Çay, Doğu Karadeniz Bölgesinin ekonomik olarak can damarı haline gelmiş bir üründür. Alternatifi yoktur ve bölge insanını bu topraklara bağlayan en büyük etkendir.

Bölge insanının sosyal hayatı çaya göre şekillenmiştir. Çay bahçesinin bir kez kurulması üretici ile toprak arasında nesiller boyu kopmayacak şekilde bir bağ oluşmasına neden olmaktadır. Çay bitkisi aynı zamanda bu bölge dışında hayat şansı bulamayan ancak ve ancak bu bölgedeki halka geçim kaynağı sağlayan ekonomik bir değerdir.

Yürürlükteki 4.12.1984 Tarih ve  3092 Sayılı Çay Kanunu  yetersiz olup, çay tarım alanlarını ve üreticileri koruyucu hususları içermediğinden dolayı artık  ihtiyaca cevap vermemektedir. Günümüzde çay sektöründe söz sahibi olan ve aktif olarak faaliyette bulunan aktör sayısı artmıştır. Farklı alanlarda farklı çalışmalar içerisinde bulunan kurum ve kuruluş sayısındaki artış sektörde yetki kullanımı konusunda bir kaos oluşturacak duruma gelmiştir. Bu nedenle sektörün düzenlenmesi, geleceğe taşınması ve sektördeki aktörlerin yetki ve sorumluluklarının belirlenerek düzene sokulması kaçınılmaz bir gerçektir.

Sektörün bir düzene sokulması konusunda mevcut 3092 Sayılı Kanuna bazı ilavelerin yapılarak daha geniş bir taslak hazırlanması yeterli olabilir.  Bu durumda iki türlü düşünce ortaya çıkmaktadır. Bu düşüncelerden biri, sektörde halen faaliyette bulunan öncü ve lider kuruluş ÇAYKUR gibi aktörlerin mevcut konumlarının korunarak yeni bir yasal düzenlemenin yapılabilmesidir.  Bu durumda ÇAYKUR‘ un görev ve yetkileri ile yapısının güncel ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yeniden düzenlemesi,  etkinliğinin artırılması ve ek kontrol görevlerinin de kendisine yüklenerek sektörde düzeni sağlayacak  yeni bir kanun tasarısı hazırlanmalıdır.

İkinci olarak; sektörde yeterli derecede aktif olamayan ancak dünyada çay üreticisi başlıca ülkelerde sektörün en aktif kurumlarından olan borsa eksenli bir yasal düzenlemeden de bahsedilebilir. Bu durumda özellikle üreticilerin haklarını koruyacak liberal ekonomik gereklere uygun  ÇAYKUR‘ un da sektörde ki varlığını sürdürmesini sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır.  Bu eksende hazırlanacak olan kanun  taslağından  önce  borsaların etkin olarak faaliyet gösterdiği ülkelerdeki çay üreticisi, imalatçısı ve satıcılarının yasal konumları ile ülkemizdeki bu aktörlerin yasal durumları arasındaki farklılıkların   ülkemiz şartlarında uygulanabilirliği tartışılmalıdır.

Yukarıda bahsedilen iki düşünceden farklı olarak  tüm tartışma konuları  dikkate alınarak ülkemize özgü yeni bir model üzerinde düşünülüp bu modelin hayata geçirilmesini sağlayacak şekilde tamamen farklı bir taslak ta hazırlanabilir.

Bu görüşlerimize ilave olarak mevcut  taslağı değerlendirecek olursak;

Çay sektöründe yerleşmiş olan terimler bulunmaktadır. Bu terimlerin karşılıklarının taslakta değiştirilmiş olmasının anlam kargaşasına neden olacağı düşünülmektedir.

Mevcut taslakta oluşturulması düşünülen  Kurulun yapısı sektördeki aktörleri temsil yönünden  yetersizdir. Özellikle yaş çay üreticisi(müstahsil), sektör çalışanları ve sektörün öncü ve lider pozisyonundaki ÇAYKUR‘ un temsil ağırlığı yeterli değildir.

Kurul, mevcut yapısıyla diğer kurumların yetki sahasında olan bir çok görevi uhdesine almış bulunmaktadır. Bu şekilde tasarının kanunlaşması halen uygulamada olan yasalara aykırılık teşkil edecektir. Bu da yetki çatışması doğuracak ve kurumlar arasında yetki kullanımı konusunda sıkıntıların ortaya çıkmasına neden olacaktır.

Mevcut tasarı, çay sektöründe ağırlıklı olarak borsanın bulunduğu Sri Lanka, Kenya ve Hindistan gibi ülkelerden esinlenerek hazırlanmıştır. Fakat ülkemizdeki çay sektörü, üreticinin ekonomik profili ve imalatçıların konumu  yapı olarak bu ülkelerdekilerle  aynı değildir. Tasarı ile  etkinliğinin arttırılması düşünülen borsanın faaliyeti için ülkemizin gerekli bilgi birikimi, tecrübe ve altyapı eksikliği bulunmaktadır.  Borsaların faaliyette bulunduğu ülkelerdeki  üretici ve imalatçıların profili  ile ülkemizdeki üretici ve imalatçıların profilinin farklı olması borsanın sektörde aktif olarak faaliyet göstermesine engel olacaktır.

Kuru çay üreticilerinin ürettikleri tüm çayı borsa kanalı ile piyasaya sürme konusunda zorunlu tutulması,  serbest piyasa koşullarına uygun değildir.  Bu uygulama aynı şekilde halen piyasada belli bir pazar payı bulunan entegre tesislere sahip kurumlar için  de uygun değildir.

Taslak ile  sektörün lokomotifi olan ÇAYKUR‘un kamu görevi sona ermektedir. Ayrıca taslakta belirtilen şekilde  sektördeki kuru çay üreticilerin anonim şirket statüsünde olması gerekmektedir.  ÇAYKUR, yasal statüsü gereği anonim şirket kuramayacağı için  sektörde boşluk doğacaktır.

Tasarıda  yaş çay üreticileri, imalatçılar ve diğer sektör bileşenleri için öngörülen  cezai uygulamalar  sektörün düzene sokulmasını sağlayacak tedbirler olarak tarafımızdan olumlu bulunmaktadır.

Kuru çay ithalatı ile ilgili tasarıda bulunan maddelerin halen yürürlükte olan mevzuatlar ile karşılaştırıldığında yaş çay üreticisi ve işletme sahipleri için daha fazla koruyucu  önlemler getirdiği düşünülmektedir

TMMOB

ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI

RİZE ŞUBESİ