ÖZET

• Türkiye tarihinde resmi olarak ilki 2010 yılında olmak üzere 2011, 2017 ve 2018 yıllarında kurbanlık amaçlı hayvan ithalatı yapmıştır.
• 2018 yılı Kurban Bayramında 866 bin büyükbaş, 2 milyon 682 bin küçükbaş hayvan kesilmiştir.
• Kurban bayramında kesilen sığır sayısı yaklaşık dört ayda kesilen, koyun sayısı ise yaklaşık bir buçuk yılda kesilen koyun sayısı kadardır.
• Yılda 10 milyon civarında hayvan kesimi yapılmakta, kırmızı et üretimimiz 1 milyon tonun üzerinde gerçekleşmektedir. Kesilen hayvanların %55’ini koyun, %14’ünü keçi, %31’ini sığır oluşturmaktadır.
• Üretimin tümü tüketildiği kabul edilecek olunursa, kişi başı kırmızı et tüketimimiz 13,84 kg seviyesindedir. Bu miktara 4-5 milyon mülteci dâhil değildir.
• 1960 yılı baz alındığında toplam hayvan sayısında %13’lük bir azalış olmuştur.
• Keçi sayısı 24.632.208 adet ile 1961 yılında, koyun sayısı 49.636.000 adet ile 1982 yılında, sığır sayısı 17.042.506 adet ile 2018 yılında, manda sayısı 1.257.000 adet ile 1968 yılında en büyük miktara ulaşmıştır.
• Hayvan ithalatı 1980’li yılların ortasına kadar önemsenmeyecek düzeyde iken 1985-1995 ile 2010 yılından sonraki dönemde ciddi derecede artış göstermiştir.
• Son dört buçuk yılda yaklaşık 4 milyar dolar karşılığında 3.35 milyon sığır ithal edilmiştir.
• Sığır ithalatının 2018 yılında %42’si, 2019 yılının ilk yarısında %66’sı Brezilya’dan yapılmıştır.
• 2019 yılının ilk altı ayında ithal edilen sığır sayısı 64 ilimizdekinden ve Bartın, Karabük, Hakkari, Bilecik, Siirt, Tunceli, Yalova, Kilis ve Rize illerimizdeki toplam sığır sayısından daha fazladır.
• 2019 yılının ilk yarısında ithal edilen koyun sayısı, Sakarya, Bayburt, Gümüşhane, Yalova, Karabük, Zonguldak, Düzce, Rize ve Bartın’daki koyun sayısından daha fazladır.
• Son dört buçuk yılda 765 bin koyun ithal edilirken, 110 milyon dolar ödenmiştir.
• 1980 sonrası neo-liberal politikaların uygulanması, tarımsal üretimde kendine yeter bir üretim yapısına sahip ülkemizi, ithalatçı bir ülke haline getirmiştir. Bugün artık kırmızı et ve kurbanlık ihtiyacı için ithalat yapmak zorunda kalınmaktadır.
• Dünyada 215milyonu (%14) Brezilya’da, 185 milyonu (%12) Hindistan’da olmak üzere bir buçuk milyar kadar sığır bulunmaktadır. 2016 yılında yaklaşık 10 milyon sığır ithalatı gerçekleşmiştir.
• Dünyadaki 161 milyonu (%13) Çin’de, 72 milyonu (%6) Avustralya’da, 63 milyonu (%5) Hindistan’da olmak üzere 1.2 milyar kadar koyun bulunmaktadır. 2016 yılında yaklaşık 17 milyon koyun ithalatı gerçekleşmiştir.

 

Kurban Bayramı Gelirken Kurbanlık Hayvanlarımızın Durumu

Hayvancılığımızda yaşanan sorunlar artarak devam ederken, yaklaşan Kurban Bayramı nedeniyle yeterli hayvanımız var mı yok mu sorusu gündemdeki yerini koruyor. Türkiye’nin tarihinde resmi olarak ilki 2010 yılında olmak üzere 2011, 2017 ve 2018 yıllarında kurbanlık amaçlı ithalat yapmış olması, bu sorunun akıllara gelmesine neden olmaktadır. Son iki yıldaki aşırı ithalat miktarları, 2019 yılı için böyle bir ihtiyacı ortaya çıkarmamıştır. Tarım ve Orman Bakanı Dr. Bekir Pakdemirli tarafından yeterli sayıda kurbanlık olduğunun ifade edildiği açıklamada, 2018 yılı Kurban Bayramında 866 bin büyükbaş, 2 milyon 682 bin küçükbaş hayvan kesildiği belirtildi.

Yıllık Kesilen Hayvan Sayısı

Son on yıldaki verilere bakıldığında, yılda yaklaşık 10 milyon civarında hayvanın (kırmızı et) kesildiği, bunun yaklaşık %55’ini koyun, %14’ünü keçi, %31’ini sığır oluşturduğu söylenebilir.

Çizelge-1 Kesilen Hayvan Sayısı (Baş)

Kaynak; TUİK

Kesilen büyükbaş hayvanları sığır, küçükbaş hayvanları koyun kabul edecek olursak, 2018 yılında kesilen sığırların %25’inin, koyunların %58’inin kurbanlık olarak kesildiği söylenebilir. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, kurban bayramında kesilen sığır sayısı yaklaşık dört ayda kesilen sığır sayısı kadardır. Kurban bayramında kesilen koyun sayısı ise yaklaşık bir buçuk yılda kesilen koyun sayısı kadar olmaktadır.

Kırmızı et üretimimizde sayısal olarak küçükbaşlar fazla olmakla birlikte, sığırlar miktar olarak ağırlıklı bir paya sahiptir. Yıllık kırmızı et üretimimiz 1 milyon tonun üzerinde gerçekleşmektedir.

Çizelge-2 Kırmızı Et Üretimi (Ton)

Kaynak; TUİK

Kırmızı et üretiminin miktar olarak yaklaşık %89’u sığırlardan, %9’u koyunlardan oluşmaktadır. Üretimin tümü tüketildiği kabul edilecek olunursa, kişi başı kırmızı et tüketimimiz 13,84 kg seviyesindedir. Bu miktara 4-5 milyon mülteci dâhil değildir.

Hayvan Varlığımızın Durumu

Kırmızı et üretimimizi sağlayan sığır, koyun, keçi ve manda sayısına bakıldığında, toplam hayvan sayısının 60 milyonu geçtiği görülmektedir. 1960 yılında 72 milyonu geçen hayvan sayısı,  2009 yılında en düşük seviyesi olan 37.7 milyon seviyesine indikten sonra tekrar yükselişe geçmiştir.

1960 yılı baz alındığında 2018 yılına kadar olan dönemde kırmızı et üretimi gerçekleştirilen toplam hayvan sayısında %13’lük bir azalış olmuştur. Aynı dönemde sığır sayısında %37’lik, koyun sayısında %2’lik artış meydana gelirken, keçi sayısında %56’lık, manda sayısında %64’lük bir azalış olmuştur. Kıyaslanan dönemdeki nüfusumuz ise yaklaşık üç kat artmıştır.

Çizelge-3 Canlı Hayvan Sayısı (Baş)

Not: FAOStat verileri ile TUİK verileri arasında bir yıllık kayma bulunmaktadır. Bu nedenle FAOStat 1961 yılı verileri, 1960 yılı verisi kabul edilmiş, 2017 ve 2018 verileri TUİK’ten alınmıştır

Kaynak; FAOStat

Grafik-1 Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Sayıları

Keçi sayısı 24.632.208 adet ile 1961 yılında, koyun sayısı 49.636.000 adet ile 1982 yılında, sığır sayısı 17.042.506 adet ile 2018 yılında, manda sayısı 1.257.000 adet ile 1968 yılında sayısal olarak en büyük miktara ulaşmıştır.

Hayvan İthalatımız

Hayvan sayısının azalması ile ortaya çıkan kırmızı et ihtiyacı, ithalat yoluyla giderilmeye çalışılmıştır. Hayvan ithalatı 1980’li yılların ortasına kadar önemsenmeyecek düzeyde iken 1985-1995 ile 2010 yılından sonraki dönemde ciddi derecede artış göstermiştir.

Çizelge-4 Sığır-Koyun İthalatı

Kaynak; FAOStat

2019 yılının ilk altı ayı dâhil olmak üzere son dört buçuk yılda yaklaşık 4 milyar dolar karşılığında 3.35 milyon sığır ithal edilmiştir. Bu dönemde ithal edilen sığırların 944 bini Brezilya’dan, bir milyonu aşkın kısmı Uruguay’dan getirilmiştir. Avrupa ülkelerinden ise Macaristan ve Çekya’dan iki yüz bini aşkın sığır alımı gerçekleştirilmiştir. 2018 yılındaki sığır ithalatı 1.5 milyona yaklaşan sayısı ise en yüksek seviyesine ulaşmıştır.

2019 yılının ilk yarısında yapılan üç yüz bin sığır ithalatı 2017 ve 2018 yıllarına göre daha az gibi görünse de hayvan varlığımıza bakıldığında önemli bir miktardadır. En fazla sığır bulunan ilimiz Konya’daki sığır sayısının 921 bin olduğu göz önüne alındığında 2019 yılının ilk altı ayında ithal edilen sığır sayısı bunun üçte biri kadar, 64 ilimizdekinden ve Bartın, Karabük, Hakkari, Bilecik, Siirt, Tunceli, Yalova, Kilis ve Rize illerimizdeki toplam sığır sayısından ise daha fazladır.

2019 yılının ilk yarısına ait ithalat verilerine göre ithal edilen koyun sayısı 2017 ve 2018 yıllarına göre daha az sayıdadır. Yılın ilk yarısında ithal edilen 51 bin koyun, en az koyun olan illerimiz Sakarya, Bayburt, Gümüşhane, Yalova, Karabük, Zonguldak, Düzce, Rize ve Bartın’daki koyun sayısından daha fazladır.

Hayvan ithalatına sayı dışında ağırlık olarak bakıldığında, kişi başı kırmızı et tüketiminin yıllara göre 1 kg’dan 5 kg’a kadar ulaşan miktarının, ithal edilen hayvan ve etlerden kaynaklı olduğunu söylemek mümkündür.

Çizelge-5 Sığır-Koyun İthalatı (Kg)

*Ocak-Haziran

Kaynak; TUİK

Hayvan İthalatını Hangi Ülkelerden Yapıyoruz?

Sığır ithalatımızın önemli kısmı Güney Amerika ülkelerinden gerçekleştirilmektedir. Sığır ithalatının 2018 yılında %42’si, 2019 yılının ilk yarısında %66’sı Brezilya’dan yapılmıştır. Aynı dönemde Uruguay’dan yapılan sığır ithalatının toplan sığır ithalatındaki payı %29 ve %39’olmuştur.

Çizelge-6 Sığır İthalatı (Baş)

Kaynak; TUİK /*Ocak-Haziran

Koyun ithalatımız da sığır ithalatının arttığı dönemlerde artış göstermiştir. Son dört buçuk yılda 765 bin koyun ithal edilirken, 110 milyon dolar ödenmiştir. Koyun ithalatı da sığır ithalatı gibi 2018 yılında 425 bin sayısı ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır.

Çizelge-7 Koyun İthalatı (Baş)

Kaynak; TUİK /*Ocak-Haziran

2017 ve 2018 yıllarında en fazla koyun ithalatı Avustralya’dan gerçekleşmiş olmasına karşın, 2019 yılının ilk yarısında bu ülkeden koyun ithalatı yapılmamıştır.

Dünya Sığır ve Koyun Üretimi ve Ticareti

1980 sonrası neo-liberal politikaların uygulanması, tarımsal üretimde kendine yeter bir üretim yapısına sahip ülkemizi, ithalatçı bir ülke haline getirmiştir. Bugün artık kırmızı et ve kurbanlık ihtiyacı için ithalat yapmak zorunda kalınmaktadır.

Dünyadaki sığır varlığına bakıldığında bir buçuk milyar kadar sığır olduğu görülmektedir. 2017 yılı verilerine göre sığırların 215milyonu (%14) Brezilya’da, 185 milyonu (%12) Hindistan’da bulunmaktadır.

Çizelge-8 Dünya Sığır Sayısı (Baş)

Kaynak; FAOStat

Dünya sığır ithalatına bakıldığında 2016 yılında yaklaşık 10 milyon sığır ithalatı gerçekleştiği görülmektedir. En fazla sığır ithal eden ülke %17’lik payı ile ABD olmuştur. Ülkemiz 2016 verilerine göre dünya sığır ithalatının %5’ini gerçekleştirmiştir. 2017 verileri henüz yayınlanmamış olmakla birlikte, 2017 yılında 1.460.705 baş sığır ithalatı ile %15’ler seviyesine çıkması beklenmektedir.

Çizelge- 9 Dünya Sığır İthalatı (Baş)

Kaynak; FAOStat

Dünyadaki koyun varlığına bakıldığında 1.2 milyar kadar koyun olduğu görülmektedir. 2017 yılı verilerine göre koyunların 161 milyonu (%13) Çin’de, 72 milyonu (%6) Avustralya’da, 63 milyonu (%5) Hindistan’da bulunmaktadır. Ülkemiz 30 milyonu aşan koyun varlığı ile ilk on ülke arasında yer almaktadır.

Çizelge-10 Dünya Koyun Sayısı (Baş)

Kaynak; FAOStat

Dünya koyun ithalatına bakıldığında 2016 yılında yaklaşık 17 milyon koyun ithalatı gerçekleştiği görülmektedir. En fazla koyun ithal eden ülke %43’lük payı ile Suudi Arabistan,  %7’lkk payı ile Kuveyt ve %6.6’lık payı ile İtalya olmuştur. Ülkemizin 2016 koyun ithalatı 2016 yılı sonrası arttığı için sıralamada yer almamıştır.

Çizelge- 11 Dünya Koyun İthalatı (Baş)

Kaynak; FAOStat

Sığır ithal eden ülkeler incelendiğinde, Müslüman ülkelerin ağırlıklı olduğu görülmektedir. Bunun nedeni koyunun, ülkemizde olduğu gibi, bu ülkelerde de kurbanlık olarak kesilmesidir. 33 milyon nüfusu olan Suudi Arabistan’ın nüfusuna göre oldukça fazla koyun ithal etmesinin nedeni ise bu ülkeye hac için gelenlerin kurbanlarını bu ülkede kesmesidir.

Değerlendirme

Et fiyatlarının yüksekliğinden tüketici, hayvanlarını sattığı fiyattan zarar ettiği için üretici şikâyetçi iken, sorunun nedeni olarak sadece aracıları göstermek, kolaycılığa kaçmak olacaktır. Kızılay tarafından kurbanlık bedeli olarak yurt içinde 850 TL, yurt dışında 725 TL fiyat açıklanması bile hayvancılığımızın geldiği durumu gösteren hazin bir örnektir.

Et ve Süt Kurumu (ESK) tarafından yayınlanan Temmuzun son haftasına ilişkin Haftalık Piyasa Bülteninde kıyma fiyatı ESK’da 32 TL iken, İstanbul’da 42.38 TL, Ankara’da 38.62 TL olarak; kuşbaşı fiyatları ise ESK’da 35 TL, İstanbul’da 50.62 TL, Ankara’da 45.82 TL olarak yer almaktadır. İstanbul’da kıyma fiyatlarında %32’lik, kuşbaşı fiyatlarında %45’lik; Ankara’da ise aynı ürünlerde %21 ve %31’lik fiyat farkları, kırmızı et üretimindeki sorunu gösteren örneklerden biridir.

ESK hayvan üreticilerini destekleme konusunda daha aktif rol üstlenmeli, üreticileri piyasada yalnız bırakmamalı, üreticilerin hayvanlarını maliyetlerini kurtaracak ve üretim faaliyetlerine devam etmelerini sağlayacak fiyattan kesmeli, kesim programı ve ödemelerinde mağduriyet yaratmamak için gecikmelere yol açmamalıdır.

Hayvansal üretimde yem başta olmak üzere girdi maliyetlerinin düşürülmesi, meraların korunması, yem bitkileri ve yem hammaddelerinin üretiminin artırılması, ıslah çalışmalarının yaygınlaştırılması, küçükbaş hayvan sayısının ve üretiminin artırılması ve besi hayvanı damızlık işletmelerinin kurulması teşvik edilmelidir. Üreticilerin girdi ve pazarlama ihtiyaçlarını karşılayacak örgütlenmeleri sağlanmalı, desteklemeler üretim artışı ve maliyetin düşmesini mümkün kılacak düzeyde olmalıdır. Kaliteli yem kaynaklarının yetersizliğinden kaynaklı yem açığının giderilmesi için üreticileri kaba yem üretimine teşvik edecek destekler verilmelidir.

Hayvancılık sektörü ile ilgili politikalarda kısa vadeli çözümler veya ithalat kolaycılığı yerine, üreticilerin maliyetlerini dikkate alan yapısal önlemlerin alınması, hayvan varlığımızın artırılması ve hayvansal üretimde kendi kendimize yetecek duruma gelinmesi konusunda gerekli adımları atacak uzun vadeli politikaların geliştirilmesi, gerek sektörünün devamlılığı gerekse halkımızın hayvansal gıdaya erişimi açısından zorunludur.

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası