim alanları yeniden belirlenmiştir. Artvin, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kocaeli , Ordu, Rize, sakarya, Samsun, Sinop, Trabzon, Zonguldak Bartın, Gümüşhane illeri ve ilçelerinin 1 inci ve 2 nci sınıf tarım arazilerinde, %6`dan daha az eğimli 3 üncü sınıf tarım arazilerinde, fındık bahçesi tesis edilmesine ve yenilenmesine izin verilmeyeceği hüküm altına alınmıştır. 750 metre rakımın üzerindeki tarım arazileri için getirilen sınırlandırma kaldırılmış, Son olarak, 2011/1424 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, Artvin`in Hopa ve Murgul, Sakarya`nın Kaynarca, Bartın`ın Ulus, Kastamonu`nun Doğanyurt ve Samsun`un Alaçam, Asarcık, Atakum, Bafra, Canik, İlkadım, Ondokuzmayıs, Tekkeköy ve Yakakent İlçeleri de fındık üretimine izin verilen alanlara dahil edilmiştir.
Müdahale Alımları
Tarım satış kooperatif ve birliklerine ilişkin hükümleri düzenlemek ve bu kuruluşların yeniden yapılanması için yasal bir çerçeve oluşturarak, etkin ve sürdürülebilir bir şekilde özerk ve malî yönden bağımsız kılmak amacıyla, 1 Haziran 2000 tarih ve 4572 sayılı "Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında" Kanunu çıkarılmıştır. Bu kapsamda Fiskobirlik özerkleştirilmiş ve alım faaliyetlerine devam etmiştir. Fiskobirlik kurulduğu tarihten itibaren 2002 yılına kadar devlet adına fındık alımı ile görevlendirilmiştir.
2006 yılında Fiskobirlik`in yaşadığı mali sıkıntılar ve 2005 yılının üretici borçlarını ödeyememesi ve bunun yanında bozulan piyasa düzeni içerisinde üreticilerin beklentilerine bağlı olarak 2006/2007 sezonunda, fındık üreticisinin mağduriyetinin giderilmesi ve fiyat hareketlerinden korunması amacıyla, 2006/10865 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü (TMO) fındık alımı ile görevlendirilmiştir. TMO`nun fındık alım görevi Temmuz 2009`da açıklanan yeni fındık stratejisi doğrultusunda, 2009/15202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sona erdirilmiştir. TMO 3 yıl fındık alımı yapmıştır. Fiskobirlik 2006 yılından itibaren çok düşük miktarlarda alım gerçekleştirmiştir. 2015 yılı sonu alım miktarı 1000 ton civarındadır.
TABLO 11. YILLAR İTİBARİYLE FINDIK ALIM MİKTARI VE FİYAT
|
YILLAR | Fiskobirlik Alım Miktarı (kg) | Alım bedeli (Bin TL.) | Fiskobirlik alım fiyatı (krş/kg) | Serbest piyasa fiyatı (krş/kg) |
| 2001/02 | 128.863.552 | 195.675.773,09 | 1,50 - 1,625 | 1,40 - 1,90 |
| 2005/06 | 50.996.453 | 366.480,40 | 7,05 - 7,45 | 2,20 - 6,50 |
| 2010/11 | 366.634 | 1.659.343,51 | 4,55 - 4,85 | 3,60 - 4,00 |
| 2011/12 | 53.987 | 336.954,51 | 6,75 - 7,00 | 3,85 - 7,80 |
| 2012/13 | 60.243 | 298.281,52 | 4,75 - 5,00 | 3,90 - 5,20 |
| 2013/14 | 182.382 | 1.361.801,96 | 7,00 - 7,50 | 8,8 - 10,3 |
| 2014/15 | 608.383 | 9.247.108,88 | 14,90 | 16,35 - 17,50 |
| 2015/2016* | 997.729 | 9.980.962,92 | 10,00-13,00 | 9,90 - 13,80 |
| 2016/2017 |
|
|
|
|
Kaynak: Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Fındık Raporu.*Fiskobirlik , 31/1/2016
Yaşanan don olayları sonunda 2014 yılında fındık üretimi 412 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Ortalama dekara verim ise 59 kg olmuştur. Fındığın kilogram fiyatı 2014 yılı sonu itibariyle 14 TLye çıkmıştır. Ağustos 2015 sonu itibariyle serbest piyasada 1 kg fındığın fiyatları Giresun`da 11.5-12.45 Krş, Düzce`de 11.05-11,50 krş, Akçakoca`da 11.05-11.50 krş, Ünye`de 11.50 -11.75 krş, Ordu`da 11.30-11.50 krş, Trabzon`da 11.50-12.00 TL`dir. Verim düşüklüğü nedeniyle, çiftçilerin 2016 yılı fındık alım fiyat beklentisi bir önceki yıldan daha yüksektir.
Fındık Stratejisi Dönemi Uygulamaları
2009/15201 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ortaya konulan yeni fındık stratejisinde ruhsatlı alanlarda üretim yapan fındık yetiştiricilerimize "Alan Bazlı Gelir Desteği", ruhsatsız alanlarda fındık yetiştiriciliği yapanlara ise alternatif ürünlere geçmeleri halinde "Telafi Edici Ödeme" yapılması kararlaştırılmıştır.
2013/4245 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yeni fındık stratejinin 2012-2014 döneminde de sürdürülmesi kararlaştırılmış; bu kapsamda;
1. 22/11/2001 tarihli ve 2001/3267 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Fındık Alanlarının Tespitine Dair Karar ile belirlenen ve ruhsat verilen sahalarda fındık yetiştiriciliği yapan fındık üretici belgesine sahip, kamu kurum ve kuruluşları hariç, gerçek ve tüzel kişilere 2012 yılı ürünü için 150 TL/da, 2013 yılı ürünü için 160 TL/da ve 2014 yılı ürünü için 170 TL/da alan bazlı gelir desteği ödemesi yapılması,
2. Fındık Alanlarının Tespitine Dair Kararın 1 inci maddesinde belirtilen il ve ilçelerdeki (14 il,105 ilçe), birinci sınıf, ikinci sınıf ve % 6`dan daha az eğimli üçüncü sınıf tarım arazilerinde ruhsatsız fındık bahçelerini sökerek alternatif ürüne geçen kamu kurum ve kuruluşları hariç gerçek ve tüzel kişilere, 2012-2014 yılları arasında telafi edici ödeme desteği yapılmasına karar verilmiştir.
Telafi Edici Ödeme Desteği Uygulamaları;
a) 2012 yılı için başvuranlara, ilk yıl için 300 TL/da, ikinci ve üçüncü yıllarda ise her bir yıl için 150 TL/da olmak üzere üç yılda toplam 600 TL/da,
b) 2013 yılı için başvuranlara, ilk yıl için 300 TL/da, ikinci yıl için 150 TL/da olmak üzere iki yılda toplam 450 TL/da,
c) 2014 yılı için başvuranlara ise 300 TL/da olarak belirlenmiştir.
2015 yılında Telafi edici ödeme desteği uygulaması yapılmamıştır.
2015 yılında Alan Bazlı Gelir Desteği ödemesi uygulaması; 9.11.2015 tarihinde 2015/8215 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ruhsat verilen sahalarda fındık yetiştiriciliği yapan ve fındık üretici belgesine sahip, kamu kurum ve kuruluşları hariç, gerçek ve tüzel kişilere 2015 yılı ürünü için 170 TL/de alan bazlı gelir desteği ödemesi yapılmasına karar verilmiştir.
Bu yıl verim düşüklüğü dikkate alındığında, 2016 yılı için de alan bazlı destek ödemesi ve telafi edici ödeme desteği uygulamalarının yapılması fındık çiftçileri için oldukça önemlidir.
Fındıkta Ürün Borsacılığı Uygulamaları
Fındık üreticileri geçmiş dönemde piyasaya sürdükleri fındığı ya Fiskobirlik depolarında ya TMO depolarında, ya da alıcının (fındık tüccarı veya sanayicileri) işletmelerinde satmıştır. Tüccar ve sanayici ya da aracıların kendi aralarında yapmış oldukları alım-satımlarda teslim her iki tarafın işletmesinde de yapılabilmiştir.
Uzun yıllar Fındık alım-satımları çok sayıda alıcı ve satıcının bir araya geldiği ortam ve mekanlarda gerçekleşmemiştir. Fındık ürünü için Türkiye normlarında borsada alım-satım kültürü oluşmamıştır. Özellikle 2009 ürünü hasat döneminden sonra, rekolte fazlalığı oluşmadığından günümüzde üreticinin işletmesinde (deposu, evi, harmanı) teslimat yapılmaktadır.
Fındık konusunda TOBB ve TMO ortaklığı ile kurulan TMO-TOBB Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Sanayi ve Ticaret A.Ş. (LİDAŞ) 2010 yılında lisans alarak faaliyete başlamıştır. Ünye ve Düzce pilot bölge seçilerek, Ünye`de 25 bin ton ve Düzce`de 10 bin ton kapasiteli depolarla 2012 yılında hizmet vermeye başlamıştır. Bu yıl içinde Ünye`de 35 ton, Düzce`de 900 kg fındık alınabilmiştir. Ünye`de 18 aylık faaliyet sonunda laboratuvarın kimyasal ve mikro biyoloji bölümünde ise hiç işlem yapılmamıştır. Fiziksel olarak ise 6 tahlil işlemi gerçekleştirilmiştir. Gelinen bu noktada şirket 2013 yılında faaliyetlerine son vermiştir.
Lisanslı depoculuk ile ilgili bu olumsuz örnek, sisteme olan ilgiyi kötü etkilemiş olmakla birlikte, lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı ile vadeli işlem borsası kurulması, fındık ürünü için olmazsa olmaz olarak görülmektedir. Arz fazlasının yaşanacağı ilk hasat döneminde yine gündemde ki yerini alması beklenmektedir. Sistemin hukuksal altyapısının hazır olduğu bilinmektedir. Yalnızca, tarafların inanmaları ve destek olmaları halinde işleyen bir sistem tekrar kurulabilir.
Lisanslı Depoculuk Modelinin Uygulanabilirliği
Fındık ürününde, kamunun piyasalarda tümüyle çekilmesine yönelik bir politika uygulanmamalıdır. Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsalarının geliştiği ülkelerde, tarım piyasalarına müdahale edilerek alım yapılmakta ve oluşturulan kamu stoku lisanslı depolarda depolanmaktadır. Ürün fiyatlarının düşmesi halinde üretici ürününü kredi fonuna veya lisanslı depo işletmeciliğine başlangıçtaki fiyattan satabilmekte, dolayısıyla fiyat düşmelerinden olumsuz etkilenmemektedir. Aynı sistemin ülkemizde de uygulanması gerekmektedir.
SEKTÖRE İLİŞKİN ÖNERİLER
Fındık tarımı Karadeniz Bölgesi`nde yaklaşık 2 milyon üreticinin geçim kaynağını oluşturmaktadır. Öte yandan fındık, toprak erozyonunu ve olabilecek heyelanları önleyerek topraklarımızın korunmasında büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla aşağıdaki önerilerin dikkate alınması üreticilerimiz ve ülke çıkarlarımız açısından çok önemlidir:
- Ekonomik ömrünü tamamlamış fındık bahçeleri iklim ve arazi koşullarına göre yenilenmelidir.
- Alan bazlı destekleme ödemelerine, verim ve kaliteyi ön planda tutan modelle devam edilmelidir.
- Organik tarım-iyi tarım uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır.
- 2000 yılında sözde özerkleştirme yasası olarak çıkarılan 4572 sayılı Kooperatifler Kanununun şirketler lehine olan hükümleri kaldırılmalıdır.
- Fiskobirlik üretimden pazarlamaya kadar zincirin her halkasına sahip olacak şekilde ve fındık üreticilerinin yönetimlerini demokratik olarak belirleyecekleri bir yapıya kavuşturulmalıdır.
- Siyasetten arındırılmış ve gerçek sahibi üreticilerin olduğu güçlü bir kooperatif birliği fındığın geleceği açısından çok önemlidir.
- Fındık üreticilerinin, bağımsız olarak sendikal örgütlenmesini sağlayacak iç hukuk düzenlemeleri yapılmalı; Ziraat Odaları, Birlikler vb. çiftçi örgütleri demokratik yapılara kavuşturulmalıdır.
- Lisanslı Depoculuk faaliyetleri şirketlere kazandırmaya yönelik değil, fındık üreticilerinin yararına olacak şekilde etkin hale getirilmelidir.
- Tarım Sigortaları Yasası şirketlerin kazancını artırmak için değil, fındık üreticilerinin zor günlerinde yardımcı olmak amacıyla yeniden düzenlenmelidir.
- Avrupa Birliğinin yalnızca Türkiye`ye kabuklu ve naturel fındıkta uyguladığı % 3 gümrük vergisi sıfırlanmalıdır.
- Fındık üreticileri eksiksiz sosyal güvenceye kavuşturulmalıdır.
- Çocuk işçiliği konusunda Çalışma Bakanlığı ile ILO`nun yaptığı çalışmalar net şekilde ortaya konulmalıdır.
- Mevsimlik tarım işçilerinin özellikle barınma koşullarında yapılan iyileştirmeler, çocuk işçi çalıştırmama konusunda yapılan çalışmalar olumlu karşılanmakla birlikte halen devam eden düşük ücret ve sosyal güvence sorunları çözüme kavuşturulmalıdır.
- Rekolte çalışmaları tek (elden) merkezden yapılmalıdır.
- Bizzat tarımsal faaliyette bulunmayan, verimliliği ilke edinmeyen, ikamet adresi ve sosyal güvencesi bakımından çiftçilik yapma olanağı bulunmayan kişiler, üreticilere yönelik desteklerden yararlandırılmamalıdır.
Kaynaklar:
1. http://www.fiskobirlik.org.tr/tarihcemiz/
2. http://www.tarim.gov.tr/sgb/Belgeler/SagMenuVeriler/BUGEM.pdf
3. www.fao.org
5. Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2015 Fındık Raporu
6. TMO Fındık Raporu
ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI
