Kökeni Güneydoğu Asya olan turunçgillerin, çağdaş anlamda üretimi 19. yüzyılda ABD`de başlamış ve hızla yayılmıştır. Turunçgil yetiştiriciliği dünyada 40 derece kuzey enlemi ile 40 derece güney enlemi arasında yapılmaktadır. Turunçgiller dünyada en çok yetiştirilen ve tüketilen meyve grubudur. Turunçgiller (narenciye); portakal, limon, mandarin ve greyfurt (altıntop) gibi "Citrus" cinsine ilişkin türleri içermektedir. Bu bitkilerin meyvelerinden gıda olarak yararlanıldığı gibi kabuklarından, yapraklarından ya da çiçeklerinden parfümeride koku vermekte kullanılan uçucu yağlar da elde edilmektedir. 

Dünyada yıllara göre turunçgil üretimi Tablo 1`de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi 2000-2012 yılları arasında dikim alanları %18, üretim ise %24 oranında artmıştır.  

Tablo 1- Dünyada Yıllara Göre Turunçgil Üretimi 

FAO verilerine göre 2012 yılı itibariyle dünyada yaklaşık 9 milyon hektar alanda, 131 milyon ton turunçgil üretilmekte olup, toplam üretimin %52`si portakal, %21`i mandarin, %12`si limon ve %6`sı greyfurttur (Tablo 2).  

Tablo 2- Dünyada Türlere Göre Turunçgil Üretimi 

Dünya turunçgil üretiminde Çin, Brezilya ve ABD ilk üç sırada olup, Türkiye 104 bin hektar alanda 3,6 milyon ton üretimiyle 9. sırada yer almaktadır. 

Tablo 3- Dünyada Ülkelere Göre Turunçgil Üretimi 

TÜRKİYE`DE TURUNÇGİL YETİŞTİRİCİLİĞİ 

Ülkemizde turunçgil yetiştiriciliği Cumhuriyetten sonra hızla gelişmiştir. Türkiye turunçgil yetiştiriciliği için ekolojik koşullar açısından oldukça uygundur. Yetiştirilen çeşitlerin büyük bir kısmı İtalya üzerinden gelmiştir. Türkiye dünya turunçgil üretim alanının en kuzey sınırındadır. Bu nedenle, turunçgil yetişen tüm bölgelerde zaman zaman dondurucu düşük sıcaklık zararları görülmektedir. Bu nedenle bahçeler don tutmayan ya da çok az don tutan yörelerde kurulmalı;  bahçelerin soğuk hava ve rüzgârlara açık yönlerde olmamasına dikkat edilmelidir. 

Türkiye`de yıllara göre turunçgil üretimi Tablo 4`de verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi son 25 yıllık dönemde ülkemizde turunçgil üretimi 1,5 milyon tondan 3,8 milyon tona yükselmiştir (Toplam %150 oranında artmıştır).  

Tablo 4- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil Üretimi (Bin ton) 

Türkiye`de 2013 yılı itibariyle en fazla portakal üretilmekte (%48,4), onu mandarin (%25,6), limon (%19,7) ve greyfurt (%6,2) izlemektedir (Tablo 5) 

Tablo 5- Türkiye`de Türlere Turunçgil Üretimi (2013) 

Türkiye`de turunçgil üretiminin %95`inin sağlandığı Ege ve Akdeniz kıyıları üç ana bölüme ayrılabilir. Bu bölümlerin her biri farklı bir turunçgil çeşidinin yetiştiriciliği bakımından uzmanlaşmıştır.  

Toplam turunçgilin yaklaşık %72`si Çukurova Bölgesinde üretilmektedir. Greyfurtun %96`sı, limonun %86`sı, portakalın %62`si, mandarinin ise %75`i bu bölgeden sağlanmaktadır.  

Aşağıdaki tablolardan da görüleceği gibi 2013 yılı itibariyle Antalya portakal üretiminde ilk sırada iken (Tablo 7); Hatay mandarin üretiminde (Tablo 8), Mersin limon üretiminde (Tablo 9), Adana ise greyfurt üretiminde ilk sırada yer almaktadır (Tablo 10). 

İkinci büyük turunçgil üretim bölgesi Antalya`dır. Toplam turunçgil üretiminin %17`si bu yöreden sağlanmaktadır. Antalya yöresinde en çok üretilen turunçgil çeşidi portakaldır. 2013 yılı verilerine göre Türkiye`de yetiştirilen portakalın %28`i Antalya yöresinde üretilmektedir. 

Turunçgil üretimi yapılan üçüncü yöre İzmir olup; toplam turunçgil üretiminin %4`ü bu yöreden sağlanmaktadır. İzmir yöresinde en çok üretilen turunçgil çeşidi mandarindir. 2013 yılı verilerine göre Türkiye`de yetiştirilen mandarinin %16`sı bu yöreden karşılanmaktadır. 

Tablo 6- Türkiye`de İllere Göre Turunçgil Üretimi (2013)  

 Tablo 7- Türkiye`de İllere Göre Portakal Üretimi (2013) 

 Tablo 8- Türkiye`de İllere Göre Mandarin Üretimi (2013) 

 Tablo 9- Türkiye`de İllere Göre Limon Üretimi (2013) 

 Tablo 10- Türkiye`de İllere Göre Greyfurt Üretimi (2013) 

 DÜNYADA TURUNÇGİL İHRACATI  

Dünya turunçgil ihracatı 2012 yılında bir önceki yıla göre %1,2 oranında azalarak 11,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İlk 5 sırada yer alan ülkeler toplam dünya ihracatının %60`ından fazlasını gerçekleştirmektedir. 

Küresel turunçgil ihracatında ilk sırada İspanya yer almakta ve 3,5 milyar dolarlık ihracat hacmiyle toplam turunçgil ihracatından yaklaşık %30 pay almaktadır. Bu ülkeyi %8,8`lik pay ve 1 milyar dolarla ABD, %8,2`lik pay ve 971 milyon dolarla Çin ve %7,6`lık pay ve 896 milyon dolarla Güney Afrika izlemektedir. FAO verilerine göre Türkiye 2012 yılında 898 milyon dolarlık turunçgil ihracatıyla dünyada beşinci sırada yer almıştır. 

Tablo 11- Dünya Turunçgil İhracatı (Bin $) 

DÜNYADA TURUNÇGİL İTHALATI  

Dünya turunçgil ithalatı 2012 yılında bir önceki yıla oranla %1,2 oranında azalarak ve 11,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İlk 5 sırada yer alan ülkeler toplam dünya ithalatının %40`ından fazlasını gerçekleştirmektedir. 

Tablo 12- Dünya Turunçgil İthalatı (Bin $) 

2012 yılı itibarıyla küresel turunçgil ithalatında ilk sırada Rusya Federasyonu yer almakta, ülkemiz turunçgil ihracatında da ilk sırada yer almakta olan bu ülkeye 1,5 milyar dolarlık ihracat hacmiyle toplam ithalattan %12,8 pay almaktadır. Bu ülkeyi %9`luk pay ve 1,1 milyar dolarla Fransa, %8,5`lik pay ve 1 milyar dolarla Almanya, %7,9`luk pay ve 928 milyon dolarla Hollanda izlemektedir. Bir diğer önemli ithalatçı olan İngiltere`nin ithalatı ise 679 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Hollanda ve ABD`nin gerek küresel ihracatta gerekse de küresel ithalatta üst sıralarda oldukları dikkat çekmektedir. 

Dünya turunçgil pazarında büyük rekabet yaşanmaktadır. Türkiye 15 yıl öncesine kadar turunçgil ihracatının yarısını Batı Avrupa ülkelerine yapmaktaydı, İspanya gibi ülkelerin yeni turunçgil çeşitleriyle pazara arz sezonunu uzatması; daha kaliteli, iri ve çekirdeksiz çeşitlerle pazarlara girmesiyle ülkemiz zaman içerisinde Batı Avrupa pazarından çekilmek zorunda kalmıştır. Ülkemiz şu anda turunçgil ihracatının yaklaşık %6`sını Batı Avrupa`ya, %94`ünü ise Doğu Avrupa ülkelerine (özelikle Rusya, Ukrayna, Romanya, Polonya ve Bulgaristan) ve Ortadoğu ülkelerine (Irak, Suudi Arabistan ve İran) yapmaktadır (Doğan, 2014). 

TÜRKİYE`NİN TURUNÇGİL İHRACATI 

Türkiye`nin yıllara göre turunçgil ihracatı Tablo 13`de verilmiştir. 2000-2013 yıllarını kapsayan dönemde ihracat miktar bazında 1,7 kat; değer olarak 5,4 kat artmıştır. 2000 yılında üretimin %22`si ihraç edilirken 2013 yılında bu oran %37`ye yükselmiştir.  

Tablo 13- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil İhracatı 

Türkiye`nin turunçgil ihracatı 2013 yılında 2012 yılına göre %4 oranında artış göstererek 897 milyon dolardan 932 milyon dolara yükselmiş ve sektör yaş meyve sebze ihracatı içerisindeki lider konumunu sürdürmüştür. Turunçgil ürünlerinde mandarin 357 milyon dolarla birinci sırada yer almakta, bu ürünü sırasıyla limon (300 milyon dolar), portakal (184 milyon dolar) ve greyfurt (92 milyon dolar) izlemektedir (Tablo 14). Turunçgil ürünlerinden mandarin ve limon ihracatında 2013 yılında artış kaydedilmişken, portakal ve greyfurt ihracatında düşüş yaşanmıştır. 

Tablo 14- Türkiye`nin Ürün Bazında Turunçgil İhracatı 

2013 yılında Bağımsız Devletler Topluluğu ve Ortadoğu ülkelerine yönelik ihracat toplam turunçgil ihracatımız içerisinde önemli pay almayı sürdürmüştür. Nitekim 2013 yılı itibarıyla %4`lük bir artış kaydederek 933 milyon dolara ulaşan turunçgil ihracatımız içerisinde Rusya Federasyonu 297 milyon dolar ile ilk sırada yer almakta ve sektörün vazgeçilmez pazarı olma niteliğini sürdürmektedir. 

Öte yandan Irak`a olan turunçgil ihracatımız aynı dönemde %22,3 oranında azalmış ve 236 milyon dolardan 183 milyon dolara gerilemiştir. Ukrayna pazarı da narenciye ihracatındaki önemini 2013 yılında korumuştur. Bu dönemde Ukrayna`ya yönelik turunçgil ihracatı %57 oranında yükselerek 157 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 

SORUNLAR VE ÖNERİLER 

Yapılan bir araştırmada; üreticiler pazarlamada karşılaşılan en önemli sorunları alıcı sayısının azlığı, alıcılara güven duyulmaması, paketleme ve işleme tesislerinin sayılarının azlığı ve nitelik olarak yetersiz olmaları, dereceleme-standardizasyon olanaklarının yetersizliği, depolama olanaklarının yetersizliği ve üreticilerin piyasa hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları şeklinde sıralamışlardır (Seçer, 2012). Bu sorunların aşılabilmesi için; 

• Üretimden pazarlamaya kadar olan tüm aşamalarda örgütlenme, eğitim ve yayım faaliyetlerine ağırlık verilmelidir.

• Üreticilerin pazarlama sorunlarının çözümü için üretici birlikleri finansman yönünden güçlendirilmelidir.  

• Dış pazarda rekabet gücünün artırılması ve üreticilerin rekabet edebilmesi için maliyetler düşürülmelidir (Gübre, mazot gibi üretim girdilerinin yanı sıra ilaçlama, depolama, ambalajlama, nakliye gibi öğelerin de desteklenerek girdilerdeki KDV oranları indirilmesi),

• Günümüzde Türkiye önemli turunçgil ithalatçısı konumunda olan pek çok ülke pazarına ulaşamamıştır. Turunçgil üretiminin ancak %37`si ihraç edilebilmektedir. Bu nedenle kapsamlı dış pazar araştırmaları yapılarak bu araştırmaların sonuçları tüm sektör paydaşlarına ulaştırılmalıdır.

• Dış pazar bilgileri (üretim, arz, talep, fiyat vb) günlük, haftalık ve aylık olarak derlenerek sektörün paydaşları tarafından kolay şekilde kullanımına olanak sağlayacak bir veritabanı oluşturulmalıdır.

• Turunçgillerde yaygın olan Akdeniz meyve sineği ve unlu bitlerle etkin bir şekilde mücadele edilmeli ve kalıntı sorununun önüne geçilmesi için üreticilerin eğitimine ağırlık verilmelidir.

• Turunçgillerde hasat süresi çok kısadır. Erken-orta ve geçci çeşitlerle üretim ve arz tüm sezona yayılmalıdır. Böylelikle Eylül-Mayıs ayları arasında üretim yapmak olanaklı hale gelebilir.

• Ürün ve kalite kaybı olmaksızın daha uzun sürede ürün arzı sağlanmalıdır (üreticinin kayba uğramaması için depolamaya özel önem verilmesi, soğuk hava depoları sayısının artırılması).

  KAYNAKLAR

  Boztemur, M., 2011. Narenciye Uluslararası Pazar Analizi, MTSO-Avrupa İşletmeler Ağı.

  Doğan, D., 2014. Turunçgil Zeytin İncir ve Diğer Subtropik Meyveler,  Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

  Ekonomi Bakanlığı, 2014.  Yaş Meyve ve Sebze Sektörü

  Seçer, A., 2012. Narenciye Sektör Raporu Projesi, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı.

  TEPGE, 2010. Turunçgiller, Durum ve Tahmin, 2010/2011

  TÜİK, 2014. Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı

  TÜİK, 2014. Dış Ticaret İstatistikleri Veritabanı

  Ulusal Turunçgil Konseyi, 2014. Olağan Genel Kurul Toplantısı, 6 Mayıs 2014, Mersin.