KAZANAN CARGİLL KAYBEDEN TÜRKİYE

AHMET ATALIK *

CARGİLL, 1865 YILINDA AMERİKA’NIN IOWA EYALETİ’NİN CONOVER KENTİ’NDE KURULMUŞ, YAKLAŞIK 140 YILLIK GEÇMİŞİ OLAN BİR AMERİKAN ŞİRKETİ. GÜNÜMÜZDE 60’IN ÜZERİNDE ÜLKEDE 90 BİN ÇALIŞANIYLA YILLIK 60 MİLYAR DOLAR CİROSU OLAN BİR KURULUŞ. TÜRKİYE’DEKİ ANA ÜRETİM KONULARINDAN BİRİ DE NİŞASTA BAZLI ŞEKER ÜRETİMİ.

CARGİLL ŞİRKETİNİN TÜRKİYE İLE İLK İLİŞKİLERİ 1960 YILINDA BAŞLADI. TÜRKİYE’DE İLK ŞUBESİNİ 1986 YILINDA AÇAN CARGİLL, BURSA’NIN ORHANGAZİ İLÇESİNDE 1997 YILINDA 90 MİLYON DOLARLIK BİR MISIR İŞLEME TESİSİ KURDU. DSİ’NİN SULAMA SAHASI İÇERİSİNDE İNŞA EDİLEN TESİSİN KAPLADIĞI ALAN, İLK İŞ OLARAK SULAMA SAHASI DIŞINA ÇIKARILDI. BURSA KÖY HİZMETLERİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ TARAFINDAN TESİSİN BULUNDUĞU SAHA BİRİNCİ VE İKİNCİ SINIF TARIM ARAZİSİ OLARAK TESPİT EDİLDİ. ŞİRKET, GEREK 1997 YILINDA, GEREKSE GÜNÜMÜZDE GEÇERLİ OLAN MEVZUATA GÖRE TARIMDA KULLANILMASI GEREKEN TOPRAKLAR ÜZERİNDE YÜKSEK PLANLAMA KURULU KARARI İLE KURULDU. DAHA SONRA DANIŞTAY TARAFINDAN İZİNLERİ İPTAL EDİLMESİNE KARŞIN FABRİKA ÜRETİMİNE HALEN DEVAM EDİYOR.

ŞİRKETİN İLK SORUNU TARIM ARAZİSİ ÜZERİNDE KURULMUŞ OLMASI NEDENİYLE AÇILAN DAVALARKEN DİĞER BİR SORUNU DA NİŞASTA BAZLI ŞEKER (NBŞ) KOTASI. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) ÜLKELERİNDE NBŞ İÇİN ORTALAMA YÜZDE 2’LİK KOTA BULUNURKEN, FRANSA’DA BU ORAN YÜZDE 0.42, ALMANYA’DA İSE YÜZDE 0.89. TÜRKİYE’DE ŞEKER YASASI İLE BU KOTA YÜZDE 10 OLARAK BELİRLENDİ VE BAKANLAR KURULU’NA BU MİKTARI YÜZDE 50 ARTIRMA VE AZALTMA YETKİSİ VERİLDİ. BAKANLAR KURULU DA BU YETKİYE DAYANARAK NBŞ KOTASINI YÜZDE 50 ARTIRARAK YÜZDE 15’E ÇIKARDI. ŞİMDİLERDE KOTANIN YÜZDE 50’LERE ÇIKARILMASI TALEP EDİLİYOR.

NBŞ ÜRETİMİNDE ANA HAMMADDE MISIR. TÜRKİYE’NİN YILLIK MISIR ÜRETİMİ 2 MİLYON TON VE TÜKETİMİ İSE 3 MİLYON TON CİVARINDA. YANİ TÜRKİYE MISIR AÇIĞINI KAPATMAK İÇİN HER YIL 1-1.5 MİLYON TON MISIR İTHAL ETMEK ZORUNDA. BU İTHALATIN BÜYÜK BÖLÜMÜ DE ARJANTİN VE ABD GİBİ TRANSGENİK MISIR ÜRETEN ÜLKELERDEN YAPILIYOR. TÜRKİYE BU KONUDA DA KOBAY ÜLKE KONUMUNDA.

SEKTÖRDEKİ ŞİRKETLER

NBŞ ÜRETİM SEKTÖRÜNDE, CARGİLL, AMYLUM, PENDİK NİŞASTA, SUNAR VE TAT OLMAK ÜZERE 5 ŞİRKET FAALİYET GÖSTERİYOR. CARGİLL ŞİRKETİ 1997 YILINDA PENDİK NİŞASTA’NIN YÜZDE 50 HİSSEDARI ŞİRKETİN HİSSELERİNİ ALARAK BAŞBAKAN RECEP TAYYİP ERDOĞAN’IN COLA TURKA VASITASIYLA YAKIN İLİŞKİ İÇİNDE OLDUĞU DİĞER HİSSEDAR ÜLKER GRUBUYLA YARI YARIYA ORTAK OLDU. NBŞ SEKTÖRÜNÜN KURULU KAPASİTESİ 935 BİN TON VE BU KAPASİTENİN 440 BİN TONLUK KISMI CARGİLL’E AİT. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI’NIN RAPORLARINDA 2005 YILI İÇİN NBŞ HEDEFİ 430 BİN TON OLARAK BELİRLENMESİNE KARŞIN CARGİLL’İN KURULU KAPASİTESİ TEK BAŞINA BU HEDEFİ GEÇTİ VE TOPLAM KURULU KAPASİTE DE İKİ KATININ ÜZERİNE ÇIKTI.

AMAÇ NE?

HEDEFLER BELLİYKEN KAPASİTEYİ BU HEDEFLERİN KAT KAT ÜZERİNDE ARTIRMANIN AMACI NE OLABİLİR? YANIT GAYET BASİT! TÜRKİYE YÜZDE 65’LİK ORTADOĞU ŞEKER PAZARINI ELİNDE TUTUYOR. CARGİLL’İN KAVGASI DA ORTADOĞUDA’Kİ BU DOĞAL ŞEKER PAZARINI NBŞ PAZARINA DÖNÜŞTÜREBİLMEK. NBŞ KOTASININ ARTIRILMASI OLAYINDAN DOĞRUDAN FAYDA SAĞLAYACAK BİR TARAF DA ABD. TRANSGENİK TOHUM KULLANMAK SURETİYLE DİĞER TOHUMLARA GÖRE İKİ KAT DAHA FAZLA VERİM ALABİLEN ABD DÜNYA MISIR ÜRETİMİNİN YÜZDE 38’İNİ YAPIYOR. TÜRKİYE’DEKİ NBŞ ÜRETİMİ TAMAMIYLA İÇ PİYASAYA YÖNELİK OLARAK GERÇEKLEŞİYOR. BU NEDENLE DE KOTANIN ARTIRILMASI DURUMUNDA ABD’DEN İTHAL EDİLECEK MISIR, TÜRKİYE’NİN İÇ PİYASASINDA TÜKETİLECEĞİNDEN ABD’NİN MISIR STOKLARININ ERİTİLMESİNE YARDIM EDECEK.

TÜRKİYE ŞEKER ÜRETİMİ AÇISINDAN KENDİNE YETEBİLEN BİR ÜLKE. FABRİKALARIN KAPASİTESİ 2.5 MİLYON TON CİVARINDA, ŞEKER TÜKETİMİ İSE 1.8-2 MİLYON TON DÜZEYİNDE. FABRİKALAR TAM KAPASİTE ÇALIŞABİLSE YAKLAŞIK 600 BİN TON ŞEKER FAZLASI OLACAK. TÜRKİYE’DE DE ŞEKERİN TONU TIPKI FRANSA’DA OLDUĞU GİBİ 600 DOLARA ÜRETİLİYOR. BU 600 BİN TONLUK ŞEKER FAZLASI 300 DOLARDAN DÜNYA PİYASALARINA VERİLSE 180 MİLYON DOLARLIK BİR AÇIK OLUŞACAK. İÇ PİYASADAKİ ŞEKERİN PERAKENDE SATIŞ FİYATINA YAKLAŞIK 9 CENTLİK BİR İLAVE YAPILMAK SURETİYLE DEVLETE HİÇBİR YÜK BİNDİRMEDEN TIPKI FRANSA’DA OLDUĞU GİBİ BU AÇIK KOLAYLIKLA HALLEDİLEBİLİR. AYRICA DIŞ PİYASAYA VERİLEN ŞEKERDEN ELDE EDİLECEK 180 MİLYON DOLAR DA YİNE HALKIN HİZMETİNE HARCANABİLİR.

NBŞ ÜRETİMİ İLE ŞEKERPANCARINDAN ŞEKER ÜRETİMİ BİRBİRLERİNİ TERS YÖNDE ETKİLİYOR. BİRİNİN ARTMASI DİĞERİNİN AZALMASI ANLAMINA GELİYOR. IMF İLE 1999 YILINDA YAPILAN STAND-BY ANLAŞMASIYLA TARIMSAL KİT’LERİN EKONOMİYE YÜKLERİNİN AZALTILMASI AMACIYLA ÖZELLEŞTİRİLMELERİ TAAHHÜT ALTINA ALINDI. ŞEKER FABRİKALARININ DA ÖZELLEŞTİRİLMESİNE NİSANDA BAŞLANACAK. OYSA, KİT YATIRIMLARININ ARTIRILMASI VE BU YATIRIMLARIN VERİMLİ BİR İŞLEYİŞ İÇİNDE GELİŞTİRİLMESİ TÜRKİYE’NİN KALKINABİLMESİ İÇİN EN BÜYÜK ŞANS. TÜRKİYE’DE İZLENEN YOL İSE TAMAMIYLA YANLIŞ.

* ZİRAAT MÜHENDİSİ

ŞEKERPANCARI TARIMININ FAYDALARI

ŞEKERPANCARI TARIMI İLE YAKLAŞIK 2.5 MİLYON ÇİFTÇİ AİLESİ UĞRAŞIYOR

KIRSAL KESİMDE AYÇİÇEĞİ TARIMINA GÖRE 4.4 KAT, BUĞDAY TARIMINA GÖRE 18 KAT DAHA FAZLA İSTİHDAM OLUŞTURULABİLİR

ŞEKER FABRİKALARINDA YAKLAŞIK 30 BİN KİŞİ ÇALIŞIYOR

ŞEKERPANCARI ÇİFTÇİSİ DEVLETE HİÇ YÜK OLMADAN 170 BİN HEKTAR KIRAÇ TARIM ARAZİSİNİ TAMAMIYLA KENDİ YATIRIMI İLE SULU TARIMA KAZANDIRIYOR. DEVLETİN BU KAZANCININ PARASAL KARŞILIĞI 340 MİLYON DOLAR

ŞEKERPANCARI TARIMI BUĞDAYDAN 1.5 KAT, AYÇİÇEĞİNDEN 1.9 KAT DAHA FAZLA MAKİNE KULLANIMINA OLANAK SAĞLIYOR

ŞEKERPANCARININ BAŞ, YAPRAK, POSA VE MELASI UCUZ HAYVAN YEMİ OLARAK KULLANILMAKTA

ŞEKER PANCARININ FABRİKADA İŞLENMESİ SONUCU ELDE EDİLEN MELAS, MAYA SANAYİİNİN ANA HAMMADDESİ. MELASTAN ÜRETİLEN MAYA 80 ÜLKEYE İHRAÇ EDİLEREK DÖVİZ GİRDİSİ SAĞLIYOR

1 DEKAR ŞEKERPANCARI, TAŞIMACILIK SEKTÖRÜNE 5.7 TON YÜK SAĞLIYOR. TÜRKŞEKER, 2000 YILINDA TAŞIMACILIK SEKTÖRÜNE 15 MİLYON TON YÜK SAĞLAYARAK 57 TRİLYON TL ÖDEME YAPTI.

KOTANIN MISIR ÜRETİCİSİNE FAYDASI YOK

NBŞ KOTASININ ARTIRILMASINDA YERLİ ÜRETİM MISIRIN NBŞ ÜRETİMİNDE KULLANILACAĞI VE BUNUN DA YERLİ MISIR ÜRETİMİNDE ARTIŞINA NEDEN OLACAĞI İDDİALARIYLA KAMUOYU YANILTILIYOR. TÜRKİYE’DE ÜRETİLEN MISIRIN, EKİMİNDEN İHRACATINA KADAR HER ALANDA DESTEKLENEN VE ÜRETİMİNDE DE TRANSGENİK TOHUM KULLANILMASI NEDENİYLE VERİMLİLİĞİ ÇOK YÜKSEK OLAN ABD MISIRIYLA REKABET EDEBİLMESİ MÜMKÜN DEĞİL. MISIR ÜRETİMİ 1984 YILINDA UYGULAMAYA KONULMUŞ OLAN İKİNCİ ÜRÜN PROJESİ KAPSAMINDA 1.5 MİLYON TONDAN ANCAK 2 MİLYON TONA ÇIKARABİLDİ.

DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ’NÜN URUGUAY TARIM ANLAŞMASI’NA GÖRE TÜRKİYE’YE MISIR İÇİN YÜZDE 182 GÜMRÜK VERGİSİ KOYMA HAKKI VAR. ANCAK TÜRKİYE, MISIRIN HASAT DÖNEMİNDE BU ÜRÜNÜN İTHALATINDA YÜZDE 20-45 GİBİ GÖSTERMELİK GÜMRÜK VERGİLERİ UYGULUYOR. ANCAK SONRA GÜMRÜK VERGİSİNİ YİNE YÜZDE 70 GİBİ GÖSTERMELİK SEVİYELERE ÇIKARILDI VE YERLİ ÜRETİCİ MAĞDUR EDİLDİ. ÇOK DAHA FAZLA DESTEKLENDİĞİ İÇİN UCUZA GELEN İTHAL MISIR VARKEN HİÇBİR NBŞ ŞİRKETİ DAHA PAHALI OLAN TÜRKİYE’DE ÜRETİLEN MISIRI TERCİH ETMİYOR. DOLAYISIYLA, NBŞ KOTASININ ARTIRILMASININ, TAMAMIYLA KENDİ OLANAKLARIYLA ÜRETİMİNİ DEVAM ETTİRMEYE ÇALIŞAN YERLİ MISIR ÜRETİCİSİNE HİÇBİR KATKISI YOK.

FRANSA ÖRNEĞİ

AB ÜLKELERİ İÇERİSİNDE ALMANYA İLE BİRLİKTE EN ÇOK ŞEKERPANCARINDAN ŞEKER ÜRETEN FRANSA’YI ÖRNEK VERMEK GEREKİRSE; FRANSA 2.5 MİLYON TON ŞEKER TÜKETİMİNE KARŞIN YAKLAŞIK 4.5 MİLYON TON PANCAR ŞEKERİ ÜRETİLİYOR. 2 MİLYON TON ŞEKER ÜRETİM FAZLASI OLAN FRANSA ÜRETİMİNİ KISMIYOR. BUNUN YERİNE TONUNU 600 DOLARA ÜRETTİĞİ ŞEKERİ 250-300 DOLARDAN DÜNYA PİYASALARINA VERİYOR. ŞEKERİN PERAKENDE SATIŞ FİYATININ 1 DOLAR CİVARINDA OLDUĞU FRANSA, ŞEKER PANCARINDAN ŞEKER ÜRETMEYİP TAMAMIYLA DÜNYA PİYASALARINDAN UCUZ ŞEKER ALSA HALKINA KİLOGRAMI 35-40 CENTE ŞEKER VEREBİLECEKKEN BU YOLU TERCİH EDİYOR. DIŞARIYA VERDİĞİ UCUZ FİYATIN AÇIĞINI KAPATABİLMEK İÇİN DE İÇ PİYASASINDAKİ ŞEKERE BU FİYATI EKLİYOR. NEDEN? ÇÜNKÜ FRANSA, ŞEKERPANCARI TARIMININ ÇİFTÇİSİNE VE ÜLKE SAĞLADIĞI FAYDALARI ÇOK İYİ BİLDİĞİNDEN ÜRETİBİLDİĞİ KADAR ÜRETME YOLUNU SEÇMEKTE.