TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİKLERİ KANUN TASARISI ÜZERİNE
ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI'NIN GÖRÜŞLERİ

19 MADDEDEN OLUŞAN "TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİKLERİ KANUNU TASARISI" ÜRÜN, ÜRÜN GRUBU VE KONU BAZINDA TARIMSAL AMAÇLI ÜRETİCİ BİRLİKLERİ KURULMASININ TEŞVİK EDİLMESİ AMACINA ODAKLANMAKTADIR.

1 - TASARININ YAPISI

2908 SAYILI DERNEKLER KANUNU VE 4721 SAYILI YURTTAŞLIK YASASI HÜKÜMLERİNE DAYALI OLARAK KURULAN ÜRETİCİ BİRLİKLERİNİN GÖREVLERİ, TASARININ 5. MADDESİNDE, ‘ÜYELERİNE TEKNİK DESTEK SAĞLAMAK, EĞİTİM VE YAYIM HİZMETİ VERMEK, PAZAR BİLGİSİ TOPLAYIP AKTARMAK, GİRDİ TEMİNİNE YARDIMCI OLMAK, ÜRETİM PLANLAMASI YAPMAK, ULUSAL VE ULUSLARARASI PAZARDA ÜYELERİNİN PAZARLIK GÜCÜNÜ ARTIRMAK; BU ÇERÇEVEDE İSTATİSTİKİ VERİ TOPLAMAK, ARAŞTIRMA-ISLAH ÇALIŞMALARI YAPMAK, ÜRÜN STANDARTLARININ DENETİMİNİ YAPMAK VEYA YAPTIRMAK, ÜYELERİNİ HÜKÜMET VE DİĞER ULUSAL VE ULUSLARARASI KESİMLER ÖNÜNDE TEMSİL ETMEK .. ‘ OLARAK SAYILMAKTADIR.

TASARININ "BİRLİĞİN GELİRLERİ" BAŞLIKLI 9. MADDESİ, YURTDIŞINDAN ALINACAK KREDİLERİ, YATIRIM-ORTAKLIK-İŞLETME GELİRLERİNİ BİRLİK GELİRİ OLARAK SAYMAKTA VE BİRLİKLERİN ÜYELERİNE GELİRLERİNDEN PAY DAĞITAMAYACAKLARINI HÜKME BAĞLAMAKTADIR.

BÖLGE VE MERKEZ BİRLİĞİ OLUŞTURABİLECEK (11. MADDE) BİRLİKLER TARAFINDAN HAZIRLANAN TÜZÜKLERİ ONAYLAMAK BAKANLIĞIN GÖREV VE YETKİ ALANINA BIRAKILIRKEN (12. MADDE), BİRLİK PERSONELİ DEVLET MEMURU GİBİ CEZALANDIRILACAKTIR (13. MADDE). BİRLİKLERİN İÇ DENETİMLERİNİN BAĞIMSIZ DENETİM KURULUŞLARINA YAPTIRILABİLECEĞİ (14. MADDE) DE TASARI KAPSAMINDA YER ALMAKTADIR.

TASARININ GEÇİCİ BİRİNCİ MADDE HÜKMÜNE GÖRE İSE, "KANUN YÜRÜRLÜĞE GİRDİĞİ TARİHTE KURULU BULUNAN TARIMSAL ÖRGÜTLERDEN BU KANUN KAPSAMINDA FAALİYET GÖSTERMEK İSTEYENLER, GENEL KURULLARI TARAFINDAN ANA SÖZLEŞME VEYA TÜZÜKLERİNİN İNTİBAK İŞLEMLERİNİ YAPMAK KAYDIYLA BU KANUNA TABİ OLARAK FAALİYETTE BULUNABİLECEKLER" DİR.

2 - TASARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİKLERİ KANUNU, AB MÜKTESEBATINA UYUM ÇALIŞMALARI ÇERÇEVESİNDE, TAAHHÜT EDİLMİŞ BİR YASA NİTELİĞİNDEDİR.

BU BAĞLAMDA, TASARIYI DEĞERLENDİRMEYE GEÇMEDEN ÖNCE, AB ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİNE BAKMAKTA YARAR VARDIR.

2.1. AVRUPA TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİĞİ YAPISI

AVRUPA BİRLİĞİ ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ YAPISINA BAKILDIĞINDA, ÜLKELERİN TARİHSEL KÖKENLERİNE GÖRE FARKLILAŞAN BİR YAPININ VARLIĞI GÖRÜLMEKTEDİR. DİNSEL KÖKENLER, SİYASİ İNANIŞLAR VB. AVRUPA'DA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMELERİNİN FARKLILAŞMASINA, HATTA BİRBİRLERİNE RAKİP OLMALARINA YOL AÇMIŞTIR.

BUNUNLA BİRLİKTE, AB ÜRETİCİ ÖRGÜTLÜLÜĞÜ YAPISININ, DÖRT ANA TEMEL ÜZERİNE OTURDUĞUNDAN SÖZ EDİLEBİLİR;

• ÜRETİCİ LEHİNE SİYASİ OTORİTE ÜZERİNDE LOBİ FAALİYETİ YÜRÜTEN, ZİRAAT ODASI BENZERİ YAPILAR,

• ÜRETİCİNİN EKONOMİK HAK VE ÇIKARLARINI KORUYAN KOOPERATİF YAPILAR,

• ÜRÜN BAZINDA ÜRETİM PLANLANMASINDAN ÜRETİM TEKNİKLERİNE KADAR ÇALIŞMALAR YAPAN ÜRETİCİ BİRLİKLERİ YAPILARI,

• BİR KONU İLE İLGİLİ TÜM TARAFLARIN (ÖRNEĞİN HUBUBATTA ÜRETİCİ-ARACI-İŞLEYİCİ-İÇ VE DIŞ PAZARLAYICI ..AKTÖRLER) BİR ARAYA GELEREK OLUŞTURDUKLARI BRANŞ BİRLİKLERİ..

AVRUPA ÜRETİCİ ÖRGÜTLÜLÜĞÜ SON DERECEDE KUVVETLİDİR. LOBİ FAALİYETLERİ DIŞINDA, PARİS'İN EN ÖNEMLİ BULVARININ ÜRÜNLERLE DOLDURULMASI, OTOYOLLARDAKİ TRAFİĞİN ENGELLENMESİ, KAMU BİNALARININ İŞGALİ GİBİ EYLEMLERE DE, ÜRETİCİ HAK VE ÇIKARLARINI KORUMAK İÇİN BAŞVURULMAKTADIR.

BU DOĞRULTUDA AB KARAR VERİCİLERİNİN, TARIM SEKTÖRÜ İLE İLGİLİ BİR DÜZENLEME YAPARKEN, MUTLAKA ÜRETİCİ TEMSİLCİLERİ İLE BİRLİKTE ÇALIŞMALARI GEREKMEKTEDİR. KONU İLE İLGİLİ EN GÜZEL ÖRNEK, AB ŞEKER SEKTÖRÜNE İLİŞKİN OLARAK VERİLEBİLİR. BİZZAT AB KOMİSYONUNUN TARIMDAN SORUMLU KOMİSERİNİN UZUN SÜREDİR ŞEKER SEKTÖRÜNDE LİBERALİZASYON YAPILMASI İÇİN ÇALIŞMASINA KARŞIN, BRÜKSEL, ÜRETİCİ MUHALEFETİ YÜZÜNDEN, BÖYLE BİR DÜZENLEMEYİ YAŞAMA GEÇİREMEMİŞTİR.

BUNUNLA BİRLİKTE, ÜRETİCİ BİRLİKLERİNİN ÜRETİCİ ADINA OLUMLU İŞLEVLERİNİN EN ÖNEMLİ GÖSTERGESİ, ÖZELLİKLE KUZEY AVRUPA'DA, PAZARLANAN ÜRÜNLERİN % 90'INA YAKINININ KOOPERATİFLER ARACILIĞIYLA PAZARLANIYOR OLMASIDIR. KOOPERATİF YAPI, AVRUPA'LI ÜRETİCİNİN EKONOMİK HAK VE ÇIKARLARININ KORUNMASINDA SON DERECEDE ETKENDİR.

BRANŞ BİRLİKLERİ, ALMANYA GİBİ BAZI ÜLKELERDE, REKABET HUKUKUNA AYKIRI GÖRÜLEREK YASAKLANMAKTADIR.

ÜRETİCİ BİRLİKLERİ İSE, EKONOMİK İŞLEVDEN SIYRILMIŞ VE BÖYLECE KOOPERATİFLERLE FARKLI BİR YAPIDA OLUŞTURULMUŞ OLUP, AB ORTAK TARIM POLİTİKASI (COMMON AGRİCULTURAL POLİCY) ALTINDA OLUŞTURULMUŞ 23 ORTAK PİYASA DÜZENİ (COMMON MARKET ORDER) NDEN BAZILARINDA, DEVLET DESTEĞİNİN ÜRETİCİYE ULAŞTIRILMASINDA GÖREV YAPMAKTADIRLAR.

2.2. TÜRKİYE TARIMSAL ÜRETİCİ BİRLİĞİ YAPISI VE KANUNUN BU YAPIYA ETKİLERİ

TÜRKİYE'DE, 80.000'E YAKIN KÖY VE KÖY ALTI YERLEŞMEDE YAŞAYAN 15 MİLYON VE 2300'E YAKIN BELDE SINIRLARI İÇİNDE YAŞAYAN 7.5 MİLYON KİŞİ KIRSAL ALANDA KONUMLANMAKTA OLUP, BU İNSANLARIN HEMEN TEK EKONOMİK FAALİYETİ TARIM OLMAKTADIR.

SAĞLIKLI TARIM POLİTİKALARI OLUŞTURAMAMIŞ, ALTYAPISI BOZUK, ÖRGÜTLENMESİ YETERSİZ, PAZARLAMA KANALLARI SORUNLU OLAN TÜRKİYE'DE, TASARI GEREKÇESİNDE DE BELİRTİLDİĞİ GİBİ, ÜRETİCİNİN ÜRÜNÜNÜN KATMA DEĞERİNE SAHİP ÇIKAMAMASI VE ARACILARIN SİSTEMDEN BÜYÜK KAZANÇLAR ELDE ETMESİ SÖZ KONUSUDUR. BU SORUNUN ÇÖZÜMÜNDE, ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİNİN BÜYÜK ROL OYNAYACAĞINDAN ŞÜPHE YOKTUR.

HALEN TÜRKİYE'DE TARIM KREDİ KOOPERATİFLERİ, TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VE BİRLİKLERİ, TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLER, SULAMA KOOPERATİFLERİ ADLARI ALTINDA ÖRGÜTLENMİŞ GENİŞ BİR KOOPERATİF YAPI SÖZ KONUSUDUR.

TÜRKİYE'DE, 5.5 MİLYON KİŞİNİN KOOPERATİF ORTAĞI OLMASINA KARŞIN, KOOPERATİFLERİN ÜLKENİN SOSYO-EKONOMİK YAŞAMINDA ÖNEMLİ İŞLEVLER GÖRMEKTE YETERSİZ KALDIKLARI DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE, SORUNUN ÖRGÜT KURMAK İLE DEĞİL, ONU İŞLEVLİ KILACAK BİR EKONOMİK DÜZENİN YARATILMASI İLE AŞILABİLECEĞİ ORTAYA ÇIKAR.

BUNLARIN YANINDA, YİNE ÜLKEDE SULAMA BİRLİKLERİ, HAYVAN YETİŞTİRİCİ BİRLİKLERİ, KÖYE HİZMET GÖTÜRME BİRLİKLERİ, SÜT BİRLİKLERİNDEN OLUŞAN GENİŞ BİR YELPAZE BULUNMAKTADIR. DERNEK STATÜSÜNDE ÇALIŞAN "SOYA ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ", "TAHIL ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ", "ADANA ÇİFTÇİLER BİRLİĞİ", "EGE ÇİFTÇİLER BİRLİĞİ" DE ÜRETİCİ BİRLİĞİ NİTELİĞİNDE ÇALIŞMAKTADIRLAR.

YUKARIDA DA BELİRTİLDİĞİ GİBİ, AB ORTAK TARIM POLİTİKASININ ARAÇLARI OLAN ORTAK PİYASA DÜZENLERİNDEN BAZILARINDA, DESTEKLER ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİ ARACILIĞIYLA DAĞITILMAKTADIR. AB MÜKTESEBATINA UYUM ÇERÇEVESİNDE GÜNDEME GETİRİLEN ÜRETİCİ BİRLİKLERİ, BU NİTELİĞİ KENDİLİĞİNDEN KAZANABİLECEK YAPILAR OLMAYIP, AB, SÖZÜ EDİLEN ÖRGÜTLERİ BAZI ÖLÇÜTLERE GÖRE DEĞERLENDİRECEK VE ÖLÇÜTLERE UYANLARI AKREDİTE EDECEKTİR. YİNE AYNI ÇERÇEVEDE, KOOPERATİFLERİN DE ORTAK PİYASA DÜZENİ DESTEK ORGANİZASYONLARINDA GÖREV ALMAK ÜZERE AKREDİTE EDİLMELERİ SÖZ KONUSU OLABİLMEKTEDİR.

O HALDE, ŞU TEMEL SORULARIN YANITLANMASI GEREKMEKTEDİR;

1 - AMAÇ AB MÜKTESEBATINA UYUM İSE; AVRUPA BİRLİĞİ İÇİN MÜZAKERE TARİHİ BİLE ALAMAMIŞ, OLASI BİR ÜYELİKTE EN ERKEN 10 YIL SONRASI İÇİN TAHMİN YAPILAN TÜRKİYE'DE, ORTAK TARIM POLİTİKASI (CAP) - ORTAK PİYASA DÜZENİ (CMOS) - TARIMSAL GARANTİ VE REHBERLİK FONU (FEOGA) YAPILARI YOKKEN, BİR AB ARACININ OLUŞTURULMASININ, AB'NE UYUM AÇISINDAN BİR ÖNCELİĞİ - İVEDİLİĞİ VAR MIDIR ?

2 - AMAÇ ÜRETİCİ ÖRGÜTLÜLÜĞÜNDEN DOĞACAK GÜCÜ ÜRETİM VE PAZARLAMA YAPILARINA YANSITMAK İSE, MEVCUT ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİNİN BU ALANDA NEDEN BAŞARISIZ OLDUĞUNA YÖNELİK BİR SORGULAMA YAPILMIŞ MIDIR ? SON ÇEYREK YÜZYILDIR RANT EKONOMİSİNİN EGEMEN OLDUĞU BİR YAPIDA, ÜRETİCİ GÜÇLERİN İÇİNDE BULUNDUĞU SORUNLU YAPILARIN, YENİ ÖRGÜTLER OLUŞTURULARAK AŞILMASI OLANAKLI MIDIR ?

3 - KURULACAK ÜRETİCİ BİRLİKLERİNİN, MEVCUT KOOPERATİF YAPI İLE İLİŞKİLERİ NASIL KURGULANACAKTIR ? ÜRETİCİ BİRLİKLERİ İLE KOOPERATİFLERİN İKAME EDİLMESİ AMAÇLANMAKTA MIDIR ?

TÜM BU SORULARIN YANITLANMASI, KURULMASI ÖNGÖRÜLEN ÜRETİCİ BİRLİĞİ YAPISININ GEREKÇESİ AÇISINDAN ÖNEMLİDİR. ELBETTE, TÜM BU SORULAR, YANITLARINI DA İÇİNDE TAŞIMAKTADIR.

BUNUN DA DIŞINDA, YASA TASARISI HÜKÜMLERİN İKİ ÖNEMLİ EKSİKLİĞİ - SAKINCASININ DA VURGULANMASI YARARLI OLACAKTIR. TÜRKİYE'DE, DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, SULAMAYA AÇTIĞI BÖLGELERDE İŞLETMEYİ, KURDURDUĞU SULAMA BİRLİKLERİNE DEVRETMEKTEDİR. YASAL DAYANAKLARI OLMAYAN SULAMA BİRLİKLERİ, YEREL SİYASET VE GÜÇ ODAKLARININ YÖNETİMİNE GİRMEKTE VE BU YAPILARA HİZMET ETMEKTEDİR. KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİKLERİ İSE, İÇİŞLERİ BAKANLIĞI ŞEMSİYESİ ALTINDA, KAYMAKAMLAR ARACILIĞIYLA KIRSAL YOKSULLUĞU YÖNETMEYE YÖNELİK OLARAK İŞLEV GÖRMEKTEDİR. BUNLARIN, ÖZELLİKLE TRAKYA'DA, KOOPERATİF YAPI İLE REKABETİ SÖZ KONUSUDUR.

YASA TASARISI, HAZIRLIK SÜRECİNDE, KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİKLERİ VE SULAMA BİRLİKLERİNİ DE KAPSAMA ALMA AMACINI TAŞIMAKTA İKEN, İÇİŞLERİ BAKANLIĞI VE ENERJİ BAKANLIĞI'NIN "İKNA" EDİLEMEMESİ NEDENİYLE, KAPSAM İŞLEVİNDE İKİ ÖNEMLİ YARA ALINMIŞTIR. BÖYLECE, TARIM İLE İLGİLİ TÜM YAPILARIN TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI ŞEMSİYESİ ALTINDA TOPLANMASI DÜŞÜNCESİ, TEK PARTİ İKTİDARINDA OLUNMASINA KARŞIN, BİR BAŞKA BAHARA KALMIŞTIR.

ÜRETİCİ BİRLİKLERİ YAPISININ BİR BAŞKA OLASI SAKINCASI İSE, AZ SAYIDA ÜYESİ OLAN BİRLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÇIKAR GRUPLARINCA MANİPÜLE EDİLEBİLMESİDİR. ÇOK SAYIDA ÜRETİCİYİ TEMSİL EDEN ÖRGÜTLERİN HAKLI SESİ, KAMUOYUNDA, AZ SAYIDA ÜYESİ OLAN VE KİMİ ÇEVRELERİN SÖZCÜLÜĞÜNÜ YAPAN BU SÖZDE ÖRGÜTLER TARAFINDAN ÇARPITILABİLMEKTEDİR.

SONUÇ OLARAK; ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI'NIN, ÜRETİCİNİN SOSYO-EKONOMİK HAK VE ÇIKARTLARINI KORUYACAK ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİNDEN YANA OLDUĞU AÇIKTIR. BU YAPILAR, ÖRGÜT REKABETİ YARATARAK DEĞİL, EKONOMİK DÜZENİN HALKTAN YANA KURGULANMASI İLE İŞLEV KAZANIR.

GÖKHAN GÜNAYDIN
BAŞKAN

(YÖNETİM KURULU ADINA)