Mısır insan gıdası, hayvan yemi ve endüstri ham maddesi olarak kullanılan bir bitkidir. Ayrıca sap ve yaprakları hayvan yemi olarak değerlendirilmekte, kâğıt yapımı ve küçük çapta hasır el işleri yapımında da kullanılmaktadır. Bu tüketim alanlarının yanı sıra çerezlik olarak da tüketilmektedir. Mısırın son yıllarda artan üretim miktarına paralel olarak yem, yağ ve tatlandırıcı sektörü ile biyoyakıt-biyoetanol üretiminde kullanımı da artmaktadır.

Mısır; tropik, subtropik ve ılıman iklim kuşaklarında yetiştirilebildiği için Antartika haricinde dünyanın hemen her yerinde tarımı yapılabilmektedir. Ülkemizde tahıllar içerisinde buğday ve arpadan sonra en geniş ekim alanına sahip olan mısır, ana ürün ve ikinci ürün olarak üretilmektedir.

Mısır Üretimimiz

Türkiye’de 1961 yılında 705 bin ha alanda, 1970 yılında ise 646 bin ha alanda mısır ekimi yapılır iken 1980 yılında bu miktar 583bin ha alana düşmüş. Sonraki yıllarda ise 1961 yılındaki ekim alanı değerine yaklaşılamamıştır. Verim miktarı ise modern mısır üretim tekniklerinin uygulaması, hibrit tohum kullanımının yaygınlaştırılması, mısır üretiminin sulanan alanlara kaydırılması ve belli düzeylerde gübre kullanımının sağlanması ile artmıştır.

2018 yılında ise ZMO olarak yaptığımız araştırmalar sonucunda ekim alanının 600.000- 615.000 hektar civarında, üretim ise 5.500.000-5.600.000 ton aralığında olacağını tahmin etmekteyiz.2018 yılında mısır ekim alanları 2017 yılına göre yaklaşık % 10’luk bir daralma olmuştur. Burada en büyük neden, üreticinin daha kârlı olması nedeniyle pamuk ekimini tercih etmesidir. 2018 yılı Ocak-Temmuz ayları arasında ülkemiz 2 milyon ton mısır ithal ederek karşılığında 410,5 milyon dolar para ödemiştir.

Çizelge-1. Türkiye’de Mısır Ekim Alanı, Üretim ve Verimi

Kaynak: FAOstat

Türkiye’ de mısır üretimi 1. ürün ve 2. ürün olarak farklı dönemlerde yapılmaktadır.1.ürün olarak; Adana, Osmaniye, Hatay, Sakarya, Gaziantep, Manisa, İzmir, Aydın ve Konya’da, 2.ürün olarak; Şanlıurfa ve Mardin illerinde üretilmektedir. Özellikle GAP bölgesinde sulanabilir alanların artması nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi de potansiyel mısır üretim alanı olma durumundadır.

Çizelge-2. Bölgelere Göre Mısır Ekiliş Alanları ve Üretimi

Kaynak: TMO

2017 yılında mısır üretimimizin %18’si Adana’da, %11’i Konya’da, %7’si Şanlıurfa’da gerçekleştirilmiştir.

Çizelge-3. İllere Göre Mısır Üretim miktarı(ton)

Kaynak: TUİK

 

Grafik-1 İllere Göre Mısır Üretimimiz

Mısır, mısırdan elde dilen nişasta bazlı şeker (NBŞ) nedeniyle beslenme ile ilgili tartışmaların odağında yer almaktadır. Bu tartışmaların dayanağını, GDO’lu mısırların bu amaçla kullanılması ve NBŞ’lerin sağlıkla ilgili her geçen gün ortaya çıkan zararları oluşturmaktadır. Özellikle GDO’lu mısırlarla ilgili tartışmalar kamuoyunda karşılık bulmaktadır. Bunun bir sonucu olarak, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği’nde 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yurt içine arz edilecek olan NBŞ üretiminde yerli mısır kullanılması şartı getirilmiştir.

Silajlık Mısır Üretimi

Silaj yeşil sulu bitkilerin havasız ortamlarda turşulaştırılması ile elde edilen hayvan yemleridir. Ülkemizde hayvan beslenmesinde mısır silajı kullanımı yaygınlaşmakta ve buna paralel olarak silaj amacı ile mısır ekimi artmaktadır.

Hayvancılık için önemli bir kaba yem kaynağı olan silajlık mısır ekiminde ise 2017 yılına göre 2018 yılında % 4-5 lik bir artış söz konusudur. Ülkemizde ekilen toplam mısır ekim alanının % 75’i danelik,% 25’i ise slajlık mısır olarak üretimi yapılmaktadır.

2017 yılında 23 milyon ton mısır silajı üretimi gerçekleşmiş olup, %11’lik payı ile İzmir ilk sırada gelmektedir.

Çizelge-4. İllere Göre Silajlık Mısır Üretim Miktarı* (ton)

Kaynak TUİK (*Mısır hasılı dahil)

2017 yılında yaklaşık 5 milyon dekar alanda silajlık mısır ekimi yapılmıştır.

Mısır Tohumu Üretimi

Ülkemizde mısır tohumu üretiminde özel sektör söz sahibidir. Yıllık 50 bin ton civarında bir tohumluk üretimi bulunmaktadır. Mısır tohumu ihracatımız, ithalatımızdan daha fazladır. 2017 yılında 9 bin ton mısır tohumu ihracatına karşılık, 3 bin ton ithalat gerçekleşmiştir.

Çizelge-5. Mısır Tohumu Üretim ve Dış Ticareti (ton)

Kaynak; Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü

Tüketilen mısırın %75’i yem maddesi olarak kullanılmaktadır. Nişasta sanayinde kullanılan mısır miktarı da %20’lik oran ile tüketim içinde önemli bir paya sahiptir.

Çizelge-6 Mısır Tüketiminin Sektörel Dağılımı (2016/2017)

Kaynak; TMO 2017 Yılı Hububat Sektör Raporu

Mısırın önemli kısmının yem maddesi olarak kullanılması nedeniyle ikame ürün fiyatlarına bağlı olarak ülkemizin mısır kullanım miktarı 7,5-8 milyon ton aralığında değişiklik göstermektedir.

Dünya Mısır Üretimi

Dünyada mısır üretimi her yıl artış göstermekte olup, buğday üretim miktarını geçmiştir. Dünya mısır üretimi son 25 yılda iki kattan fazla artmıştır. 1990 yılında dünya mısır üretimi 483 milyon ton iken 2016 yılında 1 milyar tonu geçmiştir. Aynı yıllarda dünya buğday üretimi 593 milyon ton ve 750 milyon ton olmuştur. Türkiye’nin dünyadaki mısır üretimdeki yeri ise ortalama olarak %0,40 oranındadır.

Çizelge-7. Türkiye ve Dünya Mısır Üretimi (ton)

Kaynak: FAOstat

Ülkeler açısından üretim miktarları değerlendirildiğinde ABD en fazla üretimin yapıldığı ülkedir.  ABD’den sonra en fazla üretimin gerçekleştiği ülke Çin, olup, 2018 yılında dünya mısır üretiminde yaklaşık %22’lik paya sahip olmuştur. En fazla üretim yapan diğer ülkeler ise Brezilya, Arjantin ve Meksika’dır.

Çizelge-8. Dünya Mısır Üretimi (Ton)

Kaynak: FAOstat

Mısır üretiminde ABD kökenli uluslararası şirketlerin hâkim olduğu sektörel bir yapı bulunmaktadır. Dünya üretiminin yarısı, ABD ile birlikte ABD kökenli dev tarım şirketlerine bağımlı ülkeler olan Brezilya, Meksika ve Arjantin tarafından gerçekleştirilmektedir.

Grafik-2. Dünya Mısır Üretimi

 

Mısır Dış Ticareti

Türkiye mısırda dışa bağımlı bir üretim yapısına sahiptir. 2001 yılında 537.481 ton mısır ithal edilirken, bu rakam 2017 yılında 2.055.543 tona yükselmiştir. 2018 yılının ilk yedi ayında, bir önceki yılda yapılan ithalata yakın bir alım gerçekleşmiştir.

Çizelge-9. Türkiye’nin Mısır Dış Ticareti

Kaynak; TUİK

2017 yılında 400 milyon dolar karşılığı ithal edilmiştir. Mısır ihracatımızın, ithalatımız ile karşılaştırıldığında oldukça küçük bir oranda olduğu görülmektedir. 2017 yılında mısır ihracat miktarımız, mısır dış ticaretimizin %5’i kadar olmuştur.

Mısır ihraç ettiğimiz ülkeler arasında Irak önemli bir paya sahiptir.Ancak 2015 yılında 40.532.456 kg olan ihracatımız 2016 yılında 40.532.456 kg’a, 2018 yılı ocak-temmuz verilerine göre ise 6.400.563 kg’a düşmüştür. 2018 yılında en fazla ihracat ABD ye 18.465.770 kg olarak gerçekleşmiştir.

Çizelge-10. Mısır İhracatımız

Kaynak: TUİK, (* Ocak-Temmuz Dönemi)

Türkiye’nin 2018 yılında en fazla ihracat 18.465.770 kg ile ABD’ye yapmıştır. İthalat ve ihracat rakamlarına göre Türkiye mısır ithal eden bir ülke konumundadır. Türkiye’nin mısır ithal ettiği ülkeler arasında Rusya, Sırbistan, Romanya ve Ukrayna bulunmaktadır. Rusya’dan 2017 yılında 887 bin ton mısır ithal etmişken, bu miktar Ocak-Temmuz döneminde 1.1 milyon tonu geçmiştir.

Çizelge-11. Mısır İthalatımız

Kaynak: TUİK, (* Ocak-Temmuz Dönemi)

Mısır ithalatımız sadece dane mısır olmayıp, bunun dışında mısırın işlenmesi sonucu ortaya çıkan kimi yan ürünler de küspe ve kepek yerine yem sanayinde kullanılmak üzere ithal edilmektedir. Bunlar mısır nişastasının atığı olan mısır grizi ve bioetanol atığı olan İngilizce isimlendirmenin baş harfleri ile adlandırılan DDGS’dir. Hatırlanacağı üzere mısır grizi ve DDGS Resmi Gazete’nin 10 Ağustos 2018 tarihli sayısında yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile gümrük vergileri sıfıra indirilen ürünler arasında yer alıyordu. ODA’mız tarafından, bu konuda 16 Ağustos 2018 tarihinde “BAKANLAR DEĞİŞİR, POLİTİKALAR DEĞİŞMEZ. İTHALATA VE İTHALAT DA KOLAYLIĞA DEVAM!” başlığını taşıyan basın açıklaması yapılmıştır.

Mısır grizi ithalatının yaklaşık yarısı ABD’den yapılırken Rusya, Ukrayna ve Bulgaristan’dan da önemli miktarda ithalat gerçekleşiyor. Türkiye 2017 yılında 622 bin ton mısır grizi ithalatına ederek 107 milyon dolar öderken, bu yılında ilk altı ayında 155 bin tonluk ithalat için ise 31 milyon dolar ödedi.

Çizelge-12 Mısır Grizi İthalatı

Kaynak; TUİK, (* Ocak-Haziran)

DDGS ithalatı sürekli artış gösteren bir ürün olup,  2017 yılında 1.78 milyon ton ithalata için 337 milyon dolara ödendi. Yılın ilk yarısında ise 572 bin ton ithalat için 132 milyon dolar ödendi. DDGS ithalatının çok önemli bir ölümü ABD’den yapılmaktadır. ABD’nin payı 2017 yılında %82 olmuştur.

Çizelge-13 DDGS İthalatı

Kaynak; TUİK,( * Ocak-Haziran)

2017 yılında toplam 4.5 milyon ton mısır, mısır grizi ve DDGS ithalatı için 850 milyon dolar ödenmiştir.

Dünya Mısır Ticareti

Dünya mısır üretiminde ilk sırada yer alan ABD, mısır ihracatında da ilk sırada yer almaktadır. Dünya mısır ihracat rakamlarına bakıldığında, ABD’den sonra Arjantin ve Brezilya en fazla mısır ihraç eden ülkelerdir. Aslında mısır ihracat verilerinde, ülkelerden çok küresel tarım şirketlerinin dikkate alınması gerekmektedir. ABD’li küresel tarım şirketleri Güney Amerika’da mısır üretiminde belirleyici rol üstlenmiştir. Dolaysıyla gerek ABD’den gerekse diğer Güney Amerika ülkelerinden ihraç edilen ürünler küresel tarım şirketlerinin ürünleri olup, GDO’lu ürünlerdir.  Aynı şekilde Ukrayna’dan yapılan mısır ihracatı için de küresel tarım şirketleri bağlantısı dikkate alınmalıdır. En fazla mısır üreten ülkeler arasında yer alan Çin, Hindistan ve Endonezya’nın ihracatçı olmaması, bu konudaki tespitleri doğrular niteliktedir.

Çizelge-14. Dünya Mısır İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton)

Kaynak: FAOstat

Dünyada 150 milyon tonluk bir mısır ticareti bulunmaktadır. En fazla mısır ithalatı yapan ülke Japonya olup %10’luk bir paya sahiptir.

Çizelge-15. Dünyada Mısır İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Ton)

Kaynak: FAOstat

 

SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Mısır endüstriyel tarım uygulamalarının stratejik ürünlerinden biri olduğu gibi endüstriyel gıda üretiminin temel hammaddelerinden biridir. Mısır unu, mısır nişastası, nişasta bazlı şeker, mısır yağı gibi çeşitli kullanım şekilleri yanında, bu kullanım şekillerinin elde edilmesi ya da etanol üretimi amacıyla işlendiğinde geriye kalan artıkları önemli bir yem kaynağıdır. Mısırdan ayrıca tüm yeşil aksamı kullanılarak yapılan silaj da hayvan beslenmesinde aranan bir kaba yemdir.

Mısır üretimi tohumdan başlayarak hem üretim alanları, hem de dağıtım ve ticaret olarak geniş çapta küresel tarım şirketlerinin yönetimi ve denetimi altındadır. Mısırın, küresel tarım şirketleri tarafından GDO’lu bir ürün olarak patentlenerek çok büyük alanlarda ekimi ve üretimi yapılmaktadır. Gıda endüstrisinde farklı tat ve görüntüde ürün üretilmesinde çok yönlü bir tahıl olarak hizmet eden mısırın, geniş kullanım alanlarına son yıllarda etanol üretimi de eklenmiştir. Uluslararası kuruluşlar tarafından çok büyük reklamlarla açlıkla mücadele programları yürütülürken, mısırın beslenme yerine etanol amacı ile kullanımı oldukça çelişkili bir durumdur. ABD’nin destek vererek, etenol üretimi için kullandığı mısır miktarı 150 milyon ton kadardır.

Küresel tarım şirketlerinin dünya gıda üretimini şekillendirmede temel ürünler olarak ele aldığı, bu nedenle tohumdan, gübre ve ilaca kadar olan üretim süreci ile tüketiciye ulaşıncaya kadar olan imalat sürecini tekellerinde tutmaya çalıştığı mısır, buğday ve soya fasulyesi üretiminin; üreticimizin alın terini ve halkımızın sağlıklı beslenme ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanması gerekmektedir.

Bu kapsamda;

1-İşletmelerin küçük, çok parçalı ve dağınık olmaları nedeniyle arazi işlerliği ve verimliliğinin düşük olması nedeniyle üretici yeterli geliri elde edememektedir. Bu nedenle arazi toplulaştırma çalışmalarına hız verilmelidir.

2-Çiftçiler yatırım olanaklarına ulaşma ve yapısal dönüşümü sağlama olanağından yoksun durumdadır. Çiftçiler örgütlenme, kooperatifçilik, yatırım ve tarım danışmanlık hizmetinden yararlandırılmalı.

3-Hasat sonrası depolama ve pazarlamada yetersizlik yaşanmaktadır. Lisanslı depoculuğa ağırlık verilmeli, TMO imkânlarından daha fazla yararlanacak bir altyapı oluşturulmalı, tekelleşme önlenmelidir.

4-Mısır tarımı yapılan bölgelerde, gittikçe artan oranda bitki hastalıkları (Kuzey yaprak yanıklığı, Fusarium, Pythyum...) ve zararlılar (bozkurt, mısır kurdu ve mısır koçan kurdu…) baş göstermektedir. Hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı çeşit kullanılmalı, kültürel önlemler ve ekim nöbeti uygulanmalıdır.

5-Girdi maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle kazanç elde edemeyen üretici üretimden uzaklaşmıştır. Gübre ve yakıttaki vergiler düşürülmeli veya destekler arttırılmalıdır.

6-Aşırı azotlu gübre kullanımı sonucunda topraklarda tuzlulaşma görülmektedir. Toprak ve yaprak analizi yapılarak, doğru zamanda ve yeteri miktarda gübreleme yapılmalıdır.

7-Üretiminin yetersizliği nedeniyle ucuz GDO`lu ürünler piyasaya girmiştir. Gerek ekim alanı gerekse birim alandan elde edilen verim artırılarak GDO`lu mısır ithalatı engellenmelidir.

8-Sulama altyapısı yetersizdir. Köylerin(mahalleler) ve sulama birliklerinin sulama altyapısı güçlendirilmelidir.

9-Hayvancılık sektöründe artan yemlik mısır ve silaj talebi karşılanamamaktadır. Yüksek verimli silajlık çeşitler geliştirilmelidir.

10-Yüksek teknolojili kombine makinelerin kullanımının yetersizdir. Ekim, toprak işleme ve gübreleme yapan kombine makinelerin kullanımı artırmak için gerekli desteklerin sağlanmalıdır.

11-Hayvancılıkta en önemli maliyet unsurunu yemleme masrafları oluşturmaktadır. Mısır silajı, yüksek enerji değeri, kolay sindirilebilmesi, nispeten de sürekli ve kaliteli kaba yem olması ve silolama kolaylığı avantajlarından dolayı ekim alanları arttırılmalıdır.