Özlem AS

Görev süreleri bu yılın sonunda bitecek olan tarım danışmanları, gelecek kaygısı taşıyor. 1 ocak 2004’te Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından başlatılan Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi, pilot uygulamanın bitimine 5 ay kalmış olmasına rağmen hala belirsizlik içinde. 3 yıl önce ‘1000 Köye 1000 Tarımcı’ projesinde görev alan ziraat mühendisi ve veterinerler için yıl sonuna kadar herhangi bir yasal düzenleme yapılmazsa, işsiz kalacaklar.

Projenin uygulamaya konulduğu süreden bu yana yaşadıkları ve bir türlü çözülemeyen ücret, yetki gibi sıkıntılarını ve geleceğe ilişkin kaygılarını Dünya Gıda’ya anlatan tarım danışmanları, bakanlıktan çözüm bekliyor.

Ücretler düşük ve dengesiz

Kulislerde projenin pilot uygulamasının uzatılacağına dair söylentilere karşın, projenin bu şekilde uygulanmasını ve aynı koşullarda bir sene daha çalışmak istemediklerini belirten danışmanlar sorunlarını şu şekilde aktarıyor:

“Tarım danışmanlarına her ilde farklı ücretler veriliyor; ücret dengesizliği söz konusu. Aynı lisans düzeyinde eğitim almış ve aynı projede görev alan danışmanların farklı ücretlerle çalışması tüm danışmanları rahatsız ediyor. Sözleşmelerin bakanlığa zamanında ulaştırılmaması ve diğer bürokratik engeller nedeniyle hak ediş bedelleri köylere hizmet götürme birliklerine zamanında aktarılamıyor. Bu hak edişin alınması için; Tarım İl Müdürlüğü Çiftçi Eğitim ve Yayım Şubesinden hak edişlerin düzenlenmesi, il müdürlüklerince onaylanması, köylere hizmet götürme birliklerine sunumu, birlik başkanının onayının beklenmesi, onay alındıktan sonra faturanın kesilerek tekrar birlik başkanına sunumu, birlik başkanlığının bankaya onay yazısı yazarak bankaya bildirimi gibi uzun bürokratik işlemlerin yoğunluğu nedeniyle hak edişlerin elimize geçmesi uzun zaman alıyor. Ayrıca fatura üzerinden işlem gören hak ediş bedelinden yüzde 22 gelir vergisi, yüzde 18 KDV, yüzde 0,75 damga vergisi, muhasebeci bedeli ortalama 50 YTL/ay, Bağ Kur bedeli ortalama 200 YTL/ay ve geçici vergi 20 YTL kesintilerinden sonra en düşük memur maaşından bile daha az ücret kalıyor. Öte yandan hak edişlerimize bu yıl itibari ile köy katkı payı yüzde 10 olarak uygulanıyor. Bu miktarı köylünün ödediği düşünülerek, bakanlıktan aktarılan hak ediş bedelinden düşürülüyor. Ancak herhangi bir köy bütçesi ve geliri bulunmayan muhtarlıklar bu miktarı karşılayamıyor. Bu yüzden özellikle doğu illerindeki tarım danışmanlarının büyük kısmı yüzde 10’luk köy katkı paylarını kendisi yatırmakta ve 490 YTL olarak hesaplanan net tutar daha da aşağı inmektedir. Buna bir de ailelerinden ayrı yaşamakta olan tarım danışmanlarının ailesini görmek için harcadığı yol paraları hesaplanınca bu modelin maddi boyutu asgari ücretin altına iniyor.”

Özlük hakları ile ilgili sıkıntılar

Sorunların sadece ücretle sınırlı olmadığını belirten danışmanlar, özlük hakları ile ilgili sıkıntıları olduğunu belirtiyorlar. “Kamu adına hizmet alımı yoluyla görevlendirilen danışmanların bir müteahhit vasfıyla değerlendirilmesi tarım danışmanlarını sıkıntıya sokuyor. Danışmanların hastalanması ve hatta hastanede tedavi görmesi durumunda bu günlerin hak ediş bedelinden düşürülmesi, 6 ayda bir 10 gün olarak uygulanan izinlerin hak edişler üzerinden kesilmesi az olan ücretlerimizi geçinilemez hale getiriyor. Görev süresinin 31 Aralık’ta bitiyor olması nedeniyle gelecek kaygısı taşıyoruz. Proje süresince danışmanların Bağ Kur’lu olması nedeniyle yaşanan iş kazaları ve hatta ölümler geride kalan aile fertlerini de geçim kaygısına sürüklüyor. Örneğin Gümüşhane’de tarım danışmanının görev başında ölümü, Trabzon’daki danışmanın elini silaj makinesine sıkıştırarak parmaklarını kaybetmesi, yakınlarını olumsuz  etkiledi, etkiliyor. Pek çok tarım danışmanının psikolojik sorunları bulunuyor. Psikolojik yardıma ihtiyacı olan ancak Bağ-Kur borçları yüzünden ilaçlarını dahi alamadığı tespit edilmiş olanlar bile var.

Her şeye rağmen umutlular

Ücret dengesizliği, ücretlerin zamanında ödenmemesi, özlük hakları ile ilgili yaşadıkları sıkıntıları tarım danışmanları bu şekilde özetliyorlar. Ancak tarım gönüllülerinin 5 ay sonraları belirsiz olmasına rağmen hala umutlular: “Sözleşmelerimiz 31 Aralık 2006 tarihinde sona erecek. Bu tarih sonunda pek çok tarım danışmanı yaş itibari ile kamu haklarından mahrum olacak. Ancak sorunlarımızın çözümü konusunda bakanlığımızın ilgili birimlerince proje bitim süresinden önce, bir çalışmanın yapılacağına olan inancımız tamdır. Tarım danışmanlarının başta özlük hakları, ücret dengesizliği ve diğer sorunlarının çözümüne yönelik bir çalışmanın başlatılması, ailelerinden uzakta çalışan ve psikolojik sorunlarla boğuşan gelecek kaygısı taşıyan birçok danışmana moral verecek.”

Danışmanlar bakanlık bünyesinde istihdam edilmeli

Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Gökhan Günaydın, sözleşmesi 5 ay sonra sona erecek tarım danışmanlarının Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın kadrosunda istihdam edilmesi gerektiğini söyledi. Günaydın, “Proje 2004 yılında, dönemin Tarım ve Köyişleri Bakanı Sami Güçlü zamanında başlamıştı. Bakanın değişmesinden sonra projeye bakış açısı da değişti. Projenin bir an önce bitmesi istendi. Bundan sonra ne olacak? Bakanlığın danışmanlara ilişkin açıklamaları gerçeği yansıtmıyor. Şu anda tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti iki kanaldan yürüyor. Biri özel danışmanlık sistemi. Ancak herkes bu sistemden yararlanamıyor; özellikle küçük üretici. Danışmanların da özel danışmanlık hizmeti verebileceği, bu şekilde çalışabileceği söyleniyor. Tabi yapabilir. Bunun önünde herhangi bir yasal engel yok. Ancak üreticimizin çok büyük bölümü, özellikle Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu’daki üreticiler üretim bile yapamazken danışmanlara böyle ücretleri ödemesi mümkün değil. Kamusal danışmanlık sistemi oturtulmalı. Dünyada sistem bu şekilde yürüyor. Bizim önerimiz; proje sona erdiğinde bakanlığın alanda deneyim kazanmış tarım danışmanlarını kadroya almasıdır. Bu şekilde bakanlıktaki açık da kapanmış olur. Kamusal danışmanlık ve yayım hizmetine bakıldığında kağıt üzerinde var; masa başında yapılıyor. Ancak fiilen uygulanmıyor. Projede görev alan danışmanların bu alanda istihdam edilmesinin tarım sektörüne katkısı büyük olacaktır.”

Projenin finansörü bakanlık olmalı

Sözleşmelerinin geçici olarak uzatılacağına dair duyum aldıklarını belirten Günaydın, “Bunu onaylamıyoruz. Bu danışmanların mağduriyetini gidermeyeceği gibi kalıcı bir çözüm de getirmeyecek. Üyemiz olan bu tarım danışmanlarının haklarını korumaya kararlıyız. Bakanın değişmesiyle bile projeye bakış açısı değişti, herhangi bir hükümet değişikliğinde ne olacağını hiç bilemeyiz. Bu yüzden kadroya alınmaları gerekir. Bakanlığın bu projeye ayırdığı kaynak bütçenin 80’de biri. Tarım danışmanlarının maaşı bütçeden niye ödenmiyor. Sanayi, futbol dünyası gibi çeşitli kesimlerin de destekte bulunduğu fondan ücretleri ödeniyor. Bu doğru değil. Bu şekilde onurlarıyla oynanıyor. Proje bakanlığın projesiydi. Ücretleri de masrafları da bakanlık karşılamak zorunda. Bütçe buna uygun. Sorun bu şekilde çözülmeli” şeklinde konuştu.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı: “Tarım danışmanlarının işvereni değiliz”

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ‘1000 Köye 1000 Tarım Gönüllüsü’ projesi ve geleceğine ilişkin sorularımızı yanıtladı. Bakanlık yetkilileri yaptığı açıklamada; bakanlığın tarım danışmanlarının işvereni konumunda olmadığını belirtti. Ancak, çıkarılması öngörülen yönetmelikler çerçevesinde tarım danışmanlığı sistemini ülke geneline yaymayı amaçladıklarını kaydeden yetkililer şu değerlendirmeleri yaptı: “Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi; 1 Ocak 2004 ve 31 Aralık 2006 tarihleri arasında ve 3 yıl süreli olarak uygulamaya konulmuş, ziraat mühendisi, veteriner hekim, su ürünleri mühendisi ve gıda mühendislerinden ‘Kamu İhale Mevzuatları’ dahilinde tarımsal danışmanlık hizmeti satın alınması esasına dayanan pilot bir projedir. Bu kapsamda hizmet veren tarım danışmanları; memur, işçi veya sözleşmeli personel olmayıp, kendilerinden hizmet alım mevzuatları çerçevesinde hizmet satın alınan yüklenicilerdir. Bakanlığımız Tarım Danışmanlarının işvereni konumunda değil. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi, genel bütçe imkanları dışında sivil toplum örgütleri, gönüllü katkılar ve yerel kaynaklarca oluşturulan finansman ile yürütülmekte olup, projeye finansal destek sağlayan sivil toplum örgütleri, kurum ve kuruluşlarla yapılan protokoller de 3 yıllık olup, 31 Aralık 2006 tarihinde sona erecek. Bakanlığımızca hazırlanan Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik Taslağı ile Tarımsal Yayım Hizmetlerinin: Sivil Toplum Örgütleri, Tarımsal Danışmanlık Kuruluşları ve Serbest Tarım Danışmanları tarafından yürütülmesi ve böylelikle Tarımsal Danışmanlık Sisteminin ülke genelinde yaygınlaştırılması amaçlanıyor. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi kapsamında hizmet veren tarım danışmanlarının da bu sisteme dahil olarak danışmanlık hizmetlerini sürdürmeleri öngörülüyor.