TMMOB Ziraat Mühendisi Odası Kadın Üyeleri ve Gezici Geçici Mevsimlik Kadın Tarım İşçileri Şanlıurfa Toplantısı Sonuç Bildirgesi 

8 Mart 2015 

Ülkemizde kadının toplum ve çalışma hayatındaki yerinin güçlendirilmesi kadın temsiliyetinin yaşamın her alanında artırılması konusunda ulusal düzeyde yürütülen  ‘`Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planı 2008-2013``, ‘`Kırsal Alanda Kadının Güçlendirilmesi Eylem Planı 2012-2016``  dahil yapılan pek çok çalışmaya rağmen kadının çalışma hayatındaki yeri istenilen durum ve düzeyde değildir. 

Ülkemizde tarım, kadınların halen en çok istihdam edildiği sektör olma özelliğini sürdürmektedir. OECD verilerine göre 2013 yılında Türkiye`de kadınların İş gücüne katılma oranı % 30 iken, OECD ülkeleri ortalaması %57,4 dür. Toplam istihdam içinde tarımın oranı %23,6 olup, bu oran kadınlarda %47,3`e yükselirken, erkeklerde %17,3`e düşmektedir. Neredeyse her iki kadından biri tarımda çalışmaktadır. Kırsal alanda çalışan kadınların %78`i de ücretsiz aile işçisi konumundadır. 

Tarımda çalışan bazı aileler geçimlerini sağlayabilmek için daha fazla tarımsal iş olanağı bulunan yörelere gezici (yerleşik olmayan) ve mevsimlik (geçici) işçi olarak gitmek zorunda kalmaktadır. Genellikle işleyecek toprağı olmayan ya da yetersiz toprağa sahip aileler, tarımsal işgücü talebinin yoğun olduğu yerlere giderek, gezici veya geçici olarak çalışmaktadırlar. Mevsimlik gezici ve geçici tarım işçiliği, emek yoğun tarım üretim sürecinde karşımıza çıkan, tarihi 60-70 yıl öncesine dayanan bir istihdam türüdür. 

Ülkemizde mevsimlik gezici ve geçici tarım işçilerinin yaşadığı olumsuzluklar zaman zaman görsel ve yazılı medya aracılığı ile kamuoyu ile paylaşılmakta, sorunun çözümü için bazı adımlar atılmakta, çalışmalar yapılmaktadır. Ziraat Mühendisleri Odası ( ZMO) "8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü" etkinliği kapsamında gezici/geçici mevsimlik tarım İşçilerinin sorunlarına çocuk, erkek ve günün anlamı nedeniyle daha çok kadın bağlamında dikkat çekmek ve kadın ziraat mühendislerinin iş hayatında, istihdamda ve TMMOB örgütlenmesi içinde nasıl tanımlandığı, yaşadıkları sorunları gündeme getirmek amacıyla Ankara Genel Merkez ve ZMO Şanlıurfa Şubesi ile  birlikte Şanlıurfa`da bir toplantı düzenlemiştir. 

İki bölümden oluşan toplantının birinci oturumuna Ankara, Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya ve Şanlıurfa illerinden gelen; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (araştırmacı ve TARGEL personeli) ve özel sektörde (mühendis, danışman ve üst düzey yönetici) çalışan ODA`mız üyesi 30 kadın katılmıştır.  

Katılımcılar toplantıda kadın ziraat mühendisi olmak, kadın istihdamı,  çalışma koşulları, iş yaşamında kadın girişimciliğinin önündeki engeller, ayrımcılık, mobbing, kadının toplum yaşamındaki yeri, aile, çocuk, kariyer ediniminde yaşanan zorluklar, TMMOB ve ZMO`da kadın örgütlenmesi ve temsiliyeti konularını değerlendirmişlerdir. Sonuç olarak;  

• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından TARGEL kapsamında istihdam edilen kadın ziraat mühendislerinin sahada yaşadıkları ulaşım ve güvenlik sorunlarının çözümüne yönelik önlemlerin GTHB tarafından yeterince alınmaması ve bu konuda eksikliklerin olması TARGEL kapsamında istihdam edilen kadın ziraat mühendislerinin iş verimliliğini düşürmektedir. Bu konuda gerekli çalışmalar başlatılmalıdır.
• ZMO 11752 kadın üye sayısı ile TMMOB örgütlenmesi içinde en fazla kadın üyesi olan 2. odadır.  Ancak ZMO yönetiminde kadın temsiliyeti  % 14 ‘dür ve 8 şubenin yönetiminde kadın üye yoktur. Bu rakamın yükseltilmesi ve tüm şube yönetimlerinde kadın temsiliyetinin artırılması sağlanmalıdır.
• 14/15 Kasım 2015 tarihlerinde İzmir`de yapılacak 4. TMMOB Kadın Kurultayına hazırlık amacıyla tüm ZMO Şubelerinde kadın komisyonlarının kurulması, Merkezi Kadın Komisyonu Sekretaryasının oluşturulması ve konuyla ilgili eşgüdümlü bir çalışmanın yürütülmesini sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır.  

Toplantının öğleden sonra yapılan ikinci oturumunda ise bölgedeki gezici/geçici mevsimlik tarım işçiliğinde kadın olmanın sorunları ele alınmıştır. 

Şanlıurfa ilimiz Türkiye tarımsal üretim değerinin % 10`unu oluşturmaktadır. 2013 yılında ülkemizde üretilen pamuğun % 42`si, Fıstığın % 41`i, Kırmızı Mercimeğin % 40`ı, Mısırın % 13`ü, Arpanın % 10`u ve Buğdayın % 8`i kadarı Şanlıurfa`da üretilmektedir. Tarımın il genelinde bu kadar önemli bir faaliyet olması ve insansız tarımsal faaliyetin olamayacağı gerçeğinden hareketle bölgede tarımsal faaliyetin sürdürülmesinde önemli rolü olan tarım işçisinin özellikle de kadınların durumu, çalışma koşulları ve yaşadıkları sorunlar dikkat çekmektedir. 

Ülkemizde tam rakam bilinmemekle beraber 750.000 - 1.250.000 arasında mevsimlik gezici tarım işçisinin varlığından söz edilmektedir. Şanlıurfa il merkezinde toplam 33 mahallede 283 bin kişinin yaşadığı, bu nüfusun 125 bin kadarının (% 44) tarım işçisi olduğu bilinmektedir. Şanlıurfa`da ikamet eden 125 bin tarım işçisinin yaklaşık olarak 1/4‘ ü her yıl aileleriyle beraber evlerini bırakıp Mart-Ekim ayları arasında ülkemizin 48 farklı iline göç etmektedir.  

Ağırlıklı olarak gidilen iller Ankara, Yozgat, Kayseri, Aksaray, Kırıkkale, Trabzon, Ordu, Rize, Malatya, Kütahya, Düzce, Antalya, Sivas, İzmir, Afyon, Kahramanmaraş, Mersin, Kırşehir, Konya, Adana, Eskişehir, Hatay ve Bursa olup, göçün son durağı Şanlıurfa`da pamuk hasadıyla tamamlanmaktadır. 

Toplantının kadın mevsimlik tarım işçilerinin katılımıyla gerçekleşen ikinci bölümünde Şanlıurfa`da Eyyübiye ilçesi Hayati Harrani mahallesinde ikamet eden 17-45 yaşları arasında 15 Kadın Tarım İşçisi, 1 erkek ve 2 çocuk olmak üzere toplam 17 tarım işçisi çalışma şartları, iş güvenliği, sağlık ve eğitim konuları, gezici/mevsimlik tarım işçisi olmalarının nedenleri üzerine görüş ve düşünceleriyle yaşadıkları sıkıntıları paylaşmışlardır. 

• Gezici/geçici mevsimlik tarım işçilerin sıkıntıları ulaşım sorunu ile başlamaktadır. İşçiler uygun olmayan koşullarda seyahat ettiklerini,  gittikleri yerlerde sağlıklı barınma koşullarının olmadığını, elektrik, su, WC ihtiyaçlarının karşılanmadığını, genelde şehir dışında izole ortamlarda toplumdan dışlanmış şekilde yaşadıklarını belirtmişlerdir.
• Çocukların gezici mevsimlik işçi olmaları nedeniyle okula düzenli gidemedikleri eğitimlerinin aksadığı, çoğunun okullarını bırakmak zorunda kaldıkları ifade edilmiştir. İkametgah adresleri Şanlıurfa İl sınırlarında olduğu için de Millî Eğitim Bakanlığına bağlı "Yatılı Bölge Okullarının" pansiyonlarından yararlanamadıklarını ifade etmişlerdir.
• Sağlık hizmetlerine erişimde sıkıntılar olduğunu, özellikle bebek, çocuk ve hamile kadınların sağlık konusunda verilen hizmetlerden tam olarak yararlanamadığını, sağlık kontrollerinin yapılamadığını belirtmişlerdir.
• Katılımcılar Suriye`deki savaş nedeniyle Türkiye`ye sığınan ailelerin büyük bölümünün tarımda gezici/geçici işçi olarak iş bulduklarını anlatmışlardır. Bu durumun bölgede yevmiye ücretlerini düştüğünü, çalışma ve barınma şartlarını ağırlaştırdığını ve kendilerini rahatsız ettiğini belirtmişlerdir. 

Bu görüşler ışığında ODA`mızın konuyla ilgili önerileri aşağıda sıralanmaktadır:

1- Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri İzleme Kurulu oluşturularak, konuyla ilgili kurum ve kuruluşların koordinasyonu sağlanmalı,

2- Ulaşım güvenliği için trafik kontrolleri ve transferler artırılmalı,

3- İşverenlerce, asgari ihtiyaçların karşılandığı barınma yerleri kurulmalı,

4- İl özel idarelerince toplulaştırılmış uygun yerleşim yerleri ve seyyar tesislerin oluşturulmalı,

6- Kolluk kuvvetlerince konaklama yerlerinde gece ve gündüz devriye faaliyeti yapılmalı,

7- Düzenli sağlık taramaları yapılmalı,

8- Zorunlu öğretim çağındaki çocuklar kendi yörelerindeki veya gittikleri yerlerdeki yatılı ilköğretim bölge okullarına misafir öğrenci olarak alınmalı veya taşımalı eğitim/mobil eğitim gibi imkanlar sunulmalı,

9-Yetişkinlere okuma-yazma, sosyal-kültürel faaliyetler ve meslek edindirme kursları düzenlenmeli,

10-Çocuk işçiliği ve çocuk emeğinin istismarı ile etkin mücadele edilmelidir.

Özetle, toplantının sonunda mevsimlik tarım işçilerinin çalışma koşullarını (süre, ücret, dayıbaşı, sosyal haklar gibi) ve yaşama koşullarını (ulaşım, barınma, sağlık vs..) iyileştirecek, tarım işçisi çocuklara yeterli eğitim fırsatını yaratacak ve daha da önemlisi insanları mevsimlik tarım işçiliğine zorlayan koşulları ortadan kaldıracak politikaların  üretilmesinin gerektiği bir kez daha ortaya çıkmıştır. 

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası