<İ>GENEL KANININ AKSİNE ÇİLEK, HIYAR, BİBER GİBİ ÜRÜNLERDE HORMON YOK. HORMON KULLANILAN MEYVE VE SEBZELERİN SAYISI SANILANDAN AZ. ÜSTELİK ASIL TEHLİKE DOĞAL HORMON DEĞİL, BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİLERDE. HANGİ ÜRÜNLER HORMONLU; HORMON NASIL ANLAŞILIR; 10 SORUDA...

GÖKHAN GÜNAYDIN
(ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI GENEL BAŞKANI)

<İ>1 – HORMON NEDİR?

BİTKİ BÜNYESİNDE BÜYÜME İLE BUNA BAĞLI FİZYOLOJİK OLAYLARI KONTROL EDEN ORGANİK MADDELERE HORMON DENİR. BU HORMONLAR BİTKİLERDEN ALINIP YOĞUNLAŞTIRILARAK BÜYÜME MADDESİ ŞEKLİNDE DÜZENLENİR VE BAŞKA BİTKİLERDE DE KULLANILABİLİR. BİTKİSEL KÖKENLİ VE ORGANİK OLDUKLARI İÇİN DE ZARARLI DEĞİLDİRLER VE İNSAN VÜCUDUNDAKİ ÖSTROJEN GİBİ HORMONLARLA İLGİLERİ YOKTUR. ANCAK SON YILLARDA “BİTKİ GELİŞİM DÜZENLEYİCİ” (BGD) ADIYLA SENTETİK HORMON DA ÜRETİLMEYE BAŞLANDI.

<İ>2 – BGD TÜRKİYE’DE KULLANILIR MI?

BGD’LER SENTETİK VE ORGANİK BAZI KİMYASAL MADDE KARIŞIMLARINI KAPSIYOR. DOĞAL HORMONLAR GİBİ MEYVE İRİLEŞTİRMEK, KÖKLENDİRMEK YA DA GELİŞMEYİ DURDURMAK İÇİN UYGULANIYOR. AYRICA MEYVE TUTTURMAK VEYA SEYRELTMEK İÇİN DE. İSPANYA, İTALYA, YUNANİSTAN, FAS, TUNUS, ABD, GÜNEY AFRİKA, TÜRKİYE GİBİ SERACILIK, ÇEKİRDEKSİZ SULTANİ ÜZÜM, NARENCİYE VE ÇİÇEK ÜRETİMİ YAPILAN TÜM ÜLKELERDE BGD’LERE BAŞVURULUYOR.

<İ>3 – HANGİ MEYVE VE SEBZELERDE BGD KULLANILIR; ZARARLI MIDIR?

ÇEKİRDEKSİZ ÜZÜMDE MEYVE SEYRELTMEK VE İRİLEŞTİRMEK, NARENCİYEDE MEYVE SEYRELTMEK VE DÖKÜLMEYİ ENGELLEMEK, DOMATES, PATLICAN VE KISMEN SAKIZ KABAĞINDA MEYVE TUTUMUNU SAĞLAMAK İÇİN KULLANILIR. BİTKİLERİN YAPRAKLARINA PÜSKÜRTÜLEREK UYGULANIR. DOZ AŞILIR, HASATTAN YETERLİ SÜRE ÖNCE KULLANIMI DURDURULMAZSA İNSAN VÜCUDUNDA BİRİKİP ZARARLI OLABİLİR. AŞIRI KILLANMA GİBİ SONUÇLAR YARATABİLİR. BGD KULLANILDIKTAN SONRA DOMATESTE 60-90 GÜN, PATLICANDA 30, ÜZÜMDE 45, NARENCİYEDE 150 GÜNLÜK BEKLEME SÜRELERİNİN ARDINDAN HASAT YAPILIR.

<İ>4 – HER DOMATES, PATLICAN VE KABAKTA MUTLAKA BGD KULLANILMIŞ MIDIR?

TALEBE BAĞLI OLARAK DOĞAL VEJETASYON DÖNEMİ BİTKİ DIŞINDA YETİŞTİRMEK İÇİN DOĞAYI ZORLUYORUZ. SEBZE ÜRETİMİNİN YAPILDIĞI BAZI SERALARDA KIŞIN SICAKLIK 13 DERECENİN ALTINA İNER. OYSA DÖLLENME İÇİN EN AZ 13-15 DERECE SICAKLIK GEREKİR. BU TİP SERALARDA KIŞIN DÖLLENME GERÇEKLEŞTİRMEK VE MEYVE TUTUMU SAĞLAMAK İÇİN BGD KULLANILIR. AMA SICAKLIK 10 DERECENİN ALTINA İNMEDİĞİ SÜRECE DOĞAL TOZLANMA GERÇEKLEŞTİREN “BOMBUS ARISI” ADLI CANLININ KULLANILDIĞI SERA SAYISI DA ARTIYOR. BÖYLECE, BGD KULLANMADAN KIŞIN DA DOMATES – PATLICAN – KABAK ÜRETİLEBİLİYOR.

<İ>5 – HANGİ MEYVE VE SEBZEDE HORMON KULLANILMAZ?

GENEL KANININ AKSİNE ÇİLEK, HIYAR, BİBER, KARPUZ VE KAVUNDA, ÜRETİME VE VERİME HERHANGİ BİR KATKISI OLMADIĞI İÇİN BGD KULLANILMAZ.

<İ>6 – ŞEKİLSİZ MEYVE VE SEBZELERİN HEPSİ HORMONLU MUDUR?

BGD’LER ÖNERİLEN DOZ VE DÖNEMDE KULLANILMAZSA YAPRAK VE MEYVELERDE DEFORMASYONA, MEYVE İÇLERİNİN BOŞALMASINA, MEMELİ MEYVE OLUŞUMUNA YOL AÇABİLİR. ANCAK SEBZE VE MEYVELERDE ELEMENT EKSİKLİKLERİ, YETİŞTİRME KOŞULLARI, HAVA SICAKLIĞI, DÖLLENME YETERSİZLİĞİ VE GENETİK YAPI GİBİ FARKLI NEDENLERLE DE ŞEKİLSİZ, YAPIŞIK VE İKİZ MEYVELER OLUŞUR. YANİ ŞEKİLSİZ MEYVELERİN HEPSİ HORMONLU DEĞİLDİR.

<İ>7 – MEYVE VE SEBZELERİN ARTIK ESKİ TADI KALMADI. BU DA BGD’NİN SUÇU MU?

EVET, TATSIZ VE KOKUSUZ MEYVE VE SEBZELERLE BGD’LERİN İLGİSİ VARDIR. OLGUNLAŞMAYI HIZLANDIRMAK, ÇEKİRDEĞİ AZALTMAK GİBİ GİRİŞİMLER BUNA NEDEN OLUR. AMA AŞIRI SULAMA, PAZARA ERKEN ULAŞTIRMAK İÇİN VAKTİNDEN ÖNCE TOPLAMA GİBİ NEDENLER DE KOKU VE TAT SORUNU YARATIR.

<İ>8 – PESTİSİT NEDİR, NEDEN KULLANILIR?

TÜRKİYE’DE 60’IN ÜZERİNDE EKONOMİK ÖNEME SAHİP KÜLTÜR BİTKİSİ YETİŞTİRİLMEKTE OLUP, BU BİTKİLERE 250’YE YAKIN ZARARLI, 90’A YAKIN HASTALIK ETMENİ VE 70 CİVARINDA YABANCI OT ZARAR VERİR. BU ZARARLARI ÖNLEYEBİLMEK İÇİN PESTİSİT DENEN ZİRAİ MÜCADELE İLAÇLARI KULLANILIR. ÖYLE Kİ, ÖRNEĞİN İLAÇ KULLANMADAN KURTSUZ ELMA ÜRETMEK ÇOK BÜYÜK İHTİMALLE MÜMKÜN OLMAZ. BU TÜR ZARARLILARA DAYANIKLI BİTKİ YETİŞTİRMEK İÇİN ISLAH ÇALIŞMALARIYSA İNSAN ÖMRÜNE YAKIN ZAMAN ALIR. BUNA KARŞILIK ZARARLILARLA ORGANİK MÜCADELE YÖNTEMLERİ VAR VE ORGANİK TARIM SERTİFİKA KURULUŞLARI BUNU MUNTAZAM OLARAK KONTROL EDER. YİNE DE BU ŞEKİLDE YETİŞTİRİLEN BİR İLME İLAÇLANANDAN DAHA KUSURLU GÖRÜNÜR. PAZARDA, MANAVDA “HORMONSUZ”, “ORGANİK” GİBİ İBARELERLE YÜKSEK FİYATLARA SATILAN MEYVE VE SEBZELERİN ÇOĞU TÜKETİCİYİ YANILTMAYA YÖNELİK. ÇÜNKÜ ORGANİK ÜRÜNÜN YANINDA SERTİFİKASI OLMALI.

<İ>9 – PESTİSİTLER ZARARLI MIDIR?

PESTİSİTLER KULLANICI, TÜKETİCİ VE HAYVANLAR AÇISINDAN GÜVENİLİR, ÇEVREYE VE YARARLI ORGANİZMALARA ZARARSIZ OLMAK KOŞULUYLA ÜRETİLİR. UYGUN OLMAYAN DOZDA, UYGUN OLMAYAN ZAMANDA KULLANILMALARI DURUMUNDA SON DERECEDE ZARARLI KİMYASALLARDIR. TÜRKİYE’DE ÖZELLİKLE AKDENİZ, EGE, İÇ ANADOLU VE MARMARA’DA KULLANILIR. ANCAK TÜRKİYE’DE HEKTAR BAŞINA İLAÇ KULLANIMI 0.596 KİLOGRAMKEN BU FRANSA VE ALMANYA’DA 4.7, İTALYA’DA 7.6, BELÇİKA’DA 11.3, HOLLANDA’DA 17.8 KİLOGRAMDIR.

<İ>10 – GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMA (GDO) NEDİR?

KENDİ TÜRÜ DIŞINDA BİR TÜRDEN GEN AKTARILARAK BELİRLİ ÖZELLİKLERİ DEĞİŞTİRİLMİŞ BİTKİ, HAYVAN YA DA MİKRO ORGANİZMALARA GDO DENİR. EN ÇOK YABANCI OT İLACINA VE ZARARLILARA DAYANIKLILIK SAĞLAMAK, RAF ÖMRÜNÜ UZATMAK, TAT VE AROMA ARTIRMAK, BESİN DEĞERİ AÇISINDAN ZENGİNLEŞTİRMEK GİBİ GEREKÇELERLE GDO ÜRETİMİ YAPILIR. BU ÇOKULUSLU ŞİRKETLER İÇİN SON DERECEDE KARLI BİR FAALİYET ALANIDIR. ÇÜNKÜ İÇİNDEN ÜREME YETENEĞİ KÖRELTİLEN TOHUMLAR PATENTLENEREK MÜLKİYETE KONU EDİLİR, KULLANANLAR HER YIL YÜKSEK TOHUM VE İLAÇ PARASI ÖDER. DÜNYADA GDO ÜRETİMİNİN YÜZDE 99’U ABD, ARJANTİN, KANADA VE ÇİN’DE GERÇEKLEŞTİRİLİR. GDO TÜRLÜ ÜRÜNLERİN YÜZDE 99’UNU SOYA, MISIR, PAMUK VE KOLZA OLUŞTURUR.

YASAL OLARAK GDO ÜRETİMİ YAPILAMAYAN TÜRKİYE’YE 1998’DEN BERİ ÖZELLİKLE ABD VE ARJANTİN’DEN BU ÜRÜNLER GİRİYOR. ÇOĞUNLUKLA MISIR VE SOYADAN İŞLENEN 700’DEN FAZLA ÜRÜN TÜKETİCİ SOFRASINA ULAŞIYOR. TARLALARA GDO’LARIN GİRMESİYSE ZENGİN BİTKİ ÇEŞİTLİLİĞİ ÜZERİNDE BÜYÜK TEHDİT OLUŞTURUYOR. İNSANDA ALERJİK REAKSİYONLARA NEDEN OLABİLDİKLERİ, ANTİBİYOTİKLERE DİRENÇ OLUŞTURDUKLARI BİLİNİYOR. BİLİNMEYEN, GELECEK NESİLLERDE NE TÜR GENETİK ETKİLER YAPABİLECEKLERİ!