SELMA ŞİMŞEK BEKTAŞ

TÜRKİYE'de mevcut gıda analiz laboratuvarlarının birçoğunda temel analizler yeterince yapılamıyor. Tarım Bakanlığı altyapı güçlendirmeye çalışırken, uzmanlar kaynakların artırılmasına ihtiyaç olduğunu belirtiyorlar.

Türkiye, son olarak kuş gribi kriziyle bir kez daha gündeme gelen gıda güvenliği konusunda Avrupa standartlarına erişebilmek için bir dizi "ödevi" yapmak zorunda. Bunların arasında gıda güvenliği zincirinin en önemli halkası olan laboratuvarlar da yer alıyor. Nitekim yaklaşık bir yıl önce AB Komisyonu'NUN HAZIRLADIĞI BİR RAPOR TÜRKİYE'de laboratuvarlar konusunda önemli eksiklerin bulunduğunu ortaya koymuştu.

Türkiye'DE ŞU ANDA TOPLAM 39 İL KONTROL LABORATUVARLARININ YANI SIRA 23 ADET ÖZEL GIDA KONTROL LABORATUVARI BULUNUYOR. KAMU LABORATUVARLARI HER TÜRLÜ HİZMETİ VERMELERİNE KARŞIN ÖZEL LABORATUVARLAR TARIM BAKANLIĞI’NIN TERCİHİ İLE İTHALAT, İHRACAT NUMUNELERİNİN ANALİZLERİYLE YETKİLENDİRİLDİKLERİ GİBİ ÖZEL TALEPLERİ DE KARŞILAYABİLİYORLAR.

PEKİ EKSİKLER NELER? UZMANLARA GÖRE EN BÜYÜK SIKINTI ALT YAPIDA. YANİ HEM TEKNİK ANLAMDA YETERLİ DONANIM YOK HEM DE NİTELİKLİ ELEMAN AÇIĞI VAR. YAPILAN ANALİZLERİ, TEMEL VE ÖZEL ANALİZLER OLMAK ÜZERE İKİ GRUBA AYIRAN UZMANLARA GÖRE, TÜRKİYE’DE TEMEL ANALİZLER KAPSAMINDA YER ALAN FİZİKSEL-KİMYASAL ANALİZLER KONUSUNDA BİLE SIKINTI VAR. ÖTE YANDAN GIDA GÜVENLİĞİNİN EN KRİTİK ANALİZLERİ ARASINDA GÖSTERİLEN MİKROYOBİYOLOJİK ANALİZLER İSE YETERİNCE SIKLIKTA VE YAYGINLIKTA YAPILAMIYOR. BU ANALİZLER ARASINDA RUTUBET, KÜL, PROTEİN, ŞEKER, AFLATOKSİN, PH GİBİ MADDELERİN ANALİZLERİ BULUNUYOR. ÖTE YANDAN DİOKSİN, PESTİSİTLER, AKRİLAMİN, KALINTI İZLEME, GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR (GDO), TOKSİNLER, AĞIR METALLER GİBİ ÖZEL ANALİZLERE GELİNCE BUNLARIN ÇOK AZI TÜRKİYE’DE YAPILABİLİYOR BAZILARI İSE HİÇ YAPILMIYOR.

AB'den maddi destek

Laboratuvarlar konusunda bir süredir yeterlilik testlerini zorunlu kılmak ve akreditasyonu yaygınlaştırmak gibi önemli çalışmalar yürüten Tarım Bakanlığı, AB ile ortak projelerle ve aldığı desteklerle mevcut laboratuvarların rehabilitasyonunu tamamlamaya çalışıyor. Bu çalışmalardan biri de AB ve bakanlık ortaklığında 1997 yılında başlatılan Gıda Denetim Hizmetlerinin Desteklenmesi Projesi. 2002 yılına kadar yerel kaynaklarla yürütülen proje, bu yıldan sonra fiilen işlerlik kazanmış durumda. Projenin toplam bütçesi 14 milyon 123 bin euro ve bunun 4 milyon eurosu yerel katkı olarak gerçekleşti. Bakanlık yetkililerinin verdiği bilgilere göre bu proje sayesinde 14 adet il kontrol laboratuvarı kuruldu ve Bursa Gıda Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne 2004’te 9 milyon euroluk 122 çeşit ve 667 adet alet ve ekipman hibe edildi. Ayrıca yine bu proje kapsamında 36 personel yurtdışında eğitim çalışmalarına katıldılar.

Sırada Referans Laboratuvarı var

Bakanlığın en büyük projelerinden biri de Ankara’da kurulacak olan Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı. Projenin toplam bütçesinin yaklaşık 7 milyon euro olduğunu belirten bakanlık yetkilileri, bunun 1,6 milyon eurosunun yerel katkı olacağını söylüyorlar. Uzmanlar ise kurulacak bu laboratuarın, Türkiye’de önemli bir eksikliği kapatacağını belirtiyorlar. Çünkü burası mevcut laboratuvarların merkezi olarak çalışacak ve uzmanlık isteyen, Türkiye’de yapılmayan bir takım özel analizler konusunda yoğunlaşacak.

En az 40 milyon dolar gerek

Bugün temel analizleri yapabilen bir laboratuvarı kurmak için en az 2 milyon dolar gerektiğini belirten Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu üyesi Fatih Taşdöğen’e göre Türkiye’deki laborutuvarların eksikliklerini tamamlamak içinse en az 40 milyon dolar gerekiyor. Çünkü Türkiye’de temel analizlerin tamamını yapan 3 ya da 4 laboratuvar bulunuyor. Bu tür laboratuvarları ülke çapında yaygınlaştırılması gerektiğini belirten Taşdöğen, ithalat ve ihracat merkezlerinde de teknik donanımı daha güçlü laboratuvarlara ihtiyaç olduğunu vurguluyor. AB destekleriyle bu sorunların aşılamayacağını öne süren Taşdöğen, bu konuda ulusal kaynakların ortaya çıkarılması gerektiğini belirtiyor.

Devlet laboratuvarları uzmanlaşmalı

Laboratuvar hizmetlerinin geliştirilmesi için devlet laboratuvarlarının uzmanlık alanlarına yoğunlaşması gerektiğini belirten Kalite Sistem Laboratuvarlar Grubu Genel Sekreteri ve Türk Laboratuvarları (Türk-Lab) Yönetim Kurulu üyesi Samim Saner, böylece sistemin aksayan yönlerinin tamamlanacağını belirtiyor. Saner, "Çünkü devlet AB destekleri gibi fonları kullanarak mevcut laboratuvarları uzmanlaştırabilir. Özel laboratuvarların bu tür imkanları olmadığı gibi, onlar daha çok talep edilen temel analiz hizmetlerini verebilir. Böylece kendi sürekliliklerini de sağlamış olurlar" diye konuştu. "Devlet özel yeterlilik verdiği halde özel laboratuvarlardan yeterince faydalanmıyor" diyen Saner, özel laboratuvarların piyasa denetiminin bir parçası olarak çalışması, devletin de kontrol işlerine yoğunlaşması gerektiği düşüncesinde.

Sektörün en önemli sıkıntılarından birinin nitelikli eleman eksiği olduğunu belirten Saner, "Eksiksiz bir laboratuvar nitelikli eleman yoksa bir işe yaramaz. Laboratuvarlarda çalışan personelin farklı bir yasası olmalı. Araştırmacı, çalıştığı sektörü bilen ve kesinlikle yabancı dili olanlardan tercih edilmeli. En önemlisi de bu kişiler eş değer laboratuvarlarda yurtdışı eğitimlerine tabi tutulmalı" dedi.

Avrupa'DA GIDA ÜST KURULDAN SORULUYOR

AVRUPA ÜLKELERİNDE LABORATUVARLARLA TEK MODEL BİR İŞLEYİŞ YOK. HER ÜLKEDE FARKLI UYGULAMALAR VAR. ORTAK OLAN ŞEY İSE HER ÜLKEDE MUTLAKA GIDA GÜVENLİĞİNDEN SORUMLU BİR ÜST YAPININ BULUNMASI. BU ÜST YAPI BAZI ÜLKELERDE TARIM, BAZI ÜLKELERDE SAĞLIK BAKANLIKLARINA BAĞLI İKEN İNGİLTERE ÖRNEĞİNDE OLDUĞU GİBİ BAZI ÜLKELERDE İSE BAĞIMSIZ OLARAK ÇALIŞIYOR. DOLAYISIYLA GIDA GÜVENLİĞİ VE LABORATUVARLARLA İLGİLİ TÜM ORGANİZASYON BU ÜST YAPI ÜZERİNDEN SAĞLANIYOR. ULUSAL DÜZEYDEKİ BU ÜST BİRİMLER İSE TOPLULUĞUN ÜST BİRİMİ OLAN AVRUPA GIDA GÜVENLİĞİ OTORİTESİNE (EFSA) BAĞLI OLARAK ÇALIŞIYOR. BURASI BİLİMSEL BİR KURUL OLARAK ÇALIŞIYOR. AVRUPA’DAKİ LABORATUVARLARA GELİNCE HEM ÖZEL HEM DE KAMU LABORATUVARLARI BULUNUYOR. EN ÖNEMLİSİ DE AVRUPA’DA PİYASA KONTROLÜ ÇOK GÜNDEMDE VE ESAS BU İŞİN ÇEKİCİ KUVVETİNİ PİYASA KONTROLÜ OLUŞTURUYOR.