Türkiye, birçok ürünün yetiştirilmesine imkan veren iklim ve ekolojik özellikleri nedeniyle tarımsal üretim açısından avantajlı bir ülke olup, toplam istihdamın %24,6`sı tarım sektöründe yer almaktadır.  Türkiye`de hububat ekim alanlarındaki en belirgin artış 1951-60 döneminde olmuştur. Bu artış Marshall Planı çerçevesinde tarımda yaşanan hızlı traktörleşmeye bağlı olarak mera alanlarının sürülmesiyle sağlanmıştır. Hububat üretiminde 1950`li yıllardaki artışlar ekim alanlarındaki genişlemeden, 1970`lerden sonraki artışlar ise verimdeki yükselmeden kaynaklanmıştır.  Buğday ekim alanları ve üretimindeki ilk önemli artış 1936-40 döneminde Buğday Koruma Kanunu nedeniyle olmuştur. Ekim alanındaki artışların yeniden hızlanması 1950`lerden sonra başlamış; 1951-55 döneminde 6,  1961-65`te 7,8, 1976-80`de 9,3 milyon hektara ulaşmıştır.   1946-60 döneminde görülen artışlarda 1949`dan sonra traktör sayısının hızla artması etkili olmuştur. Ekim alanları 1991-95 döneminde 9,6 milyon hektara ulaşmış; ancak bu dönemden sonra gerilemeye başlayarak 2006-2010 döneminde 8,1 milyon hektara düşmüştür. 1986-90 döneminde 18,9 milyon yon olan üretim, 2005-2010 dönemi ortalaması olarak yıllık 19 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Başka bir ifadeyle buğday üretimi 30 yıldır yerinde saymaktadır. Türkiye`de çeşit sayısındaki fazlalığa karşın; buğday verim ve üretiminde belirgin artışlar sağlanamamaktadır. Ekim alanlarının tarla alanları üst sınırına ulaşması ve üretimin kurak koşullarda yapılması; verimi ve dolayısıyla üretim düşürmektedir. Öte yandan bu dönemde tahıllarda verimlilik ve maliyet sorunlarını çözmek için ciddi bir çaba gösterilmediği öne sürülebilir.   Ülkemiz dünyanın önde gelen un ihracatçılarından biridir. Bu nedenle iç tüketimin yanı sıra, sektördeki en önemli hububat talebi un fabrikalarından gelmektedir. Ayrıca yem sanayi ve ihracata konu olan beyaz et sektörünün de hububat talebi olmaktadır.  Türkiye yüzölçümünün %30`u (23,8 milyon hektar) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %65,5`i (15,6 milyon hektar) tarla bitkilerine ayrılmıştır. Bu alanın da yaklaşık %74`ünde (11,5 milyon hektar) hububat ekilmektedir. Hububat ekim alanı içerisinde %67,2`lik pay ile ilk sırada buğday, %23,7`lik payla ikinci sırada arpa ve %5,7`lik payla mısır üçüncü sırada yer almaktadır. Bu ürünleri sırasıyla çavdar, çeltik, yulaf ve tritikale izlemektedir.  Buğday üretimi, ülkemizin her bölgesinde yapılmaktadır. Bu nedenle buğday, tarla bitkileri içerisinde ekiliş alanı ve üretim miktarı bakımından ilk sırayı almaktadır. Son 20 yılda buğday ekim alanları 7,5- 9,8 milyon hektar arasında; üretimi ise 17,2 – 22,05 milyon ton arasında değişmiştir. Ülkemizde artan nüfusla birlikte buğday talebi de artmaktadır. Ekmek, bulgur, makarna, irmik, bisküvi, nişasta ve buğdaya dayalı diğer unlu mamuller tüketimi dikkate alındığında buğday tüketimimiz 18-18,5 milyon ton düzeyindedir.

Türkiye`de Üretim, Tüketim, İthalat, İhracat, Stoklar ve Fiyatlar

Türkiye, dünya buğday ekim alanının %3,5`ine sahiptir. Ülkemizde buğday ekim alanı; toplam işlenen tarım alanlarının yaklaşık %33`ünü, tahıl ekili alanların ise yaklaşık %67`sini kaplamaktadır (TÜİK, IGC 2016).

1930-2000 Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi

Yıllar	Ekim Alanı (Ha)	Üretim (Ton)	Verim (Kg/Ha)
1930	2.809.300	2.586.377	921
1940	4.381.420	4.067.950	928
1950	4.477.191	3.871.926	865
1960	7.700.000	8.450.000	1.097
1970	8.600.000	10.000.000	1.163
1980	9.020.000	16.500.000	1.829
1990	9.450.000	20.000.000	2.116
2000	9.400.000	21.000.000	2.234

 Kaynak: TÜİK 2016

1930 yılında 2.809.300 ha ekim alanında 2.586.377 ton üretim ve 921 kg/ha verim elde edilmişken 2000 yılında 9.400.000 ha ekim alanında 21 milyon ton üretim ve 2.234 kg/ha buğday verimi elde edilmiştir.

2007-2016Yılları Türkiye Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi

Yıllar	Ekim Alanı (Ha)	Üretim (Ton)	Verim (Kg/Ha)
2007	8.097.700	17.234.000	2.167
2008	8.090.000	17.782.000	2.345
2009	8.100.000	20.600.000	2.566
2010	8.103.400	19.674.000	2.440
2011	8.096.000	21.800.000	2.704
2012	7.529.639	20.100.000	2.672
2013	7.726.000	22.050.000	2.845
2014	7.919.208	19.000.000	2.429
2015	7.866.887	22.600.000	2.872
2016*	7.671.945	20.600.000	2.710

Kaynak: *TÜİK, TMO Tahmini

Son 10 yılın buğday ekim alanları 7,5–8,5 milyon hektar arasında, üretim miktarı ise 17,2–22,6 milyon ton arasında değişmektedir. 2016 yılı buğday üretimimiz ise 20,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

2015 yılında buğday ekilişi 7.866.887 ha, üretim 22.6 milyon ton verim ise, 2.872 kg/ha iken 2016 yılında buğday ekilişi 7.671.945 ha, üretim 20.6 milyon ton verim ise, 2.710 kg/ha olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye`nin buğday verimi yıllar itibariyle yükselme kaydetmiş olmasına rağmen ortalama dünya veriminin altındadır. Yüksek kaliteli tohum kullanımı, buğday verimliliğindeki en önemli faktörlerden biridir.  Buğday  üretimi  için  ayrılan  ortalama 8,1 milyon hektar alan dikkate alındığında, hektar başına 200 kg tohum kullanımına dayanarak yıllık tohum talebi 1,6 milyon tondur. Buğday, kendi kendine döllenen bir bitki olması ve ekilen tohumlukların 3 yılda bir sertifikalı tohumluklarla yenilenmesi nedeniyle ülkemizde her yıl yaklaşık 540 bin ton buğday tohumluğu kullanılması gerekmektedir. Ülkemizde üretilen sertifikalı tohumluk miktarı 2006 yılında 212 bin ton iken 2014 yılında 404 bin ton, 2015 yılında 484 bin ton olarak gerçekleşmiştir.

TÜİK, USDA ve IGC Verilerine Göre Türkiye Buğday Üretimi (Milyon Ton)

Yıllar	TÜİK	IGC	USDA
2007	17.2	17.2	15.5
2008	17.8	17.8	16.8
2009	20.6	20.6	18.5
2010	19.7	19.7	17.0
2011	21.8	21.8	18.8
2012	20.1	20.1	16.0
2013	22.1	22.1	18.8
2014	19.0	19.0	15.3
2015	22.6	22.6	19.5
2016	20,6	20,6	17,3

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

TÜİK verilerine göre 2015 yılında Türkiye`nin buğday üretimi 22,6 milyon iken 2016 yılında %8,9 azalışla 20,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

2016 Yılı Bölgeler Bazında Türkiye Buğday Üretimi (Bin Ton)

Bölge Adı	Ekmeklik Buğday		Makarnalık Buğday
	Miktar	%	Miktar	%
Marmara Bölgesi	2.935	17,3	1	0
Ege Bölgesi	1.087	6,4	468	12,9
İç Anadolu Bölgesi	5.683	33,5	1.397	38,7
Akdeniz Bölgesi	1.807	10,6	323	8,9
Doğu Anadolu Bölgesi	1.148	6,8	27	0,7
Güneydoğu Anadolu Bölgesi	2.425	14,3	1.294	35,8
Karadeniz Bölgesi	1.895	11,1	110	3
Toplam	16.980	100	3.620	100

 Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Ülkemizde her bölgede yetiştirilebilen buğday özellikle İç Anadolu Bölgesi`nde yaygın olarak üretilmektedir. 2016 yılı ekmeklik buğday üretiminde %33,5`lik pay ile ilk sırada İç Anadolu Bölgesi yer almaktadır. Bunu %17,3 ile Marmara Bölgesi ve %14,3 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi izlemektedir. Üretimde en az pay Doğu Anadolu ve Ege Bölgeslerine aittir. Makarnalık buğday üretiminde ise ilk sırayı %38,7 ile İç Anadolu Bölgesi, %35,8 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi ikinci sırayı ve %12,9 ile üçüncü sırayı Ege Bölgesi almaktadır.

Türkiye Buğday Tüketimi, Stok Değişimi ve Yeterlilik Derecesi

Piyasa Yılı*	Yurt İçi Kullanım (Bin Ton)	Gıda Olarak	Tohumluk Kullanım (Bin Ton)	Yemlik Kullanım (Bin Ton)	Kayıplar (Bin Ton)	Stok Değişimi (Bin Ton)	Kişi Başına Tüketim (Kg)	Yeterlilik Derecesi (%)
		Tüketim (Bin Ton)
2005/06	16.846	14.283	1.528	425	610	276	…	120,6
2006/07	18.943	16.491	1.458	427	567	-834	…	99,8
2007/08	16.882	14.584	1.458	351	489	97	207	96,6
2008/09	17.781	15.458	1.456	362	504	308	216	94,5
2009/10	16.961	14.495	1.458	425	584	965	200	114,8
2010/11	18.187	15.766	1.459	404	558	1.351	214	102,2
2011/12	19.610	17.090	1.457	448	614	239	229	105,1
2012/13	19.375	17.042	1.355	411	567	-52	225	98
2013/14	20.462	16.330	1.399	2.112	621	-117	213	102
2014/15	20.112	15.604	1.425	2.556	536	-745	201	89,2

 Kaynak: TÜİK 2016.(*) Piyasa Yılı: 1 Haziran-31 Mayıs dönemini kapsamaktadır

2014/15 sezonunda TÜİK verilerine  göre  ülkemizin  buğday  tüketimi;  gıda  olarak 15 milyon 604 bin ton, tohumluk olarak 1 milyon 425 bin ton ve yemlik olarak 2.556 bin ton olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye`deki Un, Yem, Makarna, İrmik, Bulgur, Bisküvi, Çeltik ve Nişasta Fabrikalarının Son Durumu (2016 Yılı)

Fabrikalar	Yıllık Kapasite (Ton)			Kapasite Kullanım Oranı (%)
	Fabrika Sayısı (Faal)	Kurulu Kapasite (Ton/Yıl)	Fiili Kapasite (Ton/Yıl)
Buğday Unu	677	37.141.818	17.835.468	48
Yem	444	34.279.733	18.753.711	55
Makarna	25	1.866.743	1.322.457	71
Bulgur	103	1.810.637	1.236.412	68
Bisküvi	30	1.257.213	727.234	58
İrmik	15	936.824	726.906	78
Çeltik	129	3.949.855	1.628.260	41
Nişasta	12	2.271.766	1.925.846	85

 Kaynak: TMO 2017

Türkiye`de toplam 1.435 adet un, yem, makarna, irmik, bulgur, bisküvi, çeltik ve nişasta fabrikası faal olarak çalışmaktadır.

Türkiye`nin Buğday (Durum Buğday Dâhil) İthalat ve İhracat Miktarları

	İthalat			İhracat
Yıllar	Miktar (Ton)	Değer (Bin $)	Ort. Fiyat ($/Ton)	Miktar (Ton)	Değer (Bin $)	Ort. Fiyat ($/Ton)
2007	2.147.107	570.390	266	18.281	9.132	500
2008	3.708.003	1.483.190	400	8.005	5.569	696
2009	3.392.692	901.858	266	301.457	60.692	201
2010	2.554.189	655.044	256	1.171.002	200.848	172
2011	4.754.682	1.623.089	341	5.233	2.580	493
2012	3.719.174	1.125.977	303	116.079	34.248	295
2013	4.053.001	1.289.235	318	275.132	79.317	288
2014	5.285.243	1.545.853	292	68.572	35.356	516
2015	4.349.820	1.103.420	254	68.798	32.394	471
2016	4.225.784	892.409	211	26.503	11.439	432

 

Kaynak: TÜİK 2017

Buğday üretimi konusunda kendine yeterliliği oldukça yüksek düzeyde olan ülkemizin TÜİK verilerine göre 2014/15 dönemi yeterlilik derecesi %89,2`dir. Ancak bazı yıllar olumsuz iklim koşullarına bağlı olarak üretim ve kalitede yaşanan sorunlardan dolayı talep karşılanamamakta ve ithalat yapılmaktadır. Ülkemiz tarafından buğday ithalatı yapılmasının ve ithalatın yıllar içerisinde artış göstermesinin en önemli sebebi, buğdaya dayalı mamul madde (un, makarna, bisküvi, irmik ve bulgur) ihracatının giderek artmasıdır.

Genel olarak ülkemizde buğday, arpa ve mısır üretimimiz iç talebi karşılayacak düzeydedir ancak artan mamul madde ihracatımız için gerekli ham madde ihtiyacının karşılanmasına yönelik olarak ithalat yapılmaktadır.

Ülkemizin 2015 yılında olumlu iklim şartlarındaki olumlu gelişmeye bağlı olarak üretimde yaşanan artışla buğday ithalat miktarı 4 milyon 350 bin ton olurken 2016 yılında hafif bir gerileme gerçekleşmiş ve 4 milyon 226 bin tona gerilemiştir.

Ülkemizde, son dönemlerde buğday ithalatının büyük çoğunluğu navlun ve rekabetçi fiyat avantajına bağlı olarak Rusya Federasyonu, Ukrayna, Litvanya, Meksika ve Kazakistan`dan yapılmaktadır.

 

Ülkemiz buğday üretiminde arz fazlası olduğu dönemlerde TMO, piyasaları düzenlemek amacıyla diğer müdahale yöntemlerinin yanı sıra ihracat da yapmaktadır. Ülkemizin 2010 yılı buğday ihracat miktarı 1 milyon 171 bin ton ile son dönemin en yüksek seviyesidir. 2016 yılı buğday ihracatı ise yaklaşık 26 bin 500 ton olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye`nin Makarnalık (Durum) Buğday İthalat ve İhracat Miktarları

	İthalat			İhracat
Yıllar	Miktar (Ton)	Değer (Bin $)	Ort. Fiyat ($/Ton)	Miktar (Ton)	Değer (Bin $)	Ort. Fiyat ($/Ton)
2007	127.785	36.487	286	13.638	6.387	468
2008	151.554	85.555	565	2	2	848
2009	111.342	48.694	437	100.335	28.573	285
2010	80.632	25.373	315	345.345	63.085	183
2011	24.440	9.465	387	1.883	814	432
2012	217.583	83.425	383	43	32	748
2013	588.539	228.563	388	135	102	755
2014	592.852	214.257	361	32.134	17.522	545
2015	463.989	187.016	403	48.077	22.487	468
2016	756.361	203.583	269	16.982	6.060	357

Kaynak: TÜİK 2017.

Ülkemizin 2007–2016 yılları makarnalık buğday ithalat ve ihracat verilerine ilişkin bilgiler Çizelgede yer almaktadır. 2016 yılında makarnalık buğday ithalatı, yaklaşık 756 bin ton ile son yılların en yüksek seviyesinde gerçekleşmiştir. Makarnalık buğday ithalatının yıllar içerisinde artmasında ülkemiz mamul madde (makarna, bulgur, bisküvi, irmik ve şehriye) ihracatındaki artış önemli rol oynamaktadır. Ülkemizin 2016 yılı makarnalık buğday ihracatı yaklaşık 17 bin tondur.

Türkiye`nin Buğday Mamulleri İhracatı

Ürünler	2012		2013		2014		2015		2016
	Miktar (BinTon)	Değer (Bin $)	Miktar (BinTon)	Değer (Bin $)	Miktar (BinTon)	Değer (Bin $)	Miktar (BinTon)	Değer (Bin $)	Miktar (BinTon)	Değer (Bin $)
Un	1.993	840.817	2.142	946.605	2.207	931.232	2.797	978.591	3.533	1.078.202
Bulgur	123	69.502	160	97.157	211	122.647	200	101.153	278	111.789
İrmik	28	14.577	24	13.358	28	17.652	38	23.614	40	16.881
Makarna	506	357.800	693	493.929	735	506.864	672	417.993	831	422.026
Pasta	316	738.997	377	877.010	409	938.762	403	914.407	408	886.058

Kaynak: TÜİK 2017

Ülkemiz, yıldan yıla artan mamul madde ihracatı ile dünyanın önemli unlu mamuller ihracatçısı konumuna gelmiştir. 2016 yılında; Türkiye un ihracatı 3.534 bin ton, makarna ihracatı 831 bin ton, bulgur ihracatı 278 bin ton, irmik ihracatı 40 bin ton ve bisküvi ihracatı 408 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2016 yılında, mamul madde ihracatında 2015 yılına göre en fazla artış un ve irmikte gerçekleşmiştir.

Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre; 2015 yılında ülkemiz dünya un ve bulgur ihracatında birinci, makarna ihracatında ise ikinci sırada yer almıştır. İrmik ve bisküvi ihracatımız ise her yıl artarak devam etmektedir.

Türkiye`nin Buğday İhracat Miktarı ve Mamul Madde İhracatları Buğday Karşılığı (Ton)

		Mamul Madde İhracatları (Buğday Karşılığı)	Toplam İhracat
Yıllar	Buğday İhracat Miktarı
2007	18.281	2.289.438	2.307.719
2008	8.005	2.266.190	2.274.195
2009	301.457	3.189.774	3.491.231
2010	1.171.002	3.515.758	4.686.760
2011	5.233	3.872.466	3.877.699
2012	116.079	4.044.628	4.160.707
2013	275.132	4.660.320	4.935.452
2014	68.572	4.926.658	4.995.230
2015	68.798	5.616.627	5.685.425
2016	26.503	6.999.194	7.025.697

 

MAMUL MADDE BUĞDAYA ÇEVİRME KATSAYILARI	UN	MAKARNA	BULGUR	İRMİK	BİSKÜVİ
	1,358	1,66	1,45	1,66	0,87

 

Kaynak: TÜİK 2017

Yıllar itibariyle mamul madde ihracatları artış göstermiş olup 2016 yılında mamul madde ihracatımızın buğday karşılığı 7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye`nin Buğday (Durum Buğday Dâhil) Üretimi,  İthalatı ve İhracatı

Kaynak:TÜİK 2017.

NOT: Buğday ithalat ve ihracat rakamlarının içeriside, mamul madde ithalat ve ihracatının buğday karşılıkları dâhildir

Türkiye buğday üretimi, 2015 yılına göre biraz gerileyerek 2016 yılında 20,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

TMO Buğday Alım Fiyatı (TL/Ton) ve ÜFE Artış Oranı (%)

Yıllar	Makarnalık Buğday	A. Kırmızı Sert Ekmeklik Buğday Alım Fiyatı	ÜFE Artış Oranı  (%)
	Alım Fiyatı
2007	440	425	7,1
2008*	500	500	16,5
2009	525	500	-2,5
2010	575	550	9,2
2011	640	605	9,6
2012	705	665	8,1
2013	765	720	2,2
2014	-	-	11,3
2015	976	862	6,5
2016	1.000	910	3,3

 Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: ÜFE Mayıs ayına göre yıllık % değişim oranlarıdır. (*) 2008 yılına ait fiyatlar emanet alım fiyatı olup müdahale alım fiyatı açıklanmamıştır.

Borsalarda 2012–2016 Yılları Arası Buğday (AKS) Fiyatları  (TL/Ton)

 

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Çizelge yurtiçi borsalarda işlem gören buğdayın 2012 yılından itibaren borsa bazında Temmuz-Aralık dönemine ait aylara göre fiyatları yer almaktadır. 2016 yılında üretimin düşük ve yüksek kaliteli buğdayın piyasada az bulunmasına bağlı olarak fiyatlarının çok yükselmesi sonucunda buğday ortalama fiyatları bir önceki yıla göre yükselmiştir.

Borsalar arasındaki fiyat farklılıklarının bölgeler arasındaki kalite ve talep farklılaşmasından kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Polatlı ve Konya`da ekmeklik buğday fiyatları genel olarak diğer bölgelere göre yüksek seyretmektedir. Nedeni, bölgede yüksek kaliteli buğday bulunabilmesinin yanı sıra sektörün bu bölgede yoğun olmasına bağlı olarak piyasada talebin yüksek buna karşın arzın dar olmasıdır. Trakya Bölgesinde ise ürün bolluğuna rağmen kalitenin düşük olması ve sanayinin bu bölgede gelişmemiş olması nedeniyle piyasada talep diğer bölgelere oranla düşüktür. Tüm bu hususlar borsalarda işlem gören ürünlerin fiyatlarına yansımıştır.

AKS buğday fiyatı 2016 yılında Eskişehir Ticaret Borsasında 836-920 TL/Ton, Konya Ticaret Borsasında 957-1.085 TL/Ton, Polatlı Ticaret Borsasında 924-1.094 TL/Ton ve Edirne Ticaret Borsasında 837-925 TL/Ton aralığında işlem görmüştür.

2012-2016 Yılları Arası Aylar Bazında Buğday Borsa Ortalama Fiyatları (TL/Ton)

Yıllar	Ürün	Kodu	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara
2012	AKS Buğday	1221	618	618	610	624	642	662	653	661	687	740	737	733
	Makarnalık Buğ.	1121	637	638	599	606	650	657	684	683	702	703	725	730
	AKS Buğday	1221	749	753	761	768	758	704	724	742	758	791	827	824
	Makarnalık Buğ.	1121	755	754	767	768	761	731	725	729	730	736	741	802
2013	AKS Buğday	1221	865	865	870	883	859	970	890	824	841	862	853	867
	Makarnalık Buğ.	1121	856	877	899	910	914	871	878	891	877	919	1.007	1.010
2014	AKS Buğday	1221	885	860	853	850	892	806	820	860	897	923	922	939
	Makarnalık Buğ.	1121	1.006	988	963	901	881	873	856	889	890	938	903	916
	AKS Buğday	1221	945	932	943	968	984	913	915	935	955	993	1.003	1.028
	Makarnalık Buğ.	1121	980	907	922	899	934	970	910	890	878	869	923	980

 Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Çizelge AKS ve Makarnalık buğdayın takip edilen borsalardaki ortalama fiyatlarının son 5 yıldaki seyri verilmiştir. 2016 yılında, üretimdeki düşüşle birlikte yüksek kaliteli buğday arzının düşük olması sonucunda fiyatlar geçen yılın oldukça üzerinde gerçekleşmiştir. Yıllık fiyat değişimine bakıldığında ise hasat döneminde (Haziran, Temmuz, Ağustos) ekmeklik buğday fiyatlarında ürün arzının artmasına bağlı olarak düşük seyreden fiyatlar daha sonraki aylarda piyasalarda yaşanan gelişmelerin de etkisiyle yükselişe geçmiştir. Makarnalık buğdayda ise hasat döneminde TMO ile sanayici ve tüccarın alımları sonucunda fiyatlar yüksek seyretmiş, Temmuz ayından itibaren ithal buğday alımlarının yoğunlaşması ve iç piyasada talebin azalması sonucunda fiyatlar düşüşe geçmiştir. Kasım ayından itibaren ise piyasada arzın daralması, Kanada buğdayında yaşanan sıkıntılar (vomitoksin nedeniyle yemlik kaliteye düşmesi) ve dolar kurundaki yükselişin de etkisiyle fiyatlar tekrar yükselişe geçmiştir.

2012-2016 Yılları Arasında Aylar Bazında Buğday Borsa İşlem Miktarları  (Ton)

Yıllar	Ürün	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Toplam
2012	AKS Buğday	10.340	10.976	14.296	9.529	1.592	2.904	63.911	26.170	16.627	10.386	10.021	5.685	182.437
	Makarnalık Buğ.	2.800	4.118	2.196	2.105	5.152	2.026	10.212	7.182	9.340	5.107	5.518	3.500	59.256
	AKS Buğday	6.854	5.349	4.206	3.077	259	21.271	56.426	20.809	14.519	7.495	9.790	5.210	155.265
	Makarnalık Buğ.	2.254	2.178	2.427	1.392	108	2.456	6.610	2.906	726	493	422	474	22.446
2013	AKS Buğday	4.921	5.201	3.865	3.366	746	3.440	45.263	20.813	9.975	6.740	7.032	6.477	117.839
	Makarnalık Buğ.	500	735	328	206	60	104	4.126	1.970	703	568	655	516	10.471
	AKS Buğday	4.990	5.371	5.188	5.830	547	5.356	41.077	17.543	9.221	7.949	7.607	6.487	117.166
2014	Makarnalık Buğ.	788	227	495	697	199	45	979	28	60	33	23	42	3.616
	AKS Buğday	3.583	5.983	4.165	2.080	350	29.187	43.075	29.898	16.499	12.272	11.231	8.245	166.567
	Makarnalık Buğ.	36	108	55	71	25	143	2.195	759	402	152	211	152	4.309

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Çizelgee belirtildiği üzere 2016 yılında Konya, Polatlı, Edirne ve Eskişehir Borsalarındaki AKS ve makarnalık buğdayın toplam işlem hacmi 2015 yılına göre %41 artışla toplam  170.876  ton  olmuştur.  Aynı  borsalarda  2015  yılındaki  AKS  buğdayın  işlem  hacmi117.166 ton iken 2016 yılında 166.567 tona yükselmiştir.

Beş yıl içerisinde ekmeklik buğday fiyatlarında kademeli olarak yükseliş olduğu görülürken, makarnalık buğdayda genel olarak bir önceki yıl seviyesinin altında seyrederken, Haziran ayında açıklanan TMO alım fiyatlarının piyasa fiyatlarının üzerinde olması ve bu dönemde talebin artmasına bağlı olarak en yüksek seviyeye ulaşmıştır.

2016 yılında ekmeklik buğday fiyatlarının özellikle hasadın yoğunlaştığı Haziran- Temmuz aylarında düşüş gösterdiği, ilerleyen aylarda yükseldiği görülmektedir. Makarnalık buğdayda ise Haziranda yükselmiş ardından düşüşe geçmiştir.

DÜNYADA ÜRETİM, TÜKETİM, İTHALAT, İHRACAT, STOK VE FİYATLAR

Buğday Ekiliş ve Hasat Dönemleri

 

sarı renk: ekiliş

yeşil renk : hasat zamanı

Dünya Buğday Üretimi ve Başlıca Üretici Ülkeler (Milyon Ton)

Ülkeler	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17*
AB(28)	118	150,7	138,3	136,8	137,4	131,6	143,2	156,1	159,7	144,4
Çin	109,3	112,5	115,1	115,2	117,4	120,8	121,9	126,2	130,2	128,9
Hindistan	75,8	78,6	80,7	80,8	86,9	94,9	93,5	95,9	86,5	86
ABD	55,8	68,4	60,1	58,9	54,2	61,3	58,1	55,1	56,1	62,9
Rusya	49,4	63,8	61,7	41,5	56,2	37,7	52,1	59,1	61	72,5
Avustralya	13,6	21,4	21,8	27,4	29,9	22,9	25,3	23,7	24,2	33,5
Pakistan	23,3	21	24	23,9	24,2	23,3	24,2	26	25,5	25,5
Kanada	20,1	28,6	26,8	23,3	25,3	27,2	37,5	29,4	27,6	31,7
Türkiye*	17,2	17,8	20,6	19,7	21,8	20,1	22,1	19	22,6	20,6
Ukrayna	13,9	25,9	20,9	16,8	22,3	15,8	22,3	24,7	27,3	26,8
Arjantin	16,3	8,4	9	15,9	14,5	8	9,2	13,9	11,3	15,5
Kazakistan	16,5	12,5	17,1	9,6	22,7	9,8	13,9	13	13,8	17
Diğer	80,1	77,3	86	84	86,6	84	92,9	88	90,6	86,3
Dünya	609,2	686,8	682,2	653,8	699,4	657,4	716,3	730,2	736,4	751,5

 Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: AB verileri; 2006/07‘den 2012/13‘e kadar AB (27), 2013/14 döneminden itibaren AB (28) içindir.

Uluslararası Hububat Konseyi (IGC) verilerine göre Avustralya, ABD, Rusya, Kanada, Arjantin ve Kazakistan`da bir önceki yıla göre üretim artarken AB, Çin, Hindistan, Türkiye ve Ukrayna`da üretim düşüş göstermiştir.

Küresel buğday üretimindeki artışın Kuzey Amerika, Karadeniz bölgesi ve Avustralya gibi majör ihracatçı bölgelerden kaynaklandığı görülmektedir. Dünyada üretimdeki bolluğa rağmen kaliteli ürün tedarikinde sıkıntı yaşanmıştır. 

2016/17 Dünya Buğday Üretiminde Başlıca Ülkelerin Payları (%)

 

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

2016/17 dönemi buğday üretim tahminlerine göre, dünyada ilk sırada %19`luk pay ile AB (28) ülkeleri yer alırken bunu %17 ile Çin ve %11 ile Hindistan takip etmektedir. Türkiye dünya buğday üretiminin %3`ünü gerçekleştirmektedir.

Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerde Buğday Verimi (Ton/Ha)

Ülkeler	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15*	2015/16	2016/17*
AB (28)	7,13	8,47	8,4	7,94	7,88	7,84	8,59	9,03	9,11	8,23
Çin	4,73	4,81	4,88	4,75	4,84	4,98	5,06	5,24	5,39	5,27
Hindistan	2,71	2,79	2,91	2,84	2,95	3,2	3,16	3,15	2,75	3,09
Kanada	2,32	2,85	2,79	2,82	2,96	2,86	3,59	3,1	2,88	3,35
ABD	2,7	3,01	2,98	3,1	2,93	3,11	3,17	2,94	2,93	3,54
Ukrayna	2,33	3,71	3,09	2,68	3,35	2,8	3,39	3,94	3,83	4,08
Pakistan	2,77	2,45	2,66	2,65	2,72	2,69	2,79	2,82	2,78	2,75
Türkiye*	2,13	2,2	2,54	2,43	2,69	2,67	2,84	2,4	2,88	2,68
Rusya	2,1	2,45	2,23	1,91	2,26	1,77	2,23	2,5	2,39	2,67
Arjantin	2,83	1,96	2,75	3,51	3,23	2,66	2,67	2,8	2,86	3
Avustralya	1,1	1,58	1,57	2,03	2,15	1,76	2,01	1,92	1,89	2,19
Kazakistan	1,28	1	1,18	0,68	1,64	0,79	1,08	1,08	1,19	1,42
Dünya	2,83	3,09	3,05	3	3,16	3,06	3,27	3,3	3,28	3,38

 Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: AB verileri; 2006/07‘den 2012/13‘e kadar AB (27), 2013/14 döneminden itibaren AB (28) içindir.

2016/17 döneminde en yüksek ortalama buğday verimi, düşüş göstermesine ragmen yine AB (28) ülkelerinde gerçekleşmiştir. Dünyada artış trendinde olan buğdayın ortalama verimi, 2016/17 döneminde önceki döneme göre % 3 artış göstererek rekor 3,38 ton/ha seviyesine ulaşmıştır. Geçen yıla göre dünya üretimindeki artışta payı olan Kanada, ABD, Rusya, Avustralya ve Arjantin`in verimlerinde artış olduğu görülmektedir.

Buğday veriminde son 10 yıldaki gelişime baktığımızda en çarpıcı artışın Avustralya`da görüldüğünü, bunu Ukrayna, Kanada ve ABD`nin izlediğini görüyoruz.

Dünya ve Başlıca Üretici Ülkelerde Buğday Ekim Alanı (Milyon Ha)

Ülkeler	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17*
AB (28)	16,6	17,9	16,6	17,3	17,5	16,9	16,7	17,3	17,6	17,4
Çin	23,1	23,4	23,6	24,3	24,3	24,3	24,1	24,1	24,2	24,2
Hindistan	28	28,2	27,8	28,5	29,4	29,7	29,6	30,5	31,5	30,2
ABD	20,6	22,7	20,2	19	18,5	19,7	18,3	18,8	19,1	17,8
Rusya	23,5	26	27,7	21,8	24,9	21,3	23,4	23,6	25,6	26,9
Kanada	8,6	10	9,6	8,3	8,6	9,5	10,4	9,5	9,6	8,9
Pakistan	8,4	8,6	9	9	8,9	8,7	8,7	9,2	9,2	9,3
Türkiye**	8,1	8,1	8,1	8,1	8,1	7,5	7,8	7,9	7,8	7,7
Arjantin	5,8	4,3	3,3	4,5	4,5	3	3,5	5	3,9	5
Kazakistan	12,9	13,5	14,8	14,3	13,8	13,5	13,1	12,4	11,8	12,2
Avustralya	12,3	13,5	13,9	13,5	13,9	13	12,6	12,4	12,8	13
Ukrayna	6	7	6,8	6,3	6,7	5,6	6,6	6,3	7,1	6,5

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: AB verileri; 2006/07‘den 2012/13‘e kadar AB (27), 2013/14 döneminden itibaren AB (28) içindir.

2016/17 dönemi dünya buğday tüketimi, bir önceki yılın rekor seviyesini %2 oranında aşarak 738 milyon ton seviyesine yükselmiştir. 2016/17 döneminde buğday tüketimi; Hindistan`daki keskin artışının etkisiyle yükselmiştir. Hindistan`da bu sezon buğday kullanımındaki keskin artışın nedenlerinden birisi süt ve kanatlı sektörünün yemlik ürün talebinde yaşanan toparlanma, diğer bir nedeni ise geleneksel olarak temel besin kaynağı olan buğdayın mamul madde tüketiminin artmasıdır.

Dünyada Buğday İthalatı ve Başlıca İthalatçı Ülkeler (Milyon Ton)

Ülkeler	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17*
Mısır	7,6	9,8	10,2	10,4	11,6	8,2	10,1	11,1	12,2	12
Endonezya	5,2	5,5	5,4	6,6	6,5	7,2	7,5	7,3	10,2	8,8
Cezayir	5,8	6,3	5,1	6,4	6,3	6,5	7,4	7,3	8,2	8,1
Brezilya	7,1	6,3	6,7	6,6	6,8	7,7	7	5,7	6	7,1
AB (28)	6,4	7,9	5,1	4,7	7,2	5,3	4,1	6,2	7	6,6
Japonya	5,7	4,9	5,5	6	5,8	6,3	5,9	5,6	5,6	5,8
Filipinler	2,3	3,2	3	3,2	4	3,6	3,5	5	4,9	4,9
G.Kore	3	3,3	4,4	4,9	5,1	5,2	4,1	4	4,5	5,1
Meksika	3,1	3,3	3,1	3,4	5	3,8	4,7	4,6	4,7	4,6
Bangladeş	1,4	2,7	3,5	3,4	1,9	2,7	3,4	3,6	4,6	5
Nijerya	2,6	3,6	4	4	3,9	4,2	4,6	4,3	4,4	4,4
Fas	4,1	3,7	2,3	3,9	3	3,9	3,9	4	4,4	4,7
Türkiye	2,2	3,6	3,3	3,5	4,3	3,3	4,2	5,8	4,4	4,9
Irak	3,5	3,9	3,9	3,5	3,9	3,9	3,1	2,2	2,2	2,3
Diğer	50,7	69,2	63	55,6	71,1	69,9	83,2	76,5	81,2	84,2
Dünya	110,8	137,3	128,6	126,1	146,5	141,9	156,5	153,3	164,3	168,4

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: AB verileri; 2006/07`den 2012/13`e kadar AB (27), 2013/2014 döneminde AB (28) içindir.

Dünyada buğday ithalatı buğday üretiminin kısıtlı ve nüfusun yüksek olduğu Kuzey Afrika ve Asya ülkelerinde yoğunlaşmıştır. İthalatta, Mısır Arap Cumhuriyeti ilk sırada yer alırken onu Endonezya ve Cezayir takip etmektedir. Kanatlı ihracatında lider konumunda olan ve buğday mamulleri sanayisi büyüyen Brezilya da buğday ithalatında ön sıralarda gelmektedir. Türkiye ise üretiminin iç tüketimi karşılıyor olmasına karşın artan mamul madde ihracatıyla paralel olarak buğday ithalatını artırmaktadır.

2016/17 Dünya Buğday İthalatında Başlıca Ülkelerin Payları (Milyon Ton)

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Dünya buğday ithalatında en fazla pay 2016/17 döneminde % 7 ile Mısır`a aittir. Bunu % 5 ile Endonezya ve Cezayir izlemektedir.

Dünya Buğday İthalatı Projeksiyonu  (Milyon Ton)

Ülkeler	2017/18	2018/19	2019/20	2020/21	2021/22	2022/23	2023/24	2024/25	2025/26	2026/27*
Mısır	11,9	12	12,2	12,3	12,4	12,5	12,6	12,9	13,1	13,4
Endonezya	8,8	9	9,3	9,5	9,8	10	10,3	10,5	10,8	11
Brezilya	6,8	6,9	6,9	6,9	7	7,1	7	7	7,1	7,1
Filipinler	5	5,1	5,2	5,3	5,4	5,5	5,6	5,7	5,8	5,9
Japonya	5,8	5,8	5,8	5,8	5,8	5,7	5,7	5,7	5,7	5,7
AB (28)	5,9	5,5	5,3	5,1	5	4,9	4,8	4,7	4,5	4,3
Meksika	4,8	4,8	4,8	4,8	4,8	4,8	4,9	4,9	5	5
ABD	3,3	3,4	3,4	3,4	3,5	3,7	3,8	3,9	4,1	4,2
Irak	2,8	2,9	3,1	3,3	3,5	3,7	3,9	4,1	4,4	4,6
G.Kore	5,1	5	5	5	4,9	4,9	4,9	4,8	4,8	4,7
Dünya	172	173,3	176,3	178,8	181,8	185,1	188,2	191,2	194,4	197,5

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Amerikan Tarım Bakanlığı USDA verilerine göre, 2017/18 ve 2026/27 dönemi arasında dünya buğday ithalatının % 15 artarak 197,5 milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir.

Küresel buğday ticaretindeki büyüme, gelir ve nüfus artışının etkisiyle Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde yoğunlaşmakta olup artışın % 63`ünün bu bölgelerde gerçekleşmesi beklenmektedir.  Asya ülkelerinde  de gelir  arttıkça  buğday  mamullerine  talep artmaktadır.

Önümüzdeki  10  yılda  Mısır  ve  Endonezya`nın  ithalatta  liderlik konumlarını  korumaları beklenmektedir.

Dünya Buğday İhracatı ve Başlıca İhracatçı Ülkeler (Milyon Ton)

Ülkeler	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17*
Rusya	12,1	18,3	18,8	4	21,6	11,2	18,5	22,2	25,4	28,5
AB (28)	11,2	24,5	20,8	22,1	15,6	21,7	31	34,4	33,9	25,9
ABD	34,3	27,3	24,2	35,7	27,9	27,5	31,3	22,6	21,6	25,7
Avustralya	7,5	13,5	13,7	18,5	23,1	21,3	18,4	16,6	15,8	23
Kanada	16,4	18,3	18,3	16,3	18,2	18,7	22,9	24,9	21,9	21
Ukrayna	1,2	12,9	9,3	4,3	5,4	7,1	9,5	11,2	17,4	15
Kazakistan	8,2	5,8	8	5,6	11,1	7,2	8,4	5,9	7,3	8,9
Arjantin	10	8,5	5,2	7,6	11,3	7,1	1,5	4,1	8,7	8,7
Dünya	110,7	137,2	128,7	126,1	146,5	141,9	156,5	153,3	164,3	168,4

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Not: AB (28) verileri; 2006/07`den 2012/13`e kadar AB (27), 2013/14 döneminden itibaren AB (28) içindir.

Son dört yılda başta Rusya olmak üzere üç majör Karadeniz ülkesinin (Rusya, Ukrayna ve Kazakistan) üretim artışıyla birlikte küresel ihracattaki payı sert artış göstererek % 31`e ulaşmıştır. Diğer 5 majör ihracatçının küresel ihracattaki payı ise % 62`dir. Cari sezonda üretim ve ihracatta rekor kıran Rusya`nın AB ve ABD`yi geride bırakarak dünya buğday ihracatında birinci sıraya yükseldiği görülmektedir.

Dünya buğday ticaretinde önemli paya sahip ülkeler, üretimlerinin büyük bölümünü ihraç etmektedirler.

2016/17 Dünya Buğday İhracatında Başlıca Ülkelerin Payları (%)

 

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Dünya Buğday İhracatı Projeksiyonu  (Milyon Ton)

Ülkeler	2017/18	2018/19	2019/20	2020/21	2021/22	2022/23	2023/24	2024/25	2025/26	2026/27*
AB (28)	34,1	34,2	34,7	34,9	35,4	36,1	36,7	37,1	37,6	38,1
Rusya	24,8	25	25,6	26,1	26,6	27,1	27,6	28,1	28,6	29,1
ABD	26,5	26,5	26,5	26,7	26,8	26,9	27,1	27,2	27,4	27,5
Kanada	20,5	20,4	20,9	21,3	21,6	22,2	22,7	23,2	23,7	24,2
Avustralya	18	18	18,2	18,3	18,5	18,6	18,7	18,9	19	19,3
Arjantin	9,2	9,7	10,2	10,6	11	11,3	11,6	12,1	12,5	12,9
Türkiye	4,5	4,7	4,8	5	5,1	5,3	5,4	5,5	5,6	5,6
Dünya	172	173,3	176,3	178,8	181,8	185,1	188,2	191,2	194,4	197,5

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Amerikan Tarım Bakanlığı USDA 2026 Projeksiyonlarında, son 10 yılda olduğu gibi AB, ABD, Rusya, Kanada ve Avustralya`nın 2026/27 döneminde de dünya ticaretinin % 70`ini ellerinde bulundurmaları beklenmektedir. AB (28)`in 2026/27 döneminde en büyük ihracatçı olmaya devam edeceği; Rusya, ABD ve Kanada`nın bu bölgeyi takip edeceği öngörülmektedir.

Majör ihracatçılardan olan üç Karadeniz ülkesi küresel ihracattaki payını en hızlı artıran bölge olmuştur. Bu ülkelerin paylarını 10 yıl içinde % 19`dan %30`a yükseltmesi öngörülmektedir. Ancak bu bölgede hava koşullarının çok değişiklik göstermesi yıllar arasında üretimin dolayısıyla da ihracatın keskin dalgalanma göstermesine neden olmaktadır.

Ekim alanında sınırlı artış beklenen Kanada`nın verimini yükselterek üretimini artırması, iç tüketimdeki büyümenin yavaş olmasının da ihracatındaki büyümeyi desteklemesi beklenmektedir.

Arjantin`in buğday ekim alanları, özellikle soya fasulyesinin ardından ekim yapılabilen alanlarda, Hükümetin buğday getirilerini sınırlayan ihracat vergisini kaldırmasıyla birlikte ciddi ölçüde genişlemekte ve ülkenin ihracatı da bununla birlikte büyümektedir. Ayrıca dalgalı kur rejimine geçilmesiyle birlikte pezonun devalüe olması ülkenin ihracatta rekabet gücünü artırmıştır.

AB`nin buğdayın yemlik amaçlı iç kullanımını diğer yemlik hububat lehine azaltması beklenmekle birlikte ihracatının büyümesi öngörülmektedir. Ancak yine de Karadeniz ülkelerinin güçlü rekabeti neticesinde küresel ihracattaki payının % 20`den % 19`a düşmesi tahmin edilmektedir.

Buğday mamul madde ihracatında önde gelen ülke olan Türkiye`nin ihracatının % 24 oranında yükselerek 5,6 milyon tona ulaşması öngörülmektedir.

Dünya Buğday İhracatı Projeksiyonu (Milyon Ton)

 

Kaynak: TMO Hububat Raporu 2016

Amerikan Tarım Bakanlığı (USDA) tarafından yapılan projeksiyona göre, önümüzdeki 10 yılda dünya buğday ticaretinde %15`lik bir artış beklenmektedir. Son 10 yılda olduğu gibi AB, ABD, Rusya, Kanada ve Avustralya`nın 2026/27 döneminde de dünya ticaretinin % 70`ini ellerinde bulunduracaklardır. Majör ihracatçılardan olan üç Karadeniz ülkesi küresel ihracattaki payını en hızlı artıran bölge olmuştur. Bu ülkelerin paylarını 10 yıl içinde % 19`dan %30`a yükseltmesi öngörülmektedir.