T.C.
İSTANBUL 6. İDARE MAHKEMESİ

ESAS NO: 2009/1298
KARAR NO: 2010/868

DAVACI: TMMOB ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI

VEKİLİ: AV. ZÜHAL DÖNMEZ
Bestekar Sokak No: 49/5 Kavaklıdere / Ankara

DAVALI : TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI

DAVANIN ÖZETİ : İstanbul ili, Silivri, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Çatalca, Tuzla ilçeleri sınırları içerisinde yer alan ve 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslak haritasında 1,2,3,4,5,6,7,8 numara ile gösterilen yaklaşık 7900 hektar arazi ve ayrıca Şile ilçesinde bulunan yaklaşık 340 hektar arazi olmak üzere toplam 8240 hektar arazinin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslağında tarım dışı kullanımlar için planlanmasının uygun görülmesine ilişkin 01.05.2009 tarih ve 35427 sayılı işlemin; Anayasa‘ya, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu‘nun 13. maddesinin (d) bendine aykırı olduğu, büyük ölçekli plan için kamu yararı kararı alınmasının mümkün olmadığı, kararın amacı, gerekçesi olmadığı, sebebinin belirsiz olduğu, Valilik tarafından kamu yararı kararı alınamayacağı, iptale konu karar ile mutlak tarım arazilerinin tarım dışı kullanıma açılmasının telafisi imkansız zararlar ortaya çıkaracağı ileri sürülerek iptali ve yürütmenin durdurulması istenmektedir.

SAVUNMANIN ÖZETİ : İstanbul ili, Silivri, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Çatalca, Tuzla ilçeleri sınırları içerisinde yer alan ve 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslak haritasında 1,2,3,4,5,6,7,8 numara ile gösterilen yaklaşık 7900 hektar arazi ve ayrıca Şile ilçesinde bulunan yaklaşık 340 hektar arazi olmak üzere toplam 8240 hektar arazinin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı taslağında değişik tarım dışı kullanımlar için planlanmasının 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu‘nun 13. maddesinin (d) bendi kapsamında değerlendirilmek üzere Bakanlığa gönderildiği, ilgili bilgi ve belgelerin incelendiği ve 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Haritasında 6 numara ile gösterilen yaklaşık 376 hektar arazi ile ilgili olarak daha önce uygun görüş verildiğinden ayrıca uygun görüş verilmesine ihtiyaç bulunmadığı, bu yerlerin daha önce verilen karar doğrultusunda planlanmasının gerektiği, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslak haritasında 1,2,3,4,5,7,8 numara ile gösterilen yaklaşık 7524 hektar arazi ve ayrıca Şile ilçesinde bulunan yaklaşık 340 hektar arazi olmak üzere toplam 7864 hektar arazide; tarım arazileri, mera arazileri, zeytinlik araziler ve su ürünleri üretim alanları olması halinde alt ölçekli planların hazırlanması aşamasında 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 3573 sayılı Zeytincilik Kanunu ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında uygun görüş alınması şartıyla 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslağında gösterilen alanların tarım dışı amaçla planlanmasının 01.05.2009 tarih ve 35427 sayılı işlemle uygun bulunduğu, bu iznin tarım dışı kullanım izni olmadığı, alt ölçekli planlar yapılırken Bakanlığımızdan görüş alınması gerektiğine ilişkin bir işlem olduğu, davanın eksik bilgilenmeden kaynaklanarak açıldığı ileri sürülerek davanın reddi gerektiği savunulmaktadır.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren İstanbul 6. İdare Mahkemesince gereği görüşüldü;

Dava, İstanbul ili, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Çatalca, Tuzla ilçeleri sınırları içerisinde yer alan ve 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslak Haritasında 1,2,3,4,5,6,7,8 numara ile gösterilen yaklaşık 7900 hektar arazi ve ayrıca Şile ilçesinde bulunan yaklaşık 340 hektar arazi olmak üzere toplam 8240 hektar arazinin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı taslağında tarım dışı kullanımlar için planlanmasının uygun görülmesine ilişkin 01.05.2009 tarih ve 35427 sayılı işlemin iptali istemiyle açılmıştır.

Anayasanın 44. maddesinin 1. fıkrasında, " Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tespit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz." Hükmüne; 45. maddesinin 1. fıkrasında da "Devlet, tarım arazileri ile çayır ve mer‘aların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır." Hükmüne yer verilmiştir.

5403 sayılı Kanunun Tarım Arazilerinin Amaç Dışı Kullanımı başlıklı 13. maddesinde mutlak tarım arazilerinin özel ürün arazileri, dikili tarım arazileri ile sulu tarım arazilerinin tarımsal üretim amacı dışında kullanılamayacağı, ancak alternatif alan bulunmaması ve kurulun uygun görmesi şartıyla; savunmaya yönelik stratejik ihtiyaçlar, doğal afet sonrası ortaya çıkan geçici yerleşim yeri ihtiyacı, petrol ve doğalgaz arama ve işletme faaliyetleri, ilgili bakanlık tarafından kamu yararı kararı alınmış madencilik faaliyetleri, bakanlıklarca kamu yararı kararı alınmış plan ve yatırımlar, kamu yararı gözetilerek yol, alt yapı ve üstyapı faaliyetlerinde bulunulacak yatırımlar için bu arazilerin amaç dışı kullanım taleplerine toprak koruma projelerine uyulması kaydı ile bakanlık tarafından izin verilebileceği hükmüne yer verilmiştir.

Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmeliğin Tarım dışı amaçlarla kullanılabilecek kuru tarım arazileri başlıklı 10. maddesinde "Marjinal tarım arazilerinden başlamak kaydıyla, daha uygun alternatif araziler bulunmadığı takdirde, aşağıda belirtilen genel maksatlar için gerçek ihtiyaca cevap verecek miktarlardaki diğer kuru tarım yapılan araziler ile ekonomik verim alınamayan dikili tarım arazileri, kamu yararının gözetilmesi ve tarımsal faaliyetlere zarar vermeyecek tedbirlerin alınması kaydıyla, tarım dışı faaliyetlere tahsis edilebilir. a) Köylerin planlı yerleşimi için mevcut yerleşik alanların çevresinde bulunan araziler, b) Mevcut yerleşim alanlarına ilave olarak belediye veya mücavir alan sınırları içinde ilgili belediye tarafından imar planı yapılmak istenen yerler, c) Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kurulacak organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri, d) Toplam kullanım alanı 5000 metre kareyi geçmemek şartı ile karayolları güzergahlarında kurulacak oto yakıt satış istasyonu ve bu istasyon ile birlikte planlanacak sosyal tesisler, e) Katı atıkların etkisiz hale getirilmesi için yapılan tesisler ve ek tesisler, f) Ceza infaz kurumları ve tutukevleri yapı ve tesisleri, g) 4/6/1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanununun 2 nci maddesinde geçen birinci ve ikinci grup madenler hariç, madencilik arama ve işletme faaliyetleri için gerekli yapı ve tesisler. " ve aynı yönetmeliğin Tarım dışı amaçlarla kullanılabilecek sulu tarım arazileri ve diğer araziler başlıklı 11. maddesinde "Sulu tarım arazileri tarım dışı amaçlı kullanımlara tahsis edilemez. Ancak, daha uygun alternatif alanlar tespit edilemediği durumlarda aşağıda belirtilen genel amaçlar için ihtiyaca cevap verecek miktarlardaki her sınıf ve özellikte tarım arazileri, tarımsal faaliyetlerin zarar görmemesi için gerekli tedbirlerin alınması şartıyla, tarım dışı faaliyetlere tahsis edilebilir. a) Karayolları, demiryolları, köy yolları ve benzeri yollar, b) Su temini ve enerji üretimi amaçlı baraj, gölet, elektrik santralleri, su kuyusu ve bunlara ait ek tesisler; ham petrol ve doğalgaz arama, üretim, depolama tesisleri ve bunlara ait ek tesisler; santral yolu, şalt merkezi, direk, pilon, kök, trafo, enerji nakil hatları, cebri boru güzergahı, arıtma ve bunlara ait pompaj tesisleri ve güzergahları, trafik kontrol ve güvenlik istasyonları, c) Milli savunma tesisleri, hava alanları ve ek tesisleri, d) Sera ve sera organize sanayi bölgeleri, e) Maden arama faaliyetleri, Yukarıda belirtilen genel amaçlar için yapılan müracaatlar İl müdürlükleri tarafından incelenir ve alternatif olmadığı kanaatine varılırsa uygun görüş verilir, alternatif alan tespiti halinde müracaat reddedilir. Bu maddenin (e) bendinde belirtilen maden arama faaliyetleri sonucunda stratejik önemi haiz madenin bulunması halinde madencilik işletmesi amacıyla ilgili Bakanlık tarafından alınan kamu yararı kararının il müdürlüğüne iletilmesi halinde söz konusu arazinin tarım dışı kullanımına izin verilir." hükmüne yer verilmiştir.

Dava dosyasının incelenmesinden, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planında belirli bölgelere tarım dışı fonksiyon verilebilmesi için 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu uyarınca gereğince kamu yararı kararı alınmasının gerekmesi üzerine İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığının 09.03.2009 tarihli yazısına istinaden İstanbul Valiliği tarafından, belirli alanlara ilişkin fonksiyonların sembolik kaldığından tarım dışına çıkarılması, istenen alan sınırlarının alt ölçekli plan kararlarıyla belirlenmesi doğrultusunda 09.03.2009 tarih ve 2078 sayılı kararı ile 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planında kamu yararı bulunduğu kararı alındığı, Şile Belediyesinin 13.03.2009 tarih ve 82126 sayılı yazılarına istinaden Şile Kaymakamlığının yaklaşık 340 hektar alanın fiziksel, sosyal ve ekonomik şartlar göz önünde bulundurulduğunda tarım dışı amaçla kullanılmasında kamu yararı bulunduğuna ilişkin 13.03.2009 tarih ve 498/437 sayılı kamu yararı kararını aldığı, bu işlemler üzerine oy çokluğu ille 09.04.2009 tarih ve 2009-04/2 tarihli İstanbul İl Toprak Koruma Kurulu kararı alındığı, 20.04.2009 tarih ve 5727-1389 sayılı İstanbul Valiliği Tarım İl Müdürlüğü işlemi ile sürecin değerlendirilmesi amacıyla durumun davalı idareye bildirildiği ve dava konusu 01.05.2009 tarih ve 35427 sayılı işlem ile 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Haritasında 6 numara ile gösterilen yaklaşık 376 hektar arazi ile ilgili olarak daha önce uygun görüş verildiğinden ayrıca uygun görüş verilmesine ihtiyaç bulunmadığı, bu yerlerin daha önce verilen karar doğrultusunda planlanmasının gerektiği, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslak haritasında 1,2,3,4,5,7,8 numara ile gösterilen yaklaşık 7524 hektar arazi ve ayrıca Şile ilçesinde bulunan yaklaşık 340 hektar arazi olmak üzere toplam 7864 hektar arazide; tarım arazileri, mera arazileri, zeytinlik araziler ve su ürünleri üretim alanları olması halinde alt ölçekli planların hazırlanması aşamasında 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 3573 sayılı Zeytincilik Kanunu ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında uygun görüş alınması şartıyla 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Taslağında gösterilen alanların tarım dışı amaçla planlanmasının uygun görüldüğü, bakılmakta olan davanın da 01.05.2009 tarih ve 35427 sayılı işlemin iptali istemiyle açıldığı anlaşılmaktadır.

Dava dosyası ve Mahkememizin E.2009/2075 sayılı dosyalarının birlikte incelenmesinden;

Olayda, dava konusu işlem nedeni ile tarım dışı kullanımlar için planlanması uygun görülen alanların Mahkememizin E.2009/2075 sayılı dosyasında 02.10.2009 tarihli ara kararı ile taşınmazların pafta, ada ve parsel numaralarının belirtilmesine ve planda bu taşınmazlara hangi fonksiyonun verildiğinin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığından sorulduğu, ara kararına verilen 02.12.2009 havale tarihli dilekçede, 1/100.000 ölçekli planda sınırların şematik olarak gösterildiği, yer tespiti ve değerlendirme yapılmasının planlama tekniği açısından mümkün olmadığının belirtildiği, davalı idareye yapılan 02.10.2009 tarihli ara kararına 18.11.2009 havale tarihli cevap dilekçesinden; söz konusu iznin yeniden uygun görüş alınma şartıyla verildiği, iznin verilmesine Bakanlığın İstanbul İl Müdürlüğü teknik elemanlarınca hazırlanan etüt raporlarının, İstanbul Valiliği ve Şile Kaymakamlığının kamu yararı kararlarının dikkate alındığının belirtildiği görülmektedir.

Belirli bir alanın tarım dışı kullanıma açılmasının yukarıda yer verilen Kanun ve Yönetmelik hükümleri dairesince belirli şartlara tabi tutulduğu, bu şartların, daha uygun alternatif alan bulunmaması ve Toprak Koruma Kurulunun uygun görmesi şartıyla, belirtilen genel maksatlar için gerçek ihtiyaca cevap verecek miktarlarının toprak koruma projelerine uyulmak kaydıyla Bakanlık tarafından izin verilebileceği anlaşılmaktadır.

Bu durumda, Kanun ve Yönetmelik hükümleri dairesince işlemin dayanağının ilgili Bakanlıklarca kamu yararı kararı alınmış plan ve projeler için değil, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin 1/100.000 ölçekli plan çalışmaları olduğu, kamu yararı kararlarının da ilgili Bakanlıklar tarafından değil İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Şile Belediyesi‘nin talepleri üzerine İstanbul Valiliği ve Şile Kaymakamlığı tarafından alındığı, alternatif alan araştırması yapılmadığı, dava konusu işlem ile, tarım dışı alan olarak planlanan alanın geniş bir coğrafi alanı kapsaması, taşınmazların pafta, ada ve parsel numaralarının belirtilmesin mümkün olmaması, bu hali ile tarım dışı kullanım alanına çıkarılmasının gerekip gerekmediğinin denetlenememesi yönleri ile yukarıda yer verilen Kanun ve Yönetmelik hükümlerine aykırı bulunduğundan dava konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmamaktadır.

Açıklanan nedenlerle, dava konusu işlemin iptaline, aşağıda dökümü yapılan yargılama giderleri ve AAÜT uyarınca belirlenen 500 TL vekalet ücretinin davalı idareden alınarak davacıya verilmesine, artan posta giderinin istemi halinde davacıya iadesine, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde Danıştay‘da temyiz yolu açık olmak üzere, 24.05.2010 tarihinde oybirliği ile karar verildi.

BAŞKAN Sevtap ÖZBİLGİN

ÜYE Lütfiye BOCUTOĞLU

ÜYE Arzu ULUSOY