1. Başarı Sırası Baraj Uygulaması Nedir? 

Başarı sırası baraj uygulaması özellikle bazı özel üniversitelerdeki fakültelere, çok düşük puandan öğrenci yerleşmesinin önlenmesi amacıyla YÖK (Yüksek Öğretim Kurulu) tarafından getirilen bir uygulamadır. İlk kez 2015 yılında Tıp ve Hukuk Fakültelerine tercih yapan öğrencilere uygulanmıştır. Uygulamayla Tıp Fakültelerini tercih edecek öğrencilerin ilgili puan türündeki (MF-3 puanı) başarı sırasının ilk 40 binde, Hukuk Fakültelerinde ise (TM-3 puanı) ilk 150 binde olması koşulu getirilmiştir. 

YÖK Başkanı Prof. Dr. M. Yekta Saraç`ın 2015 yılı Ağustos ayında gazetelerde yer alan açıklamasında, uygulamanın mühendislik ve mimarlık programlarını da kapsayacak şekilde genişletileceği bilgisi yer alıyordu. Açıklamada; "önümüzdeki yıl kesin olan, mühendislik ve mimarlık programlarına da, tıp ve hukuktaki gibi bir baraj koyacağımızdır. Tarım ve gıda artık dünyada stratejik bir konu. Dolayısı ile ziraat fakültelerini masaya yatıracağız. Su ürünleri programlarında da sorun görünüyor"[1] bilgisine yer verilmişti. Saraçın, baraj uygulamasının getirilmesi sonrası Kasım ayındaki yeni açıklamasında; Su Ürünleri, Orman ve Ziraat Fakültelerinin baraj uygulaması dışında tutulduğu bilgisi yer alıyordu. "Su Ürünleri, Orman ve Ziraat Mühendisliklerini kararımızın haricinde tuttuk. Bunların kendine has, derin ve yapısal sorunları var. Bunların üzerinde de müstakil olarak ilgili taraflarla birlikte çalışacağız."[2] Bu açıklamadan bir süre sonrada mimarlık fakülteleri ile ilgili olarak da, 220 bin başarı sırası barajı getirildiği ilan edildi. 

Başarı sırası baraj uygulamasıyla, belli bir bilgi seviyesinin üzerindeki öğrencilerin tercih yapması arzu ediliyorsa da, uygulamanın bu amaca ne derece hizmet edeceği tartışmalıdır. Yükseköğretim için alınan neticeler,  o aşamaya kadar olan sürece ilişkin bir sonuçtur. Sorunun nedenleri daha derinlerdedir. YÖK baraj uygulaması ile sorunun gerçek nedenini görmezden gelmektedir. Yükseköğretime gelen öğrencilerle ilgili en önemli sorun, bu öğrencilerin orta öğretimdeki bilgi seviyelerinin yetersiz olmasıdır. Çizelge-1 ‘de bu durum açık bir şekilde görülmektedir. 

Çizelge-1 YGS`de Her Sınav Türünde 40 Soruya Verilen Ortalama Doğru Cevap[3]

Son altı yılda, ilk sınav olan Yükseköğretime Geçiş Sınavına (YGS) giren öğrencilerin sınav sonuçları incelendiğinde, 2010 yılındaki sınavda 40 matematik sorusundan 11,9`u doğru cevaplanmışken, bu sonuç 2015 yılında 5,4 olmuştur. Zaten düşük olan Fen sınavında bu sonuçlar sırası ile 5,5 ve 4,6`dır. Bu sonuçlar 2015 yılı içi matematik testlerinde ortalama puanın 100 üzerinden 13,5, fen testlerinde ise 11,5 olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin en yüksek puanı Türkçe testlerindedir ve bu puan 2015 yılında 100 üzerinden ancak 39,75`dir. Öğrencilerin kendi yazdığı, okuduğu dilleri olan Türkçe `deki bu düşük puan, aslında yabancı dili niçin öğrenemediğimizi de açıklamaktadır. 

Milli Eğitim Bakanlığı`nın sorumluluğundaki orta öğretimdeki eğitimin başarısızlığı ortadan kaldırılmadan, yükseköğretimin öğrencilerin niteliklerinden kaynaklanan sorunlarının da çözülmesi mümkün değildir. Uzun yıllardır tek parti hükümetleri iş başında olmasına karşın, her gelen yeni Bakan`ın farklı bir uygulama getirmesi, orta eğitimdeki karmaşa ve başarısızlığın en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle öğrencilerin bilgi seviyesini değil, başarı sırasını dikkate alan "başarı sırası baraj uygulaması" çok anlamlı değildir. Bu ancak bazı öğrencilerin ve Fakültelerin baraja takılması sorununu ortaya çıkaracaktır. Bunun yerine örneğin belli sayıda doğru soru çözülmesi gibi bir sınırlama, belki daha anlamlı olabilirdi. Sınav sonuçlarından her durumda bir başarı sırası ortaya çıkacaktır. Sınava giren öğrencilerin istikrarlı bir şekilde düşen (!) bilgi seviyesi, her sene daha başarısız öğrencilerin sıralamasını gösterecektir. 

Ülkemizin ortaöğretimdeki başarısızlığı, yapılan uluslararası araştırmalarda da açıkça görülmektedir. Başta OECD ülkeleri olmak üzere dünya ekonomisinin %80‘ini temsil eden 65 ülkeden 15 yaşındaki öğrencilerin katıldığı, ülke eğitim sistemlerinin, öğrencileri ne kadar iyi yetiştirdiğini ölçmek üzerine geliştirilen PISA (The Programme for International Student Assessment) araştırmasında alınan sonuçlarda bu başarısızlığı görmek mümkündür. 

