ÖZET

• Yıllık sarımsak üretimimiz 140 bin tonu geçmiştir. Bu üretimin yaklaşık %25’lik kısmı taze olarak tüketilmektedir.
• Sarımsak dendiğinde akla ilk gelen il Kastamonu olmasına karşın, 2018 yılında en fazla sarımsak üretimi Gaziantep’te gerçekleştirilmiştir.
• Türkiye’de yaklaşık 130 bin dekarı kuru, 20 bin dekarı taze olmak üzere 150 bin dekarı aşan alanda sarımsak üretimi yapılmaktadır.
• 2018 yılında kuru sarımsakta dekara ortalama verim 882 Kg olmuştur.
• Kişi başı sarımsak tüketimimiz 1.5-2 kg arasında değişmektedir.
• Dünyada 2017 yılında 6 milyon hektar alanda 28 milyon ton sarımsak üretilmiştir. Üretimin yaklaşık %80’i Çin tarafından gerçekleştirilmektedir.
• Dünya sarımsak verimi ortalaması 2017 yılında dekara 1.785 kg olmuştur.
• 2018 yılında 408 ton sarımsak ihracatı karşılığında 526 bin $ ihracat geliri elde edilmiştir.
• 2019 yılının ilk sekiz ayında 1.500 ton sarımsak ithalatı 950 bin $ ödenmiştir. İran en fazla sarımsak ithalatı yapılan ülke olmuştur.
• Dünyada en fazla sarımsak ihracatı yapan ülke, 1.5 milyon ton ile toplam sarımsak ihracatının %78’ini gerçekleştiren Çin’dir.
• Dünyada en fazla sarımsak ithalatı yapan ülke, 444 bin ton ile toplam sarımsak ithalatının %22’sini gerçekleştiren Endonezya’dır.  

1. Sarımsak Üretimimiz

Sarımsak, soğangiller familyasından bir sebze olup, ülkemizin her tarafında yetiştirilebilmektedir. Birçok yiyeceğin içine katılarak aroma veren sarımsağın önemi, sağlık açısından faydaları nedeniyle her geçen gün artmaktadır.  Yaş olarak tüketilebilmekle birlikte,  kuru tüketimi, saklanabilmesi ve tüm yıl boyu kullanılabilmesi nedeniyle daha yaygındır.

Sarımsak dendiğinde akla ilk gelen il Kastamonu olmasına karşın, son yıllarda artan sarımsak üretimi ile Gaziantep ilimiz dikkat çekmektedir. TUİK verilerine göre Gaziantep 2018 yılında sarımsak üretiminde Kastamonu’yu geçmiştir.

Çizelge-1 Kuru Sarımsak Üretimi (Ton)

Kaynak, TUİK (* Kuru sarımsağa oranı)

Grafik-1 İllere Göre Kuru Sarımsak Üretimi (2018)

Türkiye’de yaklaşık 130 bin dekarı kuru, 20 bin dekarı taze tüketime yönelik olarak toplam 150 bin dekarı aşan alanda sarımsak üretimi yapılmaktadır. 2018 yılında kuru sarımsakta dekara ortalama verim 882 kg olarak gerçekleşmiştir. Sarımsak veriminin en yüksek olduğu iller 1.397 kg ile Konya, 1.374 kg ile Edirne ve 1.192 kg ile Kahramanmaraş olmuştur.

Çizelge-2 Sarımsak Üretim Alanı (da)

Kaynak, TUİK

Sarımsak üretim alanlarında bir artış olduğu görülmektedir. Son beş yılın verisi incelendiğinde, Gaziantep ve Aksaray’daki sarımsak üretim alanlarında önemli artış meydana geldiği görülmektedir. Kişi başı sarımsak tüketimimiz 1.5-2 kg arasında değişmektedir.

 

2. Dünya Sarımsak Üretimi

Dünya sarımsak üretimi 2017 yılında 28 milyon ton olmuştur. Üretimin yaklaşık %80’i Çin tarafından gerçekleştirilmektedir. Çin’de 2017 yılında 22 milyon ton sarımsak üretilmiştir. Çin’den sonra en fazla sarımsak üreten ülke Hindistan olup, dünya üretimindeki payı %6 düzeyindedir.

Çizelge-3 Dünya Sarımsak Üretimi (Ton)

Kaynak; FAOStat

2017 yılında dünyada 1.6 milyon hektar alanda sarımsak üretimi gerçekleştirilmiştir. Sarımsak ekimi yapılan alanların 820 bin hektarı, toplam sarımsak ekim alanının  %52’si Çin’de bulunmaktadır.

Çizelge-4 Dünya Sarımsak Üretim Alanları (ha)

Kaynak; FAOStat

Dünya sarımsak verimi ortalaması 2017 yılında dekara 1.785 kg olmuştur. Aynı yıl verimin en yüksek olduğu ülkeler 3.115 kg/da ile Özbekistan, 3.497 kg/da ile Çin, 2.179 kg/da ile Mısır olmuştur. 2017 yılında Türkiye’nin dekara sarımsak verimi ise 890 kg olarak gerçekleşmiştir.

 

3. Sarımsak Dış Ticaretimiz

Sarımsak dış ticaretimiz, üretim miktarı göz önüne alındığında oldukça düşük denilebilecek bir düzeydedir. 2018 yılında sarımsak ihracatının %25’i Rusya’ya, %16’sı Suriye’ye, %11’i KKTC’ye gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl 408 ton sarımsak ihracatı karşılığında 526 bin $ ihracat geliri elde edilmiştir.

Çizelge-5 Sarımsak İhracatımız (Kg)

Kaynak, TUİK (*(Ocak-Ağustos)

Sarımsak ithalatımız, üretim miktarımız göz önüne alındığında, sanılanın aksine önemsiz denebilecek düzeydedir. 2019 yılının ilk sekiz ayında ithal edilen sarımsak miktarı 1.500 ton kadardır. Bu ithalatın karşılığında 950 bin $ ödenmiştir. En fazla ithalat Çin’den yapılmakla birlikte, 2019 yılının ilk sekiz aylık verilerine göre, İran en fazla sarımsak ithalatı yapılan ülke olmuştur.

Çizelge-6 Sarımsak İthalatımız (Kg)

Kaynak, TUİK (*(Ocak-Ağustos)

 

4. Dünya Sarımsak Dış Ticareti

Dünyada en fazla sarımsak ihracatı yapan ülke, toplam sarımsak ihracatının %78’ini gerçekleştiren Çin’dir. İspanya 2016 yılında 162 bin ton sarımsak ihracatı ile ikinci sırada yer almaktadır.

Çizelge-7 Dünya Sarımsak İhracatı (ton)

Kaynak; FAOStat

Dünya sarımsak ihracatı 3.6 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahiptir. Çin 2016 yılında 2.6 milyar dolarlık sarımsak ihracatı gerçekleştirmiştir.

Çizelge-8 Dünya Sarımsak İhracatı (Bin $)

Kaynak; FAOStat

Dünyada en fazla sarımsak ithalatı yapan ülke, toplam sarımsak ithalatının %22’sini gerçekleştiren Endonezya’dır. Endonezya 2016 yılında 444 bin ton sarımsak ithal etmiştir.

Çizelge-9 Dünya Sarımsak İthalatı (ton)

Kaynak; FAOStat

2016 yılında dünya sarımsak ithalatı 3.3 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşmıştır.

Çizelge-10 Dünya Sarımsak İthalatı (Bin$)

Kaynak; FAOStat

En fazla sarımsak ithal eden ülke olan Endonezya 2016 yılında yaptığı sarımsak ithalatı için 436 milyon dolar ödemiştir. Dünya sarımsak ithalatının %9’unu gerçekleştiren Brezilya bu ithalat için 329 milyon dolar ödemiştir.

2019 YILI İÇİN GENEL DEĞERLENDİRME (05.10.2019 tarihi itibarıyla)

TÜİK verilerine göre tüketici fiyatları bazında sarımsakta fiyat artışı, Eylül 2019’da bir önceki aya göre % 42,58 olarak gerçekleşmiştir. Hasattan itibaren sarımsak fiyatlarında haftalık periyodlarda hızlı bir artış gözlemlenmiştir. Dolu zararı bu artışta en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolu zararına bağlı olarak oluşan rekolte düşüklüğü nedeniyle görülen fiyat artışları yanında sarımsak ürünü üzerinde yapılan spekülasyonlar da fiyat artışında etkin bir rol oynamıştır. Sarımsakta görülen anormal fiyat artışı üreticiyi memnun etmekle birlikte tüketici sarımsağı pazardan tane ile almak zorunda kalmıştır.

Her yıl üretim sezonu başında yüksek fiyatla pazarda alıcı bulan sarımsak, 2-3 aylık dönem içerisinde düşerek değer fiyatına ulaşırken, 2019 yılı piyasa fiyatı için şimdiden üç haneli rakamlar telaffuz edilmeye başlanmıştır. Bu aşırı fiyat beklentisinin gerçekliği tartışılır durumdadır. Rekolte düşüklüğüne bağlı olduğu zikredilen sarımsak fiyat artışlarının, süreç içerisinde yapılacak spekülasyonlarla daha da yükselip yükselmeyeceği zaman içinde ortaya çıkacaktır.

Devlet; fiyatı yükselen her tarımsal üründe yaptığı gibi sarımsakta görülen fiyat artışının ithalatla sonlandırılması yolunu seçmiştir. Kuru sarımsak ithalatında gümrük vergisi önce 3.000 ABD Dolar/Ton olarak belirlenmiş daha sonra Ticaret Bakanlığı’nca, 5 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazetede; “İthalatta Gözetim Uygulamasına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No:2006/1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” yayımlanarak ithal kuru sarımsağa uygulanan gümrük vergisi 3.000 Dolar/Ton’dan, 2.000  Dolar/Ton’a çekilmiştir. Diğer sarımsaklar için uygulanan gümrük vergisi ise 4.000  Dolar/Ton’dan 3.000 ABD Dolar/Ton’a düşürülmüştür.

Sonuç ve Öneriler

Sertifikalı tohumların ekilmesinin sağlanması: Bu sayede hastalıklardan korunacak ve daha sağlıklı tohum üretimi sağlanacaktır.

“Sarımsak üretici belgesi” ya da “çiftçi belgesi” verilmesi: Çiftçi kayıt sisteminin tam olarak işlemesi kontrol sisteminin düzenli olması ve güvenirliğin artması açısından önemli görülmektedir. Sarımsak üretici belgesinin verilmesi ile fiyat artışı olduğunda her isteyenin sarımsak üreticisi olması engellenecektir.

Üretim miktarının kayıt altına alınması: Bu sayede kayıt dışı üretimin önlenmesinin önü açılacak,  sarımsağının üretiminin planlı ve kontrollü olmasına katkı sağlayacaktır.

Sarımsak üreticilerine devlet desteği sağlanması: Tarımsal yatırımlar için hibe verilmesi, sarımsak tarımında iyi tarım ve organik tarım uygulamalarının başlatılması, fiyat istikrarının sağlanması gibi uygulamalar verim ve kaliteni artması için önemlidir. 

Sarımsak borsasının kurulması: Fiyat istikrarsızlığı pazarlamanın önündeki engellerden birisidir. Üreticiler bir yıl yüksek fiyatla ürününü satabiliyorken diğer yıl hiç satamamaktadır. Üretim alanları ve miktarlarındaki dengesiz artış ve azalışlar sarımsak üreticilerini zor duruma düşürmektedir. Fiyat istikrarının sağlanması ve pazarlamanın kolaylaşması için üretim planlamasının yapılması ve sarımsak borsasının kurulması beklenmektedir. 

Örgütlülüğün sağlanması: Aile işletmelerinin ürettikleri ürünlerin pazarda fiyatı belirleyebilir miktarda olmaması, bu işletmelerin yapısal olarak değişimden ziyade birleşerek güçlü hale gelmelerini zorunlu kılmaktadır. Böylece fiyat dalgalanmalarına ve fiyat politikalarına karşı dirençli yapıya sahip aile işletmeleri etkin hale getirilecek, yeni pazar arayışlarına da olanak sağlanacaktır. Aile işletmelerinin örgütlenmesi; pazarlama kooperatifleri, girdi kooperatifleri ya da üretici birlikleri şeklinde olabilir. Böylece üretim maliyetleri düşürülerek, piyasa fiyatlarından üyelerin etkilenmeleri en aza indirgenecektir. Küçük aile işletmeleri için ürünlerini pazarlama kanalları oluşturulması, danışmanlık, eğitim, depolama-nakliye hizmetleri gibi destekleyici hizmetler verilmesi, üretici pazarlarının faaliyete geçmesi gerekmektedir. 

Çin sarımsağına karşı yerli üretimin teşvik edilmesi: Son yıllarda özellikle Çin sarımsağına rağbet görülmekte bu yüzden ihracattan çok ithalat oranlarının yüksekliği dikkat çekmektedir. Çin sarımsağı, coğrafi işaret belgesine sahip olan Taşköprü sarımsağının geleceğini tehdit etmektedir. Düşük maliyeti nedeniyle tercih edilen bu sarımsakların piyasaya girmesiyle birçok üretici zor durumda kalmakta, rekabet gücü zayıflamaktadır.

Pazarla ile ilgili sorunların çözülmesi:  ithalatçı ülkelerdeki yüksek gümrük tarifeleri, ihracat belgeleri konusundaki bürokratik engeller, vize almadaki zorluklar, nakliye ile ilgili sorunlar, yabancı dil eksikliği ve “Türk Malı” imajının istenen düzeyde olmaması nedeniyle pazarlama konusunda sorunlar bulunmaktadır.

Verim ve kaliteyi artırmak için üreticilere uzmanlar tarafından eğitimler verilmesi: Bilinçli üretimin yapılması sarımsak üreticilerinin bilinçlendirilmesi ile mümkündür.

 

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası