TOPRAK VE SU KAYNAKLARININ ETKİN KULLANILMASI

TOPRAK: Toprak kayaların ve organik maddelerin ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde canlıları barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, belli oranlarda su ve hava ihtiva eden bir maddedir. Belirli hacme sahip toprak yüksek basınçta preslenip içerisindeki su ve hava tamamen çıkarılınca toprak özelliğini kaybeder; çünkü susuz ve havasız ortamda canlı yaşamaz. Bu yüzden toprak canlı bir varlık olarak da ele alınmalıdır.

Sulama, bitkilerin su ihtiyacını karşılamak için yapılmakla birlikte, sulamayı yapanın muhatabı bitkiden önce topraktır. Çünkü sulamada suyun verildiği ortam topraktır; bitki, toprağın müsaade ettiği ölçülerde suyu kullanabilir. Bu yüzden sulamada, suyu kullanan bitki kadar, onun yetiştiği ortamı oluşturan toprağın da iyi tanınması gerekir.

Toprağın Bitkilerdeki Görevleri

Toprak bitkilerin yaşama ortamıdır. Bitkilere yaşamak için gerekli koşulları toprak sağlar. Toprak bitkiler için şu fonksiyonları yerine getirir;

•- Toprak, besin maddelerinin kaynağıdır.

•- Toprak, besin maddelerinin depolayıcısıdır.

•- Toprak, suyun dolayısıyla sulama suyunun depolayıcısıdır.

•- Toprak, bitkilere mekanik destek sağlar.

Bu nedenlerle bitkilerin gelişmesini sağlayabilmesi için ihtiyaç duyulan en az 40 cm kalınlığındaki olgun bir toprak tabakasının oluşumu için, 8.000-40.000 yıl gibi bir zamana ihtiyaç olduğunu dikkate alırsak, yenilenmesi mümkün olmayan doğal bir kaynaktır. Bu doğal kaynağı gelecek nesillerle sürdürülebilir bir tarım için aktarılması ve korunması amacıyla aşağıdaki çalışmaların yapılması gerekmektedir;

•- Arazi Kullanımının Planlanması

5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamı kısmında belirtildiği gibi; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel esaslara uygun olarak belirlenmesi, sınıflandırılması, arazi kullanım plânlarının hazırlanması, koruma ve geliştirme sürecinde toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarının katılımcı yöntemlerle değerlendirilmesi, amaç dışı ve yanlış kullanımların önlenmesi, korumayı sağlayacak yöntemlerin oluşturulmasına ilişkin sorumluluk, görev ve yetkilerin uygulanması bölgemiz için hayati önem taşımaktadır.

•- Arazi Toplulaştırması

Arazi toplulaştırması tarım sektöründe, doğrudan toprağa dayalı bütün çalışmaları etkiler;

•- Arazi kullanım alanına etkisi

•- Çalışma süresi ve işçilik masraflarına etkisi

•- Tarımda makinalaşmaya etkisi

•- Kültürteknik hizmetlerine etkisi

•- İşletme faaliyetlerine etkisi

Olarak sıralanabilir. Bölgemizde arazi toplulaştırma oranı yaklaşık % 25 olarak görülmektedir. Buda yapılan enerji masraflarının % 25 azalacağını göstermektedir. Ayrıca % 15 lere varan arazi kazancı sağlanmaktadır. Özellikle yeni sulamaya açılacak alanlarda 5403 sayılı kanunu da dikkate alırsak mutlak arazi toplulaştırma zorunluluğu getirilmelidir.

            Bölge Etüt ve Toprak Haritalarının yenilenmesi

            Bölge toprak tuzluluk haritasının çıkartılması, SAD raporlarının güncellenmesi gerekmektedir. Yeni yapılacak sulama sistemleri ve ürün deseninin belirlenmesinde çiftçi tercihi, ekonomik ürünlerin yetiştirilmesinden ziyade toprak özellikleri, sulama imkanları ve bitki-toprak- su ilişkisi de mutlaka dikkate alınması gerekmektedir.

            Toprak Verimliliğini Arttırmak

            Toprak yapısının düzeltilmesi, verimliliğinin arttırılmasına yönelik çalışmalara destek verilmeli ve bu konuda ciddi eğitim çalışmaları yapılmalıdır. Bu konuda;

•- Azaltılmış toprak işleme aletlerinin teşvik edilmesi ve desteklenmesi

•- Toprak organik madde miktarının arttırılmasının desteklenmesi gerekmektedir. Bu konuda anıza ekim, anızların kesinlikle yakılmaması, yeşil gübreleme, Çiftlik gübresi uygulamasının teşvik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.

•- Toprak analizlerinin yaptırılması, analiz sonuçlarının doğru yorumlanması ve laboratuarların bazı bölgelerde bahsedildiği gibi sadece destek için rapor veren bir kuruluş değil toprak yapısını ve yetiştirilmesi düşünülen bitkiye göre ihtiyaç duyulan eksiklikleri ortaya koyabilmesi anlamında denetlenmesi gerekmektedir.

Drenaj ve Atık Suların Kullanılmasının Engellenmesi

Konya drenaj sularının ve atık suyunun sulamada kullanılması başlıca bir sorundur. Toprakların çoraklaşması ağır metallerin biriktiği gözlenmektedir. Atık suların ve drenaj sularının toprağa verdiği zararın ne derece telafisinin zor olduğunun, yaygın ve sürekli olarak eğitiminin yapılması gerekmektedir.

Türk medeni kanunu ve miras hukuku yeniden düzenlenmeli

            SULAMA: Kültür bitkilerinin ihtiyacı olan yağışlarla karşılanamayan  su ihtiyacının, ölçülü ve dengeli bir şekilde bitki kök bölgesinde depolanmasıdır.

Ölçülü: Su ihtiyacının hesaplanarak verilmesi

Dengeli: Kök bölgesinde homojen dağılımının sağlanması.

Sulama da sulama suyu kalitesi etüt çalışmalarında dikkat edilecek konuların başında gelir. Sulama sadece bitki su ihtiyacını değil sulama suyu ihtiyacı olarak düşünülmesi gerekmektedir. Bu manada değerlendirilecek olursa farklı sulama sistemlerinin kullanılması gerekmektedir. Sulama sistemlerinden herhangi birisini gereksiz veya diğerini olmasa olmaz düşünmek sulama açısından yanlış bir ifadedir. Bölgemizde açık kanallarla iletimi yapılan yüzey sulama yöntemlerinin gereksiz ve müsrif bir sulama olduğu kanısı yaygınlaşmış ancak yanlış bir yaklaşımdır. Açık kanallarla iletimi sağlanan ve genellikle sulama birlikleri tarafından, çiftçilerin hizmetine sunulan suların ana kanallarının kapalı şebekelere alınması son derece masraflı bir yöntem olacaktır. İletim kanallarındaki eksik ve kusurlar giderilmesi su iletiminde yaşanan kayıpları azaltacak, buharlaşma kaybından başka kayıp olmayacaktır. Açık kanalla iletimin basınçlı sisteme dönüştürülmesi her su alma prizine basıncı oluşturacak ve enerji tüketecek sistem tertibinin yapılması anlamına gelecektir. Ancak ana kanallardan kanaletlere verilen suyun belirli bir debinin üzerinde kapalı sistemle basılması ve basınçlı sulama sistemleri ile sulama yapılmasına dönüştürülmesi düşünülmelidir.  Yer altı suyunun kullanılması durumunda her kuyuyu tek pompayla çalıştırma imkanından dolayı mutlaka kapalı ve basınçlı sistem olarak tertiplememiz gerekmektedir.

Buradan hareketle:

•- Sulama birliklerinin bağlı olduğu birlikler kanunu sulama birliklerinin ihtiyaçlarına tam cevap vermemektedir. Bölgemizdeki sulama birlikleri Türkiye genelindeki birliklere göre büyük sulama alanlarına sahiptir. Ancak sulama birliklerinin yasal, teknik ve mali yönden çok ciddi sorunları mevcuttur. Çoğu sulama birliğinde bir Ziraat Mühendisi vardır oda ancak birliğin finans ve bürokrasi işlerine bakmaktadır. Bitki-toprak-su ilişkisi ve teknik anlamda etkin bir desteği yoktur. Sulama Birliklerinin yasal konumları tam belirlenmeli, kredi desteği sağlanmalı yeterli teknik personel alımı kolaylaştırılmalı ve günlük politik çekişmelerden uzak tutulmalıdır.

•- Yüzey sularını ileten ana su iletim kanallarının su kaçağına neden olan eksikliklerinin düzeltilmesi için Sulama Birliklerine destek verilmesi gerekmektedir.

•- Sulama Kooperatiflerinin işlemlerini yürüttüğü birden fazla kurum olduğu için kurumlar arası işleyiş farklılıklarından kaynaklanan sorunların ortadan kaldırılması gerekmektedir.

•- Sulama Kooperatiflerinde ölçülü ve dengeli sulamanın yapılabilmesini yönlendirecek, su dağıtımını planlayacak ve organize edecek seviyede konunun uzmanı Ziraat Mühendisleri hemen hemen hiç yoktur. Ziraat Mühendisi olmaması sulama planlamasının ve üretim deseninin seçiminin yetersiz olmasına sebep olmaktadır. Çiftçilerin alışılagelmiş usullerle sulama yapmaları, aşırı su kaybına neden olmaktadır. Özellikle hizmet alanı büyük olan sulama kooperatiflerinde yasal zorunluluk olmak kaydıyla bitki-toprak-su ilişkisi konusunda teknik donanımı olan Ziraat Mühendisi çalıştırılması gerekmektedir. Sulama kooperatiflerine teknik, mali ve personel desteği yapılarak profesyonel çalışmaya ve hizmet vermeye yönlendirilmelidir.

•- Sulama suyu yönetiminde; Yer altı suyu ile kurulan ve yüzey sulama esasına göre açık sistem olarak projelendirilmiş alanların su iletim kayıplarını ve kontrol güçlüğünü önlemek için yeni ve rehabilite edilecek projelerin kapalı sisteme göre projelendirilmesi gerekmektedir. Kapalı sistemlerde verilen suyun ölçme imkanı ve kontrol kolaylığı da vardır.

•- Tarım işletmelerinin arazi varlıklarının çok parçalı ve küçük olması, su kaynağının yetersizliği, sulama tesislerindeki eksiklik ve yetersizlikler, drenaj sorunları, hatalı sulamalar, tesisteki bakım ve onarım hizmetlerinin zamanında ve yeterince yapılamaması tarımı olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Arazi toplulaştırma faaliyetlerine hız verilmeli, sulama şebekesi, drenaj, tarla içi yollar ve alt yapı hizmetleri bir bütün olarak ele alınmalı arazilerin parçalanması önlenmelidir.

•- Bitki paterni bölge için yeniden gözden geçirilmeli mevcut toprak şartları ve sulama imkanlarına göre bölgemizde alternatif bitkilerin üretilmesi teşvik edilmelidir.

•- Sulama hizmetlerinde görevli teknik elemanların ve çiftçi eğitimlerinin Kamu kuruluşlarında, sulama birliklerinde, sulama kooperatiflerde ve üretici bazında yoğun ve sürekli yapılması gerekmektedir. Çiftçiler bitki-toprak-su ilişkileri bakımından bilgilendirilmeli, sulama zamanı, sulama süresi ve sulama debisi konularında eğitilmelidir.

Toprak ve su kaynaklarının etkin kullanılması adına yapılacak en önemli hamle ve alınacak radikal karar, toprak ve su kaynakları yönetiminin tek kurum tarafından yönetilmesi olacaktır.

                                                                                     Celil ÇALIŞ

                                                                                       Ziraat Yüksek Mühendisi

                                                                                                                  TMMOB ZMO Konya Şube

                                                                                                                          II. Başkanı