Her üç yılda bir yapılan PISA araştırmasının 2012 yılındaki sonuçlarına göre ülkemiz 65 ülke arasında genel ortalamada 45 inci; Matematikte 44 üncü, okuma - anlama becerilerinde 41 inci ve Fen Bilgisinde ise 43 üncü sırada yer alarak, istatistiksel olarak anlamlı biçimde OECD ortalamasının altında yer aldı. Dünyanın en büyük 20 ekonomisi arasında yer alan ülkemizin eğitim-öğretim verileri, bu büyüklükten çok farklı düzeylerdedir. Çizelge-2`de bugüne kadar yapılan PISA araştırmalarında ülkemizin başarı sıralaması görülmektedir. 

Çizelge-2 PISA Araştırmalarında Türkiye`nin Başarı Sırası[4]

Son dört PISA araştırmasında alınan sonuçlar, ülkemiz açısından bir iyileşme olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Orta öğretimde bir iyiye gidiş söz konuş olmadığı için, 2016 yılı sonuna doğru açıklanacak 2015 yılı sonuçlarının da benzer olacağı tahmin edilmektedir. 

2. Puan Türleri Nedir?

Mühendisliklere başarı sırası baraj uygulaması getirilirken Ziraat, Su Ürünleri ve Orman Fakültelerinin bu uygulama dışında tutulması şüphesiz ki söz konusu meslek camialarında, büyük hayal kırıklığı ve üzüntü yarattı. 2016 yılında yapılacak tercihlerde kullanılacak bu uygulamanın sonuçlarını bugünden bilmek ve kestirmek güç. Ancak 2015 yılında Ziraat Fakültelerine yapılan yerleşme sonuçlarını dikkate alarak bazı tahminlerde bulunulması mümkün. Bu tahminler YÖK`ün tutumunun ve sorunun anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. 

Mühendislik ve Mimarlık fakültelerinin tümü, MF-4 puan türünden öğrenci almaktadır. Ziraat Fakültelerindeki bölümlere ise farklı puan türlerinden öğrenci yerleştirmesi yapılmaktadır. Ziraat Fakültesi içinde yer alan bölümlerden Biyosistem Mühendisliği, Tarım Makineleri ve Teknolojileri Mühendisliği ile Tarımsal Yapılar ve Sulama bölümleri diğer mühendislik disiplinleri gibi MF-4 puanı ile öğrenci alırken, diğer bölümler farklı puan türleriyle öğrenci almaktadır. 

Çizelge-3. Ziraat Fakültelerinde Puan Türleri

Ziraat Fakültelerine MF-4 dışındaki puan türlerinden de öğrenci yerleştirilmesi, diğer mühendislik disiplinleri ile önemli bir farklılık oluşturmaktadır. 

3. Puan Türleri Nasıl Hesaplanmaktadır?

Üniversitelere öğrenci yerleştirilmesi, iki aşamalı sınav sonucu olmaktadır. İlk sınav olan Yükseköğretime Geçiş Sınavının (YGS), öğrencinin yerleştirme puanına % 40`lık bir etkisi bulunmaktadır. Yerleştirmelerin yapıldığı Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS) ise, farklı derslerden girilen sınavlardan oluşmaktadır. Puanlar, sınava girilen derslerden alınan puanların farklı ağırlıklardaki etkisi ile hesaplanmaktadır. Örnek olarak Mühendislik/Mimarlık fakültelerine yerleştirmenin yapıldığı MF-4 puanının içinde her iki sınavda (YGS+LYS) matematiğin toplam payı %47, FKB derslerinin payı ise %36`dır. Aynı oranlar MF-2 puanında sırası ile %34 ve  %50; MF-3 puanında ise %29 ve %53`dür. 

Çizelge-4 MF Puan Türlerinde Hesaplanmasında Test Gruplarının payı (%)

Çizelge-5 TM-1 Puan Türünün Hesaplanmasında Test Gruplarının payı (%)

Sadece tarım Ekonomisi Bölümüne giren öğrencilerin yerleştirilmesinde esas alınan TM-1 puanı içinde Matematik % 51, Türkçe % 32 paya sahiptir.

4. Ziraat Fakülteleri Baraj Uygulaması Kapsamına Alınsa Nasıl Etkilenirdi?

Ziraat Fakültelerinin başarı sırası baraj uygulamasının dışında tutulmuş olması, uygulama kapsamında olsa nasıl etkileneceğine yönelik değerlendirme yapılması ihtiyacını ortadan kaldırmamaktadır. Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için, 2015-2016 öğretim yılında Ziraat Fakültelerine kayıt yaptıran öğrencilerin başarı sırası bilgileri ÖSYM`den temin edilmiştir. 

En doğru hesaplamanın, yerleşen tüm öğrencilerin başarı sırasının bilinmesi ile mümkün olacağı açıktır. Alınan bilgiler her fakültedeki bölüme, en düşük hangi başarı sırası ve puan ile yerleştirme yapıldığı verisini kapsıyordu. Bu veri dikkate alınarak, herhangi bir bölüme ilgili puan türünden 240 binden daha yüksek sırada yerleştirme yapılmışsa, o bölüme girenlerin tümünün baraj uygulamasına takıldığı varsayılmıştır. En düşük başarı sırasından sonraki sıralarda yer alan öğrencilerin başarı sırası daha iyi olacağı için, baraj uygulamasına takılmayabileceği göz ardı edilmiş, böylelikle en kötü ihtimale göre bir hesaplama yapılmıştır. Bu nedenle sonuçların hesaplanandan daha iyi olması gerektiği unutulmamalıdır. 

4.1 Puan Türleri Açısından Değerlendirme

Başarı sırası baraj uygulamasının Ziraat Fakültelerine olan etkisi her bölüm için, o bölümün aldığı puan türü esas alınarak yapılmıştır. 

4.1.1. MF-2 Puan Türü ile Öğrenci Alan Bölümler Açısından Değerlendirme

FKB öğretmenlikleri ve Biyoloji bölümlerinin öğrenci aldığı MF-2 puan türü ile 2015 yılında Ziraat Fakültelerindeki altı bölüme öğrenci yerleştirmesi yapılmıştır. Çizelge-3`de MF-2 puan türü ile öğrenci yerleştirmesi yapılan bölümlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. 

Çizelge-6 MF-2 Puan Türü Öğrenci Yerleştirilen Bölümler

Baraj uygulamasının, sadece Niğde Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesinde bulunan Bitkisel Üretim ve Teknolojileri Bölümünü etkilemeyeceği görülmektedir. Yerleştirme yapılan 29 Bitki Koruma Bölümünden 22`si uygulamadan etkilenmezken, 7 Bölüm ve 215 öğrenci baraj uygulaması olsa idi bundan olumsuz etkilenecekti. Bu grup içinde yer alan bölümlerden en çok etkilenecek olan ise Süt Teknolojisi bölümü olacak, sadece Ankara ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesinde olanlara öğrenci yerleştirmesi yapılmış olan Süt Teknolojisi Bölümlerine öğrenci yerleştirmesi yapılamayacaktı. 

4.1.2. MF-3 Puan Türü ile Öğrenci Alan Bölümler Açısından Değerlendirme

Sağlık alanındaki meslek disiplinlerinin (Tıp, Eczacılık, Dişçilik, Hemşirelik, Veterinerlik gibi) de öğrenci aldığı MF-3 puan türü ile dört farklı bölüme öğrenci yerleştirmesi yapılmıştır. Çizelge-7`de MF-3 puan türü ile öğrenci yerleştirmesi yapılan bölümlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. Sadece Niğde Üniversitesi`nde bulunan Tarımsal Genetik Mühendisliği Bölümünü uygulamanın etkilemeyeceği görülmektedir. Uygulamadan en çok etkilenecek olan, ilk kez açılan ve sadece beş öğrencinin yerleştiği Düzce Üniversitesi Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi bünyesindeki Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği Bölümü olacaktı. Bu bölüme yerleşen öğrencilerin tümü baraj uygulamasına takılmış olacaktı. 

Çizelge-7 MF-3 Puan Türü Öğrenci Yerleştirilen Bölümler

Bu grup içinde yer alan Tarla Bitkileri Bölümüne yerleştirilen öğrencilerin %67`sine karşılık gelen 570 öğrenci baraj uygulaması nedeni ile mağdur olacaktı. 

4.1.3. MF-4 Puan Türü ile Öğrenci Alan Bölümler Açısından Değerlendirme

MF-4 puan türü, tüm mühendislik ve mimarlık fakültelerinin öğrenci aldığı puan türüdür. MF-4 puan türü ile üç farklı bölüme öğrenci yerleştirmesi yapılmamıştır. Çizelge-8`de MF-4 puan türü ile öğrenci yerleştirmesi yapılan bölümlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. 

Çizelge-8 MF-4 Puan Türü Öğrenci Yerleştirilen Bölümler

İsim değişikliğine gitmiş olan Tarım Makineleri ve Teknolojisi Mühendisliği Bölümlerinden 4`ü uygulamadan etkilenmeyecekken, 5 tanesi uygulamadan etkilenerek öğrenci alamayacaktı. Biyosistem Mühendisliğinin uygulamadan olumsuz etkilenme oranı bölüm sayısı olarak %75, öğrenci sayısı olarak %73 düzeyinde olacaktı.

4.1.4. TM-1 Puan Türü ile Öğrenci Alan Bölümler Açısından Değerlendirme

İşletme, iktisat, ekonomi gibi sosyal disiplinlerin öğrenci aldığı TM-1 puan türüyle, Ziraat Fakültelerinde sadece Tarım Ekonomisi bölümüne öğrenci yerleştirmesi yapılmaktadır. Çizelge-9`da MF-4 puan türü ile öğrenci yerleştirmesi yapılan bölümlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. 

Çizelge-9 TM-1Puan Türü Öğrenci Yerleştirilen Bölümler

Yapılan hesaplamalar, Tarım Ekonomisi bölümünün, baraj uygulaması olsa bundan en çok etkilenecek bölümlerden olacağını göstermektedir. Bu bölüme yerleşen öğrencilerin % 82`si uygulamadan olumsuz yönde etkilenecekti.

4.1.5. Puan Türleri Açısından Genel Değerlendirme

Puan türü açısından yaptığımız bu değerlendirmeyi bir bütün halinde incelemek istediğimizde, Çizelge-10`da yer alan tablo karşımıza çıkmaktadır. 

Çizelge-10 Puan Türleri Açısından Değerlendirme

2015 yılında 240 bin başarı sırası barajı uygulansa ve bu baraja Ziraat Fakülteleri dahil olsa idi, bundan en fazla TM-1 puan türü ile öğrenci alan Tarım Ekonomisi bölümleri etkilenecekti. En az etkilenecek olan ise MF-2 puan türünden öğrenci alan bölümler olacaktı. Yerleştirilen tüm öğrenciler açısından bir değerlendirme yapıldığında, bu öğrencilerin yaklaşık yarısının yerleşebileceği görülmektedir. 

4.2 Bölümler Açısından Değerlendirme

2015 yılı yerleştirme sonuçlarını başarı sırası baraj uygulaması açısından değerlendirilecek olunursa, Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği ve Süt Teknolojisi bölümlerine öğrenci yerleştirilmesi mümkün olmayacaktı. Çizelge-11`de, başarı sırası baraj uygulamasının Bölümler açısından değerlendirilmesi yer almaktadır. 

Çizelge-11 Bölümler Açısından Değerlendirme

Ziraat Fakültelerinde en fazla öğrenci yerleştirilen bölümler arasında olan Tarım Ekonomisi, Tarla Bitkileri ile Tarım Makineleri ve Teknolojisi Mühendisliği bölümleri, başarı sırası baraj uygulamasından %50`den fazla olumsuz yönde etkilenmiş, öğrenci yerleştirmesi yapılmış 146 Bölümden, 81`ine öğrenci yerleştirilememiş olurdu. 

4.3 Üniversiteler Açısından Değerlendirme

Başarı sırası baraj uygulaması üniversiteler açısından incelendiğinde, 2015 yılında öğrenci yerleştirilmesi yapılan 34 üniversitedeki ziraat fakültelerinden 9 tanesine hiç öğrenci yerleştirilemeyecekti. Çizelge-12`de üniversitelerin etkilenme durumu bilgisi yer almaktadır. 

Çizelge-12 Üniversiteler Açısından Değerlendirme 

Öğrencilerin üniversite tercihlerinde istihdamdan sonraki en önemli kriterler batıda ve metropolde olmasıdır. Çizelge-12`ye bu açıdan baktığımızda Adanan Menderes Üniversitesi batıda ve metropolde olmasına karşın, başarı sırası baraj uygulaması olsa sekiz bölümünden yedisine öğrenci yerleştirmesi yapılamayacaktı. Bu sonuçta bir başka faktör olarak, batıda ve metropolde olma özelliği daha fazla olan yakındaki bir üniversitenin etkili olduğunu görüyoruz. Ege Üniversitesi, daha yüksek puanlı öğrenciler tarafından tercih edilmekte, daha düşük puanlı öğrenciler Adnan Menderes Üniversitesine yerleşmektedir. Benzer etkileri Çukurova Üniversitesinin Mustafa Kemal Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesinin Süleyman Demirel Üniversitesi üzerinde gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu durum Ziraat Fakülteleri ile ilgili yapılacak değerlendirmede göz önüne alınması gereken önemli bir husustur. 

4.4. Başarı Sırası Barajı Uygulanacak Mühendislikler Açısından değerlendirme

Ziraat, Su Ürünleri ve Orman Fakülteleri hariç, mühendislikler için başarı sırası barajı 2016 yılında uygulanacak. Ziraat Fakülteleri için yaptığımız değerlendirmeyi, uygulamaya tabi mühendislikler için yaptığımızda, bu tür bir uygulamanın etkisini görme imkânımız olacaktır. Bu değerlendirmeyi yaparken, değerlendirmenin en kötü duruma göre olduğu, gerçekleşmenin bundan daha iyi düzeyde olacağı gözden kaçırılmamalıdır. 

Çizelge-13`de mühendisliklerin başarı sırası barajından nasıl etkileneceği bilgisi yer almaktadır. Elimizde mühendisliklerin 2015 yerleştirmelerindeki başarı sırası bilgileri yer almadığı için, hesaplama Ziraat Fakültelerinin MF-4 puanı ile öğrenci alan bölümlerinin, 240 bine denk gelen puanları dikkate alınarak yapılmıştır. 

Çizelge-13 Mühendisliklere Başarı Sırası Barajının Etkisi

Başarı sırası baraj uygulamasının mühendisliklere etkisi çok küçük olacaktır. En kötü ihtimale göre yaptığımız hesaplama, yerleşen öğrencilere olacak bu etkinin % 10 kadar olacağını göstermektedir. Birkaç mühendislik dışında diğer mühendislikler daha önceki yıllardaki doluluk oranlarını yakalayabileceklerdir.  

Aynı hesaplamayı uygulama dışında bırakılan Su Ürünleri Mühendisliği ile Orman / Orman Endüstri Mühendisliği açısından yaptığımızda Çizelg-14`deki durum ortaya çıkmaktadır. 

Çizelge-14 Başarı Sırası Barajının Su Ürünleri/ Orman / Orman Mühendisliğine Etkisi

Başarı sırası baraj uygulaması 2015 yılında Su Ürünleri Mühendisliği ile Orman / Orman Mühendisliğine uygulansa idi, yerleşen öğrencilerin Su Ürünlerinde % 60,71`i, Orman / Orman Mühendisliğinde ise % 81,3 olumsuz etkilenecek, bu fakültelere giremeyecekti. 

Diğer Mühendisliklere ilişkin hesaplamamız göz önüne alındığında Ziraat, Su Ürünleri ve Orman / Orman Mühendisliklerinin uygulamadan % 50`den fazla etkileneceği dikkate alınarak, uygulama dışı bırakıldığı sonucuna varmak mümkündür. 

5. Başarı Sırası Baraj Uygulamasına İlişkin Nasıl Bir Tutum Geliştirilmelidir?

Ziraat, Su Ürünleri ve Orman / Orman Endüstri Mühendisliklerinin uygulama dışı bırakılarak diğer mühendisliklerden ayrılması, bu meslek camiaları açısından rencide edici bulunmuştur. Sistemin yarattığı sonuç başkalarına yüklenmektedir.  Olması gereken, diğer mühendisliklere hangi nitelikte öğrenci yerleştiriliyorsa, bu fakültelere de aynı nitelikte öğrenci yerleştirilmesidir. Bu durumda ilk yıllarda birçok fakülte/bölüm öğrenci alamayacak olsa da, zaman içinde daha nitelikli öğrencilerin yerleşmesi ve mezun sayısının azalması ile istihdama ilişkin sorunun azalması mümkün olacaktır. Bunun yapılmaması, sorunun ötelenmesi anlamına gelecek, öğrenci tercihlerinin azalması sonucu birçok bölüm öğrenci alamayacağı için fiilen eğitim yapamayacaktır. 

Ziraat, Su Ürünleri ve Orman / Orman Endüstri Mühendisliklerinin baraj uygulaması kapsamına alınmasına, özellikle küçük illerde ve metropol dışındaki illerde birçok bölüm ve fakültenin, öğrenci alamamalarından kaynaklı itirazları olacaktır. Bu itirazlar bir noktaya kadar haklı görülse de, söz konusu okullarda eğitimin sürdürülebilirliği uzun dönemde mümkün değildir. Sürekli olarak daha az donanımlı öğrenci alarak sürdürülecek bir eğitim, daha az donanımlı mezunlar anlamına gelecektir. Öğrencileri "müşteri" gören yaklaşımdan kaçınılması, eğitim ve öğrenci kalitesinin artırılması için fakülte veya bölümlerin birleştirilmesi ya da kapatılması dâhil, radikal kararlar uygulamaya geçilmelidir. 

Ziraat Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisi mezun eden tüm fakültelerde her bölümün öğrenci aldığı puan türünde, mühendisliklerin başarı sırası barajına tabi olmasını, mesleğin haysiyeti ve itibarı açısından gerekli ve önemli görmektedir. Başarı sırası barajı uygulamasını talep edilmesine ilişkin yaklaşımımız, farklı başlıklar halinde değerlendirilmiştir. 

5.1. Tarihsel Süreç Açısından Değerlendirme

Ziraat Mühendisliği mesleğinin, mühendislik disiplinleri içinde kurumsal olarak yer alması 1954 yılında çıkan 6235 sayılı Türk Mimar Mühendis Odaları Birliği (TMMOB) Kanunu ile gerçekleşmiştir. 6235 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinde "Orman ve ziraat yüksek mühendis ve mühendisleri de mensup bulundukları cemiyetlerin umumi heyetleri kararı ile oda kurarak Birliğe dahil olurlar" hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm doğrultusunda, Ziraat Mühendislerinin örgütlendiği Ziraat Yüksek Mühendisleri Cemiyetinin (Birliği) aldığı karar ile Ziraat Mühendisleri Odası kurulmuştur. Aynı şekilde kurulan Orman Mühendisleri Odası,  Ziraat Mühendisleri Odası ile beraber TMMOB`nin kuruluşundaki 10 Oda içinde yer almıştır. Bu tarihsel bilgi dikkate alındığında, o dönemde Ziraat ve Orman Mühendisliklerinin, diğer mühendisliklerden ayrı tutulduğu görülmektedir. 

Ziraat Mühendisleri Odası, TMMOB`nin var olduğu 60 yıllık süreçte yaptığı faaliyetler ve TMMOB içindeki etkinliği ile kuruluş aşamasındaki bu farklı bakış açısını ortadan kaldırmıştır. Ziraat Mühendisleri mühendislik şemsiyesi altında yer alması ile mühendislik disiplinin birçok avantajına ve kazanımlarına sahip olmuştur. Başarı sırası barajı uygulamasının dışında yer alınması, 60 yıl öncesi farklı bakış ve değerlendirmelerin yeniden ortaya çıkmasına yol açabilecektir.  

5.2. Mezun/İstihdam İlişkisi Açısından Değerlendirme

Ziraat Mühendisi sayısı, özellikle 1982 yılında YÖK`ün kurulması sonrası açılan fakülte sayısına bağlı olarak hızla artmıştır. Bugün Ziraat Mühendisi mezun eden 34`ü eğitim veren, toplam 39 fakülte bulunmaktadır. Çizelge-15`de Ziraat Mühendisi mezun eden fakültelerin kurulduğu yer ve dönem bilgileri yer almaktadır. 

Çizelge-15 Ziraat Mühendisi Mezun Eden Fakültelerin Kuruluş Dönem ve Yerleri

1980 yılına kadar 5 Ziraat Fakültesi bulunurken, 18`i 2000 yılı öncesi, 16`sı 2000 yılı sonrası olmak üzere 34 Ziraat Fakültesi daha açılmıştır. 1980 sonrası uygulanan neo-liberal politikalarla, tarımsal nüfus ve tarımın gayri safi milli hâsıla içindeki payı azalırken, yeni Ziraat Fakülteleri açılmasında bu gelişmeler dikkate alınmamıştır. Grafik-1`de bu durum açıkça görülmektedir.

Grafik-1 Kırsal Nüfus, GSMH ile Fakülte ve Mezun Sayısı İlişkisi

1960`lı yıllarda % 60`ın üzerinde olan köy nüfus ve % 30`un üzerinde olan tarımın GSMH içindeki payı, bugün % 10`un altına düşmüştür. Buna karşın açılan Ziraat Fakültesi sayısına bağlı olarak mezun sayısı önemli ölçüde artmış, 1980 yılına kadar 10 bin olan toplam mezun sayısı bugün 120 bine yaklaşmıştır. Bu sayı 1956 yılında kurulmuş olan ODTÜ`nün mezun sayısı kadardır. Çizelge-16`da toplam mezun sayısına ilişkin bilgiler yer almaktadır. 

Çizelge-16.Toplam Ziraat Mühendisi Mezun Sayısı 

Bu kadar çok sayıda mezun verilmesi, istihdama ilişkin sorunları ortaya çıkarmıştır. Mezunların istihdamı konusu, meslek camiasında her dönem önemsenen konuların başında gelmiştir. Mezun sayısının henüz 5000-6000 civarında olduğu 1970`li yıllarda bu konuya dikkat çeken yazılara rastlanmaktadır. 

Cemil Kaleli[5], Mehmet TOKAT[6], Mehmet Haznedaroğlu[7] ve Doç. Dr. Baha Galip TUNALIGİL`in[8] ve Ziraat Mühendisliği Dergisinin değişik sayılarında yer alan yazılarında istihdam konusu ele alınmıştır.

Mehmet Haznedaroğlu Türkiye`nin Ziraat Mühendisi ihtiyacına ilişkin hesaplamalarında, değişik ülkelerdeki örnekleri ele alarak; 1000 hektar tarım alanına bir mühendis hesabı ile 24 bin, Fransız ölçütüne göre 12 bin, Japonya ölçütüne göre 30 bin, Bulgaristan ölçütüne göre 24 bin, İsrail ölçütüne göre 48 bin Ziraat Mühendisine ihtiyaç duyulacağını belirtmektedir. 

Dr. Mehmet HEMŞİNLİOGLU 8 - 11 Aralık 1970 tarihlerinde yapılan Türkiye Ziraat Mühendisliği II. Teknik Kongresinde sunduğu bildiride Ziraat Mühendisi ihtiyacını 9000 olarak hesaplayarak, bu sayıya 1977 yılında ulaşılacağını ifade etmektedir. Bu nedenle "Teknik personel politikasını yürütenlere düşen görev, Ziraat Yüksek Mühendisi kadrosunun devamlılığını sağlayabilmek için her yıl fakültelere alınacak toplam öğrenci sayısını ve her fakülteye verilecek öğrenci kontenjanını tespit ederek fakülteleri sınırlı öğretim olanakları içinde öğrenci deposu haline gelmesini önlemektir" şeklinde görüş belirtmektedir.[9] 

Ziraat Mühendisliği Dergisinin Eylül 1972 tarihli sayısının girişinde yer alan sunuş yazısında, 7 Eylül 1972 tarihinde Ziraat Mühendisleri Odasına 7000 sicil numaralı üye kaydının yapıldığı, bu ders yılında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesine 215, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesine 155, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesine 240 ve Adana Üniversitesi Ziraat Fakültesine 60 olmak üzere toplam 655 öğrenci alınacağı bilgisine yer verilmektedir. Yazının devamında "Bu alanda çalışan meslektaşlarımızın, arz ve talep dengesizliği nedeniyle karşılaştığı sorunları çözümlenmeden Fakülte kontenjanlarını artırmak, karşılaşılan sorunların ilerde umulmadık boyutlar alması sonucunu doğurabilir" denilmektedir.[10] 

1970`li yıllardaki bu tespit ve değerlendirmeler okunup, bugünkü mezun sayısına bakıldığında, şaşırmamak mümkün değildir. 120 bin mezuna ulaşıldığı göz önüne alınırsa, bugün istihdamla ilgili sorunun çok vahim noktalarda olması gerekirdi. İstihdama ilişkin sorunun boyutunu görebilmek için, Ziraat Mühendislerinin istihdam alanlarına ilişkin kaba bir hesaplama yapmak yararlı olacaktır. 

Çizelge-17.Ziraat Mühendislerinin İstihdamına İlişkin Genel Bir Hesaplama

Halen 40 bin Ziraat Mühendisinin aktif olarak mesleği ile ilgili çalıştığı tahmin edilmektedir.120 bin mezun olduğu dikkate alındığında, bunların 20 bin kadarının emeklilik, vefat nedeniyle çalışma yaşamı içinde yer almadığını kabul etsek, 60 bin Ziraat Mühendisinin nerede ve ne iş yaptığı sorusu cevap beklemektedir. Bu konuda ipucu verebilecek bir veri, Kamu Personeli Seçme Sınavına (KPSS) giren Ziraat Mühendisi sayısıdır. Çizelge-18`de 2012 ve 2014 yıllarında yapılan KPSS sınavına giren Ziraat Mühendisi sayısı verilmiştir. Bir fikir vermesi ve karşılaştırma açısından, sektörle ilgili diğer meslek disiplinlerinin bilgisi de çizelge yer almaktadır. 

Çizelge-18 KPSS`ye Giren Tarımsal Meslek Disiplinleri

Kaynak; ÖSYM                                              

Çizelge-18 incelendiğinde, KPSS`ye giren Ziraat Mühendisi sayısı, 2012 yılından 2014 yılına kadar, iki binden fazla artmıştır. Aynı dönemde 2012-2013 öğretim yılı sonunda 4285, 2013-2014 öğretim yılı sonunda 4613 olmak üzere 8898 Ziraat Mühendisi mezun olmuştur. Sınava giren sayısının, mezun sayısına göre çok az artması, mezunların önemli kısmının iş bulduğu gibi bir düşünceyi akla getirmektedir. 

Bu konuda ipucu verecek bir bilgi, TUİK verileri kullanılarak TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı tarafından hazırlanmış olan "Türkiye`de Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu" adlı raporda yer almaktadır. Raporda Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık alanından işsiz olanların sayısı 15 bin olarak belirtilmiştir. 

2012 yılındaki KPSS sınavına 4000, 2014 yılındaki KPSS sınavına 6000 Orman Mühendisi girdiği belirtilmekte[11], Orman Mühendisleri Odası işsiz orman mühendisi sayısını 2500 olarak ifade etmektedir.[12] 2014 yılında KPSS sınavına giren Su Ürünleri Mühendisi ve Balıkçılık Teknolojisi Mühendisi sayısı 4500 civarındadır. Bu sayılar dikkate alındığında, işsiz Ziraat Mühendisi sayısının 10 binden az olduğunu söylemek mümkündür. Şüphesiz ki bu sayı, sorun olmadığı anlamına gelmemektedir. Ancak yılda 5 bine yakın mezun verildiği göz ardı edilmemelidir. Ayrıca istihdama ilişkin bu verilerden, üniversite mezunu işsizliği söz konusu olduğunda akla ilk gelen meslek grubunun, meslek disiplinimiz olmasının haksız bir yakıştırma olduğu sonucu çıkmaktadır. Çizelge-19 incelenip, diğer mezuniyet alanları göz önüne alındığında, bu durum daha açık olarak, kolaylıkla görülebilecektir 

Çizelge-19`da görüleceği üzere, 2014 yılında üniversite mezunlarının işsizlik oranı ortalama % 10,6`dır. En yüksek işsizlik % 29,1 ile gazetecilik ve enformasyon alanında iken, bu alanı % 16,6 ile bilgisayar alanından mezun olanlar izlemektedir.  

En düşük işsizlik oranlarına ise % 2,5 ile güvenlik, % 3,2 ile sağlık alanında rastlanmaktadır. Meslek disiplinimizin yer aldığı Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık alanındaki işsizlik oranı ise ortalama işsizlik oranın 1,1 puan üzerindedir. 

Çizelge-19 Mezun Olunan Alana Göre Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu (2014) (Bin kişi)

Kaynak; Türkiye`de Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu, TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 

İşsizlik Türkiye için önemli bir sorundur. Üniversite mezunları bu sorundan daha yoğun olarak yaşamaktadır. Çizelge-20`de son on beş yılda Üniversite mezunlarının işsizlik oranları yer almaktadır. 

Çizelge-20 Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu (Bin kişi)

Kaynak; Türkiye`de Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu, TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı

1TUİK , (*Ağustos ayı itibariyle) 

Çizelge-20`nin incelenmesi sonucu, üniversite mezunlarının işsizlik oranlarının, ekseriyetle genel işsizlik oranından daha yüksek olduğu görülmektedir. 2015 yılı sonunda üniversite mezunu işsiz sayısı 800 bin kadar olduğu tahmin edilmektedir. 

Ziraat Mühendislerinin istihdamı sorunu, mezun sayısı dikkate alındığında artarak devam edecektir. Ziraat Fakülteleri başarı sırası barajı uygulaması kapsamına alınması halinde, 2015 yılına ilişkin hesaplarımız, en kötü ihtimalle yerleşmiş öğrencilerin yaklaşık yarısının bu uygulamadan olumsuz etkileneceği yönündedir. Bu durumda bile 2000-2500 öğrenci yerleşmiş olacaktır. Bu miktarda öğrencinin eğitim görüp mezun olması, sonrasında istihdamda yaşanacak daha büyük sorunların azalmasına ve mezunların kalitesinin artmasına olumlu katkı sağlayacaktır. 

5.3. Akademik Personel Açısında Değerlendirme

Sağlık Bakanı Müezzinoğlu`nun yakın bir tarihte medyada Tıp Fakülteleri ile ilgili bir açıklaması yer aldı. Müezzinoğlu`nun açıklaması; "Tıp fakültelerindeki kontenjanlarda 12 binlere çıktık. Bu 12 bin olarak devam ederse 2023‘ten sonra da hızla hekim fazlasına döner gibi bir fotoğraf oluşacak. Onu 1 Ocak‘ta YÖK Başkanımızla görüştük. Tıp fakültelerinin kontenjanlarını şimdi donduruyoruz. Yavaş yavaş da aşağı çekmeye başlayacağız ki çok öğrenci alarak yarın çok mezun vermek ve sonra da "çok mezunu ne yapacağız" demek gibi bir fotoğrafla karşılaşmayalım"[13]şeklindeydi. 

Ziraat Fakültelerinin uzunca süredir yaşadığı sorunun, Tıp Fakültelerinde de yaşanacağını gösteren bu açıklama, sorun çıkmadan önlem alınmaya çalışılması ve Sağlık Bakanının bu konuda inisiyatif alması açısından büyük önem taşıyor. Ziraat Fakültelerine ilişkin değerlendirmelerde bu açıklamayı göz önünde tutmak yararlı olacaktır. 

2015 yılında Ziraat Fakültelerindeki 243 bölümden, 146`sı için kontenjan açılmıştır. Kurulu bölümlerin yaklaşık % 40`ına öğrenci yerleştirmesi yapılmamıştır. Kurulu bölümlerinin tümüne öğrenci yerleştirmesi yapılan fakültelerin, başarı sırası barajından en az etkilenecek fakülteler olması dikkat çekicidir. Ziraat Fakültelerinin başarı sırası barajı uygulamasına dâhil olması halinde, bundan en çok etkilenecekler, fakülte ve bölümlerle birlikte akademik kadro olacaktır. Kontenjan açılmayan bölümlerdeki akademik kadronun sorunu ortada iken, başarı sırası barajı uygulaması ile bu sorun daha da artmış olacaktır. Çizelge- 21`de Ziraat Fakültelerindeki akademik personel bilgisi yer almaktadır. 

Ziraat Mühendisi mezun eden fakültelerde 2362 akademik personel bulunmaktadır. Bunun 578`i (% 24,5) öğrenci al(a)madığı için eğitim süreçlerinin dışında yer kalmaktadır. Başarı sırası barajı uygulamasıyla bu oran daha da yükselecektir. Bu kadar yüksek sayıda personelin etkileneceği bir uygulama, bu kesimler tarafından istenmeyecek, "ne şekilde ve nitelikte olursa olsun, öğrenci olsun" şeklindeki popülist yaklaşımlar ortaya çıkacaktır. Ancak baraj uygulaması olmasa dahi, sürecin gidişatı bellidir ve daha fazla öğrenci daha az istihdam sarmalı birçok bölümün öğrenci alamaması, kapanması sonucunu ortaya çıkaracaktır. Baraj uygulaması sorunun kangrenleşmeden çözülmesi için bir fırsat yaratacaktır. 

Bu fırsat ise Türkiye`de tarımsal yükseköğretimin niteliğini yükseltecek, nicel bir küçülmeye gidilmesi seçeneğinin hayata geçirileceği bir değişimin/dönüşümün gerçekleştirilmesidir. Yüksek bir yatırım ihtiyacı gerektiren bu dönüşüm için, bir devlet/ hükümet politikasına ihtiyaç bulunmaktadır. Ziraat Mühendisleri, büyük dönüşümü gerçekleştirmek için gerekli cesaret ve özgüveni sağlayacak köklü bir tarihe ve birikime sahiptir. 

Çizelge-21 Ziraat Fakültelerindeki Akademik Personel Sayısı

* Peyzaj Mimarlığı, Gıda Mühendisliği ve Su Ürünleri Bölümleri Hariç, toplam Profesör, Doçent, Yardımcı Doçent, Öğretim Görevlisi, Uzman, Araştırma Görevlisi sayısı

Kaynak; https://istatistik.yok.gov.tr (Erişim, 8.2.2016), ÖSYM Kılavuzu, Fakültelerin internet sayfaları 

6. Son Söz

Başarı sırası barajı uygulaması; öğrencilerin tercih yapma alışkanlıklarında, uygulamanın psikolojik etkisiyle radikal değişimlere yol açmazsa, uygulamaya tabi mühendislikleri tercih edecek ve yerleşecek öğrenci sayısında ve kontenjanların dolmasında etkili olmayacaktır. Bu nedenle de baraj uygulaması dışında kalan mühendisliklere yapılacak tercihlerde önemli bir artış görülmeyecektir.

Öte yandan siyasi iktidarın yükseköğretimde niteliksel değilse bile niceliksel bir artış yaklaşımı içinde olduğu dikkate alındığında, YÖK`ün başarı sırası barajı uygulamasını sürdürebilmesi çok mümkün görülmemektedir. Siyasetin kısa süreli popülist yaklaşımları uygulamayı ortadan kaldıracak girişimlerin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu beklentimiz ve öngörümüze rağmen, Ziraat Mühendisi mezun eden Fakültelerin başarı sırası barajı uygulamasında, diğer mühendislik disiplinlerinden ayrı tutulması kabul edilemez bir durumdur. 

Dünyada tarımın yeniden keşfedildiği ve değerinin yeniden anlaşılmaya başladığı bir süreçte, tarım ve gıda, insanlığın geleceği ve doğanın sürdürülebilir kullanımı açısından önemlidir. İnsanlığın temel gereksinimlerinden gıda ve bunun üretim alanı tarımın diğer disiplinlerden ayrı bir uygulamaya tabi tutulması geleceğimize ilişkin bakış açısını da ortaya koymaktadır. Halkımızın sağlıklı beslenme ve gıda hakkı, nitelikli bir tarım eğitimini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle Ziraat Fakültelerine diğer mühendislik fakültelerine hangi nitelikte öğrenci alınıyorsa, en azından o nitelikte öğrenci alınmalıdır. Popülist bir şekilde, hiçbir hesaplama, planlama yapılmadan açılmış olan Fakültelerden kaynaklanan sorun,  meslek haysiyeti ve itibarını zedeleyecek bir uygulamaya neden olmamalıdır.

[1]Hürriyet, 1 Ağustos 2015, s.4 

[2]Hürriyet, 2 Kasım 2015, s.24 

[3]İsmet Berkan, "Eğitimde Durdurulmayan Kötüye Gidiş", Hürriyet, 21.03.2015, s. 5  

[4]Doç. Dr. Selçuk R. Şirin, Yrd. Doç. Dr. Sinem Vatanartıran, PISA 2012 Değerlendirmesi: Türkiye İçin Veriye Dayalı Eğitim Reformu Önerileri", Şubat 2014, Yayın No: TÜSİAD-T/2014-02/5 

[5] Cemil Kaleli, "Ziraat Mühendisliğinin Problemleri, Ziraat Mühendisliği Dergisi, Ocak-Şubat 1970, Sayı:43-44, s.9-11 

[6] Mehmet TOKAT, "Ziraat Yüksek Mühendislerinin İstihdam Sorunu", Ziraat Mühendisliği Dergisi, Haziran 1970, Sayı:48, s.3-5 

[7] Mehmet Haznedaroğlu, "Türkiye`de Tarım Alanı ve Ziraat Yüksek Mühendisliği İhtiyacı Üzerine Düşünceler", Ziraat Mühendisliği Dergisi, Kasım-Aralık 1971 Sayı:65-66, s.1-3 

[8] Doç. Dr. Baha Galip TUNALIGİL, "Tarım Kesiminde ve Ziraat Yüksek Mühendisliği Kanadında İstihdam Sorunu", Ziraat Mühendisliği Dergisi, Ocak 1972, Sayı:67, s.23-25 

[9] Dr. Mehmet HEMŞİNLİOGLU, "Tarımsal Öğretim ve Eğitim Sorunları", Türkiye Ziraat Mühendisliği II. Teknik Kongresi, Kongre tebliği No:6, A, s.1-21 

[10] Ziraat Mühendisliği Dergisi, Eylül 1972, Sayı:75 

[11]https://www.change.org/p/2013-kas%C4%B1m-ve-2014-haziranda-orman-m%C3%BChendisleri-toplam-1500-kadro-istiyor-ve-hakediyor (erişim; 12.02.2016) 

[12] http://www.memurlar.net/haber/15738/ (erişim; 12.02.2016) 

[13]AnadoluAjansı, 6 Ocak 2